Morgunblaðið - 30.07.1935, Blaðsíða 3

ÞriSjudaginn 30. júli 1935.
M0RGUNBLAÐIÐ
Haukadal gýs

Si&'jsáSS
-50 metra há
$U;
Hverinn náði sjer upp, er vatn-
ið var lækkað i hveraskálinni.
Á laugardaginn var fóru þeir dr. Trausti Ein-
arsson, Jón Jónsson frá Laug og .Guðmundur
Gíslason læknir austur að Geysi í Haukadal. —
Samkvæmt þeim athugunum, sem dr. Trausti
gerði á hvernum í vor, leit hann svo á, að líkur
væru til þess, að Geysir myndi gjósa að nýju, ef
vatnið yrði lækkað í hverahrúðursskálinni. Þeir
fjelagar hjuggu nú mjóa frárenslisrauf í skálar-
barminn svo vatnsborðið lækkaði. Var þv* verki 1
lokið um nón á sunnudag.
Laust eftir kl. 4 tók Geysir að gjósa. Stóð
gosið í 15 mínútur. Varð gosstrókurinn 45—50
metra hár.
Klukkan rúmlega 6 á mánudagsmorgun gaus
Geysir að nýju. Varðmaður, sem verið hafði við
hverinn um nóttina, sagði að það gos hefði jafn
vel verið stórfeldara en hið fyrra.
Eru því allar líkur til, að með því að hafa
vatnsborðið lægra í hveraskálinni, en það áður og vatnsfiöturinn því náiægt því
var, megl búast við J)V1, að Geysir haldl afram að helmingi minhi en hann var áður.
Jeft hafði gert mjer í hugar-
lund, að til þess að draga úr keel-
ingu vatnsins, þyrfti að lækka
vatnsdýpið í hveraskálinni um 1
metra, en það var 2 metrkr á
dýpt í miðri skálinni.
Við tókum það ráð, að
höggva mjóa rauf í skálar-
barminn, svo vatnsborðið
lækkaði.
Á 1 klst. fresti mældi jeg svo
hitann í hvernum til þess að fylgj-
ast með því hvernig það breytt-
Við heldum áfram við þetta verk
fram eftir nóttu. Lögðum við okk-
ur til hvíldar 3 klst. er fram á
nóttina kom. En heldum svo á-
fram á , sunnudagsmorgun, og
frarn ri1 kl. 1 e. h.
Þá var raúfin í skálarbarmin-
um orðin 80 sentimetra djúp, og
vatnsborðið lækkað að því skapi.
Þvermál vatnsflatarins var þá
minkað úr 15 metrum í 10 metra,
gjósa með svipuðum hætti og áður, meðan hann
var „í fullu fjöri“.
Undirbúningsstarfið. hve vatnsflötur skálarinnar er
Jón Jó.nsson lögregUimaður frá mikill (hitastig um 60°), þá Uút-
Lang hefir Iengi haft hug á því, ar hið kæhla vatn niður í pípuna
að fá það rannsakað til fulls, og kaOir hverinn, svo vatnið í
hvort ekki væri hægt að fá Geysi pípunni nær ekki því hitastigi,
í , .Hftukadal til að byrja gos að sem þarf, ti 1 ])ess að gos myndist.
nýju. Hann er alinn upp að Laug, f 1() metra djúpu vatni er suðu-
og þekti Geysi, meðan hann var mark 120—121°. Til þess að gos
upp á s.itt besta. Jóni er það myndist, þarf ]>að hitastig að fást
því éinkar Ijóst, hve mikið að- þar niðri-.
dráttarafl Geysir liefir, ef hann Leiðin til þess að ná því marki,
fæst. til að taka upp fyrri starf- taldi hann, að óreyudu máli vera I
semí sína.
Þá var hitastigið í vatnsyfir-
borðinu orðið 93°, í botni gospíp-
unnár 125°, en í 10 metra dýpi
rjett um 120°, en það er suðu-
mark á því dýpi.
Við hættum því við að lækka
vatnsborðið meira.
Þá voru byrjaðar að koma loft-
bólur í hverinn, og var hann orð-
inn svipaður því, ems og hann
var í gamla daga, er gos voru í
aðsigi.
En af því að við þurftum liekl-
ur að hraða ferð okkar, og okk-
, , „ . , ^ , , , ,, ,ur hinsvegar ljek forvitni á að
þa, að mmka vatmð í hveraskal-I .
Þeir f jetagar, Guðmundur Gísla- inni, lækka vatnsborð hennar, svo;
jvit'a, hvort okkur tækist yfirleitt
að fá liann til að g'jósa, settum við
nón og hann, fengu í vor dr. vatnsflöturinn minkaði en við það , , , ,
,n , „■ ^ ...... H hann tálsvert af Saþu, er við
Trausta LmaPsson í hð með sjer, kælist vatnið minna í skálmni, og',..,*
,, *. , ,, . „ , hotðum meðterðis
en Guðmundur ®g Jon eru kunn- kælir siður vatnið mðri 1 gospip-
ingjar, síðan þeir voru saman í unni, svo það nær gosmarki —
liintiift mikla Grænlandsleiðangri 120—121° í 10 metra dýpi.
Wegeners.- \
Dr. Trausti Eínarsson var aúst- Tllraumn sem tokst vel.
m* við Geysi í 10 daga. • a laugaidaginn var, ak\raðu
Hann starfaði að .athugunum á beir Újelagar, dr. I raústi, Jón og
Geysi og öðrum hverum á því Guðm. Gíslason, að tara austui'
hvei*asvæði Niðurstöður lians voru ^ie^Sl *ata rsynslu skera úr
m. a þessar* i11111 l)að> hvort tilgátm* dr. Trausta
Hitastig
hveraskálarinnar var 60°
vatnsins í yfirborð' 'æl 11 ;l rðkum bygðar.
vat
En Iiitastigið niðri í pípunni,
sem liggur niður úr miðri skál-
inni var 113—118°.
Hverapípa þessj er 1(6 metra
djúp.
Vatnsdýpið í skálinni þar sem
hún var dýpst við opið á hvern-
um var itnt 2 metrar.
En hjer áður, meðan Geysir
?aus, vat* hitastigið á yfirborðinn
80-—90°, en neðst í gospípunni
125—130°.
Þvermál skálarinnar vai* lijer
áður 18 metrar. En vegna hvera-
hrúðursins, sem sest hefit* innan í
skálina, var þvermál hennar nú í
vatnsyfirborði 15 metrai*.
Dr. Trausti Einarsson hugsaði
sem svo:
Vatnið kólnar mjög vegna þess
Löftbólúr hættu þá á svip-
stundú að stíga upp úr hvernum.
Og kl. 4,15 mín. hóf
Geysir gos sitt, eftir
19 ára hvíld.
GosiS stóð yfir í 15
mínútur.
Er það mtin lengfi tími en tíðk
aðist áður. Talið er að gosin líáfi
venjulega staðið yfir í 10 mínút-
Þær reyndust rjettar. ur
Þeir lækkuðu yatns-| Fýrstu fimm inínútur fóru gos-
borðið í skálinni. \ ið strókarnir hækkandi.
bað jókst hitinn bráttj Næstu 5 mínúturnar stóð g-osið
í hvernum og náíi sem hæst.
gosmarki, (120 ), 10 j Þá mældist strókur-
metra niður í hvern-j inn að vera 40—50
um* metrar á hæð.
I in aðgerðir þeirra þar eystra Síðustu finint mínútur gossins
fórust dr. Trausta Einárssyni orð Var það aftur í rjenun.
a þessa leið, er blaðið hafði tal Gosið kom snögglegar og með
af honurn í gær. meiri ofsa, en nokkurn viðstadd-
— Þegar við komurn að Gej’si, au gat grunað.
á laugardagskvöldið, var liitastig- Þeim, sem þarna voru viðstadd-
ið í vatninu í yfirborði slcálarinn- ir, fellust liendur við að sjá hina
ai* 63°. En í botni gospípunnar, tignarlegu og mikilfenglegu sjón.
sem er í 16 m. djúp, var hita- j Svo mikill ofsi var í gosinu, að
stigið frá 65° ti 1 116°. jvatnssúlurnar, sem risu og fellu,
Það var því ekki næsta mikið, virtust ná. út yfir alla hveraskál-
sem vatnið í ]tí])iinni þurfti að ina, og fossaði vatnið á alla vegu
Intna, til þess að hvérinn gysi. Iút yfir barma hetinar.
Glaðasólskin var á og kyæt ve$- j Svo mjög bar hann af gos-j
ur. Var gosið því mjög^Teiluleg^ hverum annarg staðar, þegarj
og fegurð þess stórfengliþefpvegrfii .umheiminurti varð um hannj
þess, að sólin færði úða og gufu ' kunnugt.En siðar fundust hver-j
í 1-egnbogalit. % «1 irnir A yeUpwstöne, Þark íí
Bandaríkjum og hverhr Nýjaj
Sjálands. Þá var Geýsir íj
Haukadal orðinn heimsfrægur.j
Margir vísindamenn hafa
rannsakað Geysi í Uaukadal.
Og ýmsar kenniitgar hafa sjeði
J , -
dagsins Ijós um það, hverntg
stæði á gosum hans. *Er ekki
unt í stuttu máli að gera grein
fyrir hinum mismunandi kenn-
ingum. -i
En athuganir dr. Trausta
Einarssonar á Geysi, og kenn-
ing hans um upptök gosanna,
sem nú hefir sýnt sig í verki,
að á við rök að styðjast, mun
mega skoða sem merkan þátt
í þeim rannsóknum. Væri vel,
að dr. Trausti Einarsson fengi
tækifæri til þess, að stunda
þær rannsóknir frekar; enda
mun eðlilegra, að hann og aðr-
ir íslenskir menn fengi þau
verkefni með hÖndum, heldur
en að þeim yrði hent í ein-
hverja útlendinga.
Meginatriðið í skoðun og
jreynslu dr. Tráusta er þettá,
eins og sjeð verður af ófán-
jritaðri grein.
; Þegar vatn kemst í suðumark
alllangt undir vatnsyfirborði,
myndast gos í hvernum. Suðu-
ptark í 10 metrá dýpi er 120
—121°. Til þess að Geysir
ril'ósi, þarf hitastigið í þessari
öýpt að ná þessu marki. Og
með því að draga úr kæling
vatnsins í hvernum af stórum
vatnsf leti hveraskálarinnar
tekst honurn þetta.
En eins og fyr er vikið að,
éiga þeir Jón Jónsson frá Laug
Óg Guðm. Gíslason læknir heið-
urinn af því, að hafist var
handa um rannsóknir á Geysi,
Úg nú síðast að reynt var að
Skaríií í skálarbajrmöH>m.
Er blaðið spurði þá fjelaga að
því í gær, hvort þeyti
ekki spjöll að því, að'náfa péssa
rás, sem gerð var af ipaupgl|þnfjf
um í skálabarminn, til þess að
læklta vatnsborð henuar, tilldhf
þeir það vera smámuni, sem lítt
væri orð á gerandi. Brúnin er
ójöfn 611, en raufin mjó. Ef menn
vildu losna við hana, hinn
bóginn auðvelt að f'yllac|iana..með
hverahrúðri, sem hværavatm^,
, . . .Diíaawcf
þjettir af sjalfu sjer. ^
En útrás þvrfti þá 'Áið-
gegnum barminn, ef hvSSWh 'ú áð1
geta haldið áfrant gos4uíl3
AnnaS gos.y^* .
Þeir fjelagar fengu im M’iiann
til að vaka yfir hvernum urúBíltt-
ina, og fylgja því eftir. hvei>|ig
hiann hagaði sjer, eftir,. a<5
var þarna vakinn upp frá. jjáoð-
um, ef svo mætti að orþi kpBUist.
Gerðist þár eldrert ..'áigulegt,
fyr en kl. rúml. 6 á mánudags-.
morgun. ,j vUj'A
Þá gaus Geysir að nýu
og var það gos hans
engu minna én
fyrra.
‘iS
fií
l
lii
/ivgriirf iuí
Þá hafði hann ekki ver'ð örf-
aður með ,sápu. 3
Og þess-, vegna geta n^enn,
sjer enn meiri vonir um,. a,Ö ej'f'i'
breytingu þessa, sem gerð hefir
verið á hveraskálinni, g^tj,,,G,py.s-
ir tekið upp sína fyrri starfsei®',
til ómetanlegrar ánægju jfyifirvalls
þá, sem heimsækja liann 1 rm.
Þndja gos.
í gærkvöldi símaði Tlðgi .foh
asson frá Brennu til Mörgúnblaðs-
ins. Hann var þá
Ölfusárbrú.
Sagði hann svo frá, að úai^n
hefði verið austur hjá Geysi ld.
J grttjr* •
7,30 í gærkvöldi og ,
hefði hann þá gpsið s.Vo
tignarlega, að þa&.] hefði
líkst hinu fegurstq, gpsi se«i
Þessi nál. 20 ár, síða.rr;Gey®=
ir hætti gosum, er sew^ Isiwíi^f
hafi mist eitt sitt merkiíegásta*
og glæsilegasta nátdníru^rinT*
brigði. Landið varð bfáttækar*
við að missa þenna 8gá8hve*.Lí
Allur landslýður «rtíimVþyí
vekja hann upp að rtýjtj, *«v*$
þeir, sem hingað koma. lang-
ferðamenn og landsmehn sjálf-
ir geti vænst þess að sjá ’hin
tignarlegu gos hans. * íjH-j
Tvö íslensk orð hafa féíig-
ið alheims borgararjétf, Saga
— af Islendnigasögutrí, ög
Geysir, því goshverir um gjör-
vallan heim, hafa dregfð nafn
af Geysi í Haukadal'. v £
. m, tubnæ!
staaaur við^ganga ur skugga um hvort
;ö*rffj‘tilgátur dr. TVausta væri ekkf
1 rá rökum bygðar, og hægl væriti
að vekja Geysi til starfa að
nýju. ( , i , Æ-;,
FRÁ FYRRI ÖLDUM
Eins og öllura er kunhugt 1
hann hefir sjeðj, þj%c^vení;|eru hverir mikluní 'breytihgum
það var sumarið 194&-h« ,jUndirorpnír. Goshverir eigá !
oi»4 ifi-iA'Sjer oft ekki langan aldur. Við
Gevsi? f Hailkatf&l Jarðrask, einkum jarðskjálfta,
“ OÚffl )-*.<>'■*
breytast þeir, eða jafnvel
hverfa og nýir taka þá e. t. v.
vlð á sama svæði. '
Engar heimildir eru til um
það, hve Geysir í Haukadal
er gamall hver, hvenær hann
býrjaði að gjósa.
Seint á 13. öld er talað um
fagna, ef takast mædéiri áðt-breytin£ar 1 hverasvæðinu við
Laugarfell. En ekki er hægt
að vita, hvort Geysir var þá
kominn til sögunnar.
Elsta lýsing á Geysi er eftir
Brynjólf biskup Sveinsson. Er
sú lýsing frá 1647. Lítur út
fyrir, að hann hafi þá hagað
,sjer svipað og á seinni öldum.
Þá á hann að hafa gosið einu
sinni á sólarhring.
Framhald á bls, 6.
tmj^nudbn'i