Morgunblaðið - 04.05.1980, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MAÍ1980
7
Umsjón: Gísli Jónsson
47. þáttur
í nýju tímariti um íslenskt
mál og almenna málfræði rit-
ari Helgi Skúli Kjartansson í
Reykjavík um eignarfalls-
flótta. Meðan ég var með
útvarpsþáttinn Daglegt mál,
skrifaði hann mér um þetta
efni, en hann hefur enn safnað
dæmum um fyrirbærið og birt
þau í grein sinni. í fyrstu hélt
ég að þessi eignarfallsflótti
væri einkum fólginn í því að
kvenkynsorð, sem beygjast
eins og virðing og laug (ó-
stofnar) misstu eignarfalls-
endinguna -ar, en í staðinn
kæmi -u. Væri þetta þá áhrifs-
breyting frá þágufalli og þolf-
alli (eins og það er orðið nú af
-ing-orðunum).
Málið er alls ekki svona
einfalt, og Helgi Skúli kemst
að þeirri niðurstöðu, sem hann
dregur af merkilegum dæm-
um, að „eignarfallsflótti í ann-
ars vönduðu máli gæti staðið í
nokkru sambandi við þá
stílreglu íslenskunnar að var-
ast beri að hrúga um of saman
orðum í eignarfalli." Ekki dreg
ég það í efa, en „eignarfalls-
flóttans" gætir líka í mjög
einföldum setningum, þar sem
stíllinn virðist engu skipta. Ég
lagði við hlustir um helgina og
heyrði þá með stuttu millibili
tvö athyglisverð dæmi. Þjóð-
kunnur stjórnmálamaður
sagði til eflingu ekki eflingar,
milliliðalaust, og ræðumaður á
fundi sagði: Árangur tók ekki
að gæta fyrr en o.s.frv.
Tilfinning manna fyrir eign-
arfallsendingu virðist því
meira en lítið vera farin að
sljóvgast, hvort heldur sem
hún hefur verið -ar eða -s og
hvort heldur sem málsgreinar
eða setningar eru einfaldar
eða flóknar.
Fyrr hefur verið um það
fjallað í þessum þáttum hvern-
ig nafnorð hafa breytt um kyn
á aldanna rás og sum hver
notuð langtímum saman í
fleiri kynjum en einu. Ég var
spurður um kyn orðsins
bjúga= pylsa, sperðill, og kalla
reyndar sumir þetta grjúpán.
I orðabók Menningarsjóðs er
bjúga sagt tvíkynja, þ.e. hvor-
ugkyns og kvenkyns, það bjúg-
að og þau bjúgun, svo og hún
bjúgan og þær göbjúgurnar.
Mér er ótamt að hafa orðið
kvenkyns, annars nota ég það
lítið. Ég nefni fyrirbrigðið
sperðil. Upprunalega er bjúga
hvorugkyns og beygist eins og
auga, milta, hjarta, eista,
nýra, lunga o.s.frv. Hvers
vegna breytist þá kynið? Mér
þykir trúlegast að um sé að
ræða margnefnda
áhrifsbreytingu. Nokkur orð,
sem ríma á móti bjúga, eru
kvenkyns, svo sem hrúga,
tjúga=gaffall, heykvísl og lúga
= stigagat, söluop. Þar að auki
kemur til að orðið merkir
svipað og kvenkynsorðið pylsa,
svo að þarna á hvorugkyns-
myndin í vök að verjast. Það er
líka í tiltölulega sjaldgæfum
beygingaflokki, og ekki bætir
það úr skák fyrir bjúganu, að
forðast breytinguna yfir í: hún
bjúgan og þær bjúgurnar. En
skelfing þykir mér það álappa-
legt, rétt eins og sagt væri að
stinga úr einhverjum augurn-
ar eða skera í eyrurnar.
Af hverju er sagt að maður
sé sallarólegur? Á það eitt-
hvað skylt við karlkynsnafn-
orðið salli? Ég held ekki. Mér
þykir trúlegast að hér hafi
myndast eitt orð úr þremur.
Ég ímynda mér að þetta hafi
verið sæll og rólegur, borið
fram í einni bunu, og breyst
svo í eitt orð: sallarólegur.
Alkunna er að æjaí] missir oft
seinni þáttinn, einfaldast, á
undan tvöföldum samhljóða.
Sall og blessaður, segja menn
stundum. Oft þarf ekki tvö-
faldan (langan) samhljóða til.
Tvö samhljóð, sitt af hvoru
tagi, nægja. Sögnin að ætla
verður atla í framburði. Ég hef
hins vegar aldrei heyrt nafn-
orðsmyndina atlun. Aftur á
móti þekkjast framburða-
myndirnar fakka fyrir fækka
og stakka fyrir stækka. Séð
hef ég ritað starfræði eða
starffræði fyrir stærðfræði, en
vera má að sú orðmynd sé að
einhverju leyti alþýðuskýring,
svona eins og þegar að leita
dyrum og dyngjum= leita al-
staðar vel og vandlega breytist
í að leita með dunum og
dynkjum.
En höldum okkur við breyt-
inguna æ—a. í skóla nokkrum
mátti að afloknu prófi heyra
háværar raddir nemenda sem
töldu að þeir, sumir hverjir,
hefðu ýmist verið hakkaðir
eða lakkaðir, þegar einkunnir
voru gefnar. Hvort tveggja
verður víst að teljast vondur
verknaður, þó hið seinna sé
illskárra. Það ættu menn að
minnsta kosti að geta lifað af.

T0l il/2 m verð. GVIRAR 2“ 21/2 2% fyrirliggjandi. Hagstætt Jónsson & Júlíusson, Ægisgötu 10 — Sími 25430.
„Fulninga"-
innihurðir
Tvímælalaust þær allra glæsilegustu
hurðir, sem til eru á markaðnum.
Einnig höfum viö eldhús og fataskápa í
stíl við innihurðir.
EIK sf.
Laufainnróttingar Tryggvagötu 2, Reykjavík Sími 28966.
anœsrunm

Úrvalsferdir 1980
9.5. Mallorca. Uppselt.
30.5. Mallorca. Uppselt.
23.5. íbíza 3 vikur. Laus sæti.
13.6. íbíza 3 vlkur. Laus sæti.
10.5 London vikuferð. Fáein sæti laus.
Verö frá kr. 252.300.-.
FERÐASKR/FSTOFAN
URVAL
VID AUSTURVÖLL SÍMI 26900
Til sölu vöruskemma í Njarðvíkum
Kauptilboö óskast í vöruskemmu aö Bolafæti 15,
Ytri-Njarövík. Skemman er 248,6 fermetrar aö
flatarmáli og 1095 rúmmetrar aö stærö.
Brunabótamat er kr. 38,3 milljónir.
Húseignin er til sýnis mánudaginn 5. maí kl. 2—4 e.h.
og veröa tilboðseyðublöö afhent á staönum.
Kauptilboö eiga aö berast skrifstofu vorri fyrir kl.
14:00 e.h. föstudaginn 9. maí 1980.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
BORGARTÚNI 7 SÍMI 26844 PÓSTHÓLF 1441 TELEX 2006
Höfum kaupendur að eftirtöldum verðbréfum:
VERÐTRYGGÐ SPARISKÍRTEINI
RÍKISSJOÐS:
27. apríl 1980
Kaupgengi Innlausnarverð Yfir-
pr. kr. 100.- Seðlabankans gengi
4. maí 1980 m.v. 1 árs tímabil frá:
1968 1. flokkur 5.312,00 25/1 '80 4.711.25 12.8%
1968 2. flokkur 4.996,19 25/2 ’SO 4.455,83 12,1%
1969 1. flokkur 3.779,57 20/2 '80 3.303,02 14,4%
1970 1. flokkur 3.464,69 25/9 '79 2.284,80 51,6%
1970 2. flokkur 2.488,34 5/2’80 2.163,32 15,0%
1971 1. flokkur 2.310,45 15/9 79 1.539,05 50,1%
1972 1. flokkur 2.013,95 25/1 '80 1.758,15 14,5%
1972 2. flokkur 1.723,70 15/9 79 1.148,11 50,1%
1973 1. ílokkur * i 1.294,36 15/9 79 866,82 49,3%
1973 2. flokkur 1.192,30 25/1 '80 1.042,73 14,3%
1974 1. flokkur 822,85 15/9 79 550,84 49,4%
1975 1. flokkur 670,90 10/1 ’SO 585,35 14,6%
1975 2. flokkur 509,00
1976 1. flokkur 483,55
1976 2. flokkur 392,69
1977 1. flokkur 364,68
1977 2. flokkur 305,49
1978 1. flokkur 248,95
1978 2. ftokkur 196,50
1979 1. flokkur 166,16
1979 2. flokkur 128,93
VEÐSKULDABREF:A Kaupgengi m.v. Nafnvexti
12% 14% 16% 18% 20% 34 V2 %
1 ór 66 67 68 69 70 79
2 ir 54 55 57 58 60 70
3 ár 44 46 48 49 51 63
4 ár 38 40 42 44 45 58
5 ár 33 35 37 39 41 54
*)Miöað er við auðseljanlega fasteign
NÝTT ÚTBOÐ VERÐTRYGGÐRA SPARI-
SKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS:
1. flokkur 1980.
Sala og afgreiðsla pantana er hafin.
MÍRKfTinCMráM ÍSUMtDI Hfí
VERÐBRÉFAMARKAÐUR, LÆKJARGÖTU 12 R.
lönaðarbankahúsinu. Sími 2 05 80.
Opið alla virka daga frá kl. 9.30—16.