Tíminn - 16.10.1943, Blaðsíða 3

100. blað
TÍMEVN, laagardagiiui 16. okt. 1943
399
DANABMIMPíG:
Þorgeír Þorsteínsson
Nólseyjar-Páls þáttur
PRAMHALD
bóndi. Hiemmiskeiði
Einn af þeim mönnum ,sem
ég hefi kærastar minningar
um frá mínum æskuárum, var
Þorgeir Þorsteinsson frá Reykj-
um. Nú þegar hann er látinn,
koma fram í hugann ýmsar
minningar, sem leiða fram mörg
ánægjuleg atvik frá þeim árum,
en eru þó nokkrum sársauka
blandin, þegar hann er horfinn
úr hópi vina og vandamanna.
Þorgéir var fæddur á Reykj-
um í Skeiðahreppi 16. marz
1885, og var því aðeins 58 ára
er hann lézt 20 ágúst sl. For-
eldrar hans voru Þorsteinn Þor-
steinsson bóndi á Reykjum og
Ingigerður Eiríksdóttir danne-
brogsmanns sama staðar. Var
Þorgeir næst yngstur 15 syst-
kina, er flest komust til full-
orðinsára, og eru 6 þeirra nú á
lifi.
Fyrir tvítugsaldur fór Þorgeir
að heiman til Ingveldar systur
sinnar, er þá bjó á Álfsstöðum.
Frá því dvaldi hann ekki að
staðaldri á Reykjum, þó hann
teldi það lengi sitt heimili, því
það var honum kært, og heim
fannst honum hann alltaf kom-
inn er hann var þar.
Frá þessum tíma, og þar til
hann stofnaði sjálfur heimili
stundaði hann alla algenga
vinnu, en var oft mest við smíð-
ar, því hann var hagleiksmað-
ur mikill, eins og hann átti ætt
til. Faðir hans var dverg-
hagur bæði á tré og járn, einn
af þeim ólærðu mönnum, sem á
flest lagði gjörva hönd. Hefir
smíðagáfa jafnan fylgt Reykja-
ættinni, allt frá Illuga smið,
sem Þorgeir var ættliður frá —
og til þeirra yngstu í ættinni.
Árið 1914 byrjaði Þorgeir bú-
skap á hálfri jörðinni Hlemmi-
skeiði, móti Bjarna bróður sín-
um. Það sama ár kvæntist hann
eftirlifandi konu sinni, Vilborgu
Jónsdóttur smiðs. Varð þeim 8
barna auðið, er öll eru á lífi og
uppkomin, það yngsta fermt sl.
vor.
Þá Þorgeir byrjaði búskap
var jörðin ekki aðgengileg.
Húsakynni léleg, tún meira og
minna þýft, girðingar lélegar,
og annað fleira í því ástandi,
sem þá almennt gilti um jarðir
í leiguábúð.
Á þessum árum hefir hann
keypt jörðina, byggt hvert hús
að stofni og gert mikla ræktun.
Jafnframt því að mennta börn
sín, sem hann lét sér mjög annt
um, hefir honum tekizt að
skapa það býli, sem framfleytir
mi þeim fénaði, er fáir hefðu
látið sér detta í hug fyrir 30
árum að hægt væri að gera.
Verk þessi voru að mestu
unnin af hans eigin höndum,
og eru nú minnisvarði þess
manns, sem að öllu leyti gat
hjálpað sér sjálfur, með aðstoð
dugmikillar og ágætrar konu,
sem verið hefir lífsförunautur
hans og stutt hann til alls
þessa.
Jafnframt þessu stundaði
hann nokkuð smíðar utan heim-
ilisins, því að alltaf hafði hann
tíma til þess að vinna verk fyrir
aðra, þótt heimilisannir kölluðu
• að.
En hversu mikið er þá starf
húsmóðurinnar, þegar heimilis-
faðirinn er oft að heiman, sem
jafnframt því að stjórna heim-
ilinu verður að sjá um stóran
barnahóp?
Allt frá því fyrsta tók Þorgeir
mikinn þátt í félagslífi hrepps-
ins, því Ungmennafélag Skeiða-
manna var stofnað 1908. Var
hann einn af stofnendum þess,
fyrsti féhirðir og hélt því starfi
í 10 ár. Var hann alltaf með-
limur þess, en nú um nokkur
ár heiðursfélagi.
1909 var Sparisjóður Skeiða-
hrepps stofnaður. Hvatamaður
að stofnun hans var Jón Jóns-
son smiður, síðar tengdafaðir
Þorgeirs. Var Jón gjaldgeri
sjóðsins allt til dauðadags,' eða
til 1931. Tók þá Þorgeir við því
starfi og leysti það af hendi
með hinni mestu prýði meðan
hans naut við. Þorgeir átti sæti
í stjórn búnaðarfélags hrepps-
ins, í hreppsnefnd var hann sl.
5 ár o. fl. Hann var samvinnu-
maður eindreginn, og trúnaðar-
maður hreppsbúa í þeim málum
út á við.
Ef ég ætti að lýsa Þorgeiri
í fáum orðum, mundi ég hafa þá
lýsingu þannig: Hann var fjör-
maður mikill, bjartur yfirlitum,
aðlaðandi í viðkynningu og
gleðimaður. Söngmaður var
hann ágætur og fús á að taka
lagið, hvar sem hann var stadd-
ur, enda var sönghneigð honum
í blóð borin. Afi hans, Eiríkur á
Reykjum, var söngelskur maður.
Var hann um langt skeið for-
söngvarl í Ólafsvallakirkju. Hef-
ir sönggáfan jafnan fylgt
Reykjaættinni.
Þótt Þorgeir nyti ekki annar-
ar skólamenntunar í æsku en
algengrar bændafræðslu, tókst
honum að afla sér þeirrar þekk-
ingar, sem útheimti til að leysa
öll þau störf af hendi með ágæt-
um, er honum væru falin. Má
t. d. nefna, að hann skrifaði
mjög fallega rithönd, og var oft
valinn skrifari á hreppsfundum.
Þorgeir var verkmaður ágæt-
ur og verkhagur, samvinnuþýð-
ur og fús til hjálpar þá á reyndi.
Heimili hans bar hinn mesta
myndarbrag, og var og er gott
þangað að koma, enda bar þar
oft gest að garði, sem öllum var
tekið með jafrimikilli alúð.
Þorgeir var j arðsunginn að Ól-
afsvöllum 1. þ. m. og var þar
samankomið yfir 200 manns úr
ýmsum áttum. Hefir slíkt fjöl-
menni sjaldan sézt hér við slíkt
tækifæri, og sýnir það bezt þær
vinsemdir, er hann naut af
þeim, er honum kynntust.
Og nú ert þú horfinn úr hópi
þeirra samferðamanna, frænda
og vina, sem þú hefir starfað
með um 30 ára skeið. Við hefð-
um óskað, að sá tími hefði orðið
lengri, því vissulega fannst okk-
ur að þú ættir enn morg verk-
efni óleyst.
Og þó þú sért ekki lengur til
að taka í hönd vina við heimilis-
dyr þínar, þá mun ég og aðrir
kunningjar þínir geyma þær
minningar, um góðan dreng í
skemmtilegum fjölskylduhóp á
glæsilegu heimili, sem við kom-
um svo oft á. Við minnumst
þessa um leið og við vottum þín-
um nánustu samúð okkar og
þökkum þér samstarfið. Mér
finnst því viðeigandi að taka
hér upp orð skáldsins:
„Hver, sem vinnur landi og lýð,
treysta skal, að öll hans iðja
allt hið góða nái að styðja
þess fyrir hönd, er hóf hann
stríð.
Og:
Flýt þér, vinur, í fegra heim.
Krjúptu að fótum friðarboðans,
fljúgðu á vængjum morgun-
roðans
meira að starfa guðs um geim.“
E. J.
Lesendur!
Veklð athygll kunnlngja yC-
ar á, a8 hverjum þeim mannl,
sem vill fylgjast vel með al-
mennum málum, er nauðsyn-
legt að lesa Timann.
Skrlfið eða síxnið til Timans
og tilkynnið honum nýja áskrif-
endur. Siml 2323.
Áskrfftargjald
Tímans
utan Reykjavíkur og Eteifnar-
fjarðar er kr. 30.00 árgangur'
inn.
Seint í maímánuði 1807 voru mál loks komin í það horf, að
Nólseyjar-Páll og samnefndarmenn hans gátu lagt af stað. Var
rió einn þeirra eftir sökum veikinda. Hafði heimanbúnaðurinn
gengið treglega, en að lokum auðnaðist Páli þó vinna bug á öll-
um þeim hindrunum, sem yfirvöldin lögðu í veg fyrir hann. Fær-
eysk alþýða hafði skotið saman um 2000 peysum til þess að greiða
með ferðakostnaðinn, en þegar til kom, bannaði verzlunarstjór-
inn í Þórshöfn Páli að hafa annað með sér utan skipsvistir. Hins
vegar þóttist hann mundu heimila honum að senda peysur með
skipum konungsverzlunarinnar til Kaupmannahafnar, en vildi
rió enginn heit gefa um það, hvenær slíkt gæti orðið.
Urðu málalok þau, að Páll og förunautar hans sigldu með
skipsvistir einar, og var skipið rannsakað af umboðsmönnum
yfirvaldanna í Færeyjum áður en það fékk að létta akkerum. Þó
tóku þeir með sér 300 peysur, sem þeir kváðust ætla að nota
sem rúmfatnað á sjónum. En þegar til Kaupmannahafnar kom,
tóku tollverðir þessar peysur allar traustataki. Eftir nokkurt þjark
harðneitaði verzlunarstjórinn þar Páli um leyfi til þess að flytja
vörufarm heim og fékkst ekki einu sinni til að skila aftur peys-
unum, er tollverðirnir höfðu lagt hald á.
Við þau málalok í Kaupmannahöfn hélt Páll og förunautar
hans suður til Kílar í Holtsetalandi. Þar sat þá Friðrik ríkisarfi,
síðar Friðrik konungur VI, er stjórnaði Danaveldi ókrýndur frá
1797, að faðir hans, Kristján VII., lét af völdum vegna brjálsemi,
til 1808 að konungur dó.
Gengu nú sendimenn fyrir ríkisarfann, og tók hann þeim
virkta-vel. Lögðu þeir fram bænaskjal Færeyinga um lækkun
vöruverðs í eyjunum og fluttu mál þjóðar sinnar einarðlega.
Tók ríkisarfi vel á öllu og tjáði sig hlynntan því, að Færeyingar
fengju leiðréttingu mála sinna, meðal annars að Færeyingar
yrði látnir hafa á hendi vöruflutninga fyrir konungsverzlunina,
svo að þeir gætu orðið dugandi sjómenn og „færir til að reka
sjálfir verzlun á eigin skipum, ef þeim verður, er fram líða stundir,
með konunglegri tilskipun miskunsamlegast leyft að njóta verzl-
unarfrelsis,“ eins og komizt var að orði í bænarskjalinu.
Þóttu Færeyingum þessar undirtektir ríkisarfans að vonum
góðar.
í bréfi 31. júlí 1807 fól svo ríkisarfinn rentukammarinu að gera
ráðstafanir til þess, að Páll fái vörur í skip sitt til heimflutnings,
en án þess þó að verzlunarstjórnin hlyti hneysu af, og veita
sendimönnunum jafnfrámt leyfi til þess að selja þær 300 peysur,
sem geymdár voru í tollbúð Kaupmannahafnar, svo að þeir gætu
keypt svefnföt til heimferðarinnar. Bendir ríkisarfinn á, hví-
líkur atorkumaður Nólseyjar-Páll sé, og hafi hann meðal annars
smíðað fyrsta skipið, er smíðað hafi verið í Færeyjum. Eigi hann
skilið stuðning sem mestan, en ekki óvild og tortryggni.
Er þetta bréf kom til stjórnardeildarinnar, höfðu þó tveir sendi-
mannanna fengið andvirði peysanna greitt að sínum hluta, þ^:
eð þeir höfðu tekið sér far heim til Færeyja með öðru skipi.
7. ágúst skrifar ríkisarfinn rentukammarinu að nýju. Hefir
honum þá bersýnilega borizt bréf frá því, þar sem lagzt hefir
verið á móti málum Færeyinga, þar eð konungur hafi grætt
drjúgum á Færeyjaverzluninni með þeim verzlunarháttum, sem
verið höfðu síðustu árin. Þessu svarar ríkisarfinn á þá leið, að
þessi orð staðfesti einmitt, að vöruverð í Færeyjum hafi verið
óhæfilega hátt eða færeyskar afurðir hafi, að öðrum kosti, verið
of lágu verði goldnar.
Nú sýndist allt leika í lyndi. Nólseyjar-Páll virtist hafa unnið
hug ríkisarfans með .djarfmannlegri framkomu sinni, einbeittleg-
um og góðum málflutningi, dug og manndómi, og borið sigur úr
býtum í harðskeyttri baráttu sinni við þá purkunarlausu rang-
lætismenn, er haldið höfðu Færeyjum í heljargreip. Þjóð hans
átti í vændum bætta skipan mála sinna og var sjálf að byrja að
rumska af volæðis-svefni sínum. Fyrr en varði gat-að því rekið,
að einokuninni yrði aflétt. Páll hlýtur aö hafa dreymt glæsta
drauma um viðreisn þjóðar sinnar. En oft er erfitt að spá, hvað
framtíðin ber í skauti sínu. Margt býr í þokunni.
Englendingar sögðu Dönum stríð á hendur. Sjö-ára-stríðið var
skollið á. Sjálft Danaveldi var í háska, og þá höfðu Danir auðvit-
að ekki mikinn tíma til þess að sinna málum færeyskra kotunga.
Þau ár, sem í hönd fóru, urðu Færeyingum þungbærari heldur
en öll hin undangengnu eymdarár. Siglingar féllu niður, því að
enskir víkingar voru á sveimi við eyjarnar og lögðu hald á kaup-
skip, er leið áttu um þær slóðir. Varð því ægilegur skortur á öll-
um erlendum nauðsynjavörum í eyjunum, ekki sízt korni, unz
1810 að nokkuð rættist úr. Voru Færeyjar þá með ensku skip-
unarbréfi lýst hlutlaust land. Þau árin, sem hungursneyðin var
geigvænlegust, einkum 1808 og 1809, varð fólk að leggja sér þang
til munns til þess að halda í sér tórunni. í Norðureyjum, þar
sem fólk var yfirleitt enn sárfátækara en á hinum eyjunum, var
ástandið þó hörmulegast, enda urðu aflabrögð þar léleg, alger
uppskerubrestur og meira að segja engin grindahlaup. Þar var
ekki sjaldgæft að finna fólk dautt á fjörunum með þangblöð í
munninum. í syðstu eyjunum, einkum Suðurey og Sandey, var
ástandið mun skárra, því að þar var kornvöxtur góður og nokkr-
ar grindagöngur. En eigi að síður svarf þar mjög hart að alþýðu
manna þessi löngu og myrku styrjaldarár.
Nólseyjar-Páll var enn í Kaupmannahöfn, er stríðið skall á,
og hann var sjónarvottur að því, er Englendingar tóku danska
flotann á sitt vald, og hríð þeirri, er þeir gerðu þá að Kaup-
mannahöfn. Hann var nýbúinn að fá leyfi stjórnarvaldanna í
Höfn til þess að flytja kornfarm heim til Færeyja á ábyrgð
konungsverzlunarinnar. En nú varð hann einnig að sækja undir
högg Gambiers, enska flotaforingjans. Hlaut hann áheyrn hjá
flotaforingjanum, greindi honum frá bjargarleysinu í Færeyjum
og fékk að lokum ferðaleyfi, undirritað af Gambier sjálfum, er
tryggja átti honum greiða heimför, þrátt fyrir yfirgang hinna
ensku víkingaskipa. Komst hann heilu og höldnu heim til Fær-
eyja um haustið með skip sitt hlaðið korni. Var farminum skip-
að á land á Suðurey.
Haustið 1807 og framan af ári 1808 var tíðindalítið í Færeyj-
um. En uggur var mikill í fólki vegna styrjaldarinnar, og lét
Nólseyjar-Páll halda vörð alan veturinn norður í Vogi og huga
vandlega að grunsamlegum skipaferðum.
♦ tJTBREIÐIÐ Tí M ANN ♦
Satnband ísl. satnvinnufélaga.
Vér vátryggjum vörur og innbú fyrir Sam-
bandsfélögin og viðskiptamenn þeirra. Enginn
ætti að fresta að vátryggja eignir sínar, því elds-
voði getur orðið á hverri stundu.
Nokkur eíntök ai sögunni
Björn formaður
eftir Davíð Þorvaldsson
og KALVIBIR eftir sama höfund
íást í bókaverzlunum næstu daga.
Tilkynning
Viðskiptaráðið hefir ákveðið breytingu á reglum um verð-
lagningu vara frá 11. marz og 2. júní 1943.
Samkvæmt henni er ekki heimilt að reikna álagningu á inn-
lendan sendingarkostnað, heldur skal honum bætt við verð
vörunnar eftir að heimilaðri hámarksálagningu hefir verið bætt
við kaupverð á innflutningshöfn eða framleiðslustað. Þegar á-
kveðið hefir verið hámarksverð á vöru, er á sama hátt heimilt að
bæta við það sannanlega áföllnum sendingarkostnaði frá fram-
leiðslustað eða innflutningshöfn til sölustaðar.
Reglur þær, er gilda frá og með 11. október 1943 um verðlagn-
ingu vara, eru birtar í heild í 59. tölublaði Lögbirtingablaðsins.
Reykjavík, 13. október 1943.
Verðlagsstjóriiin.
Tílkynning
Viðskiptaráðið hefir ákveðið eftirfarandi hámarksverð á
kaffibæti:
í heildsölu: kr. 6,00 pr. kg.
í smásölu: kr. 7,00 pr. kg.
Ofangreint verð er miðað við framleiðslustað. Annars staðar
mega smásöluverzlanir bæta við hámarksverðið sannanlegum
sendingarkostnaði til sölustaðar og auk þess helmingi umbúða-
kostnaðar, þegar varan er send í trékössum.
Ákvæði tilkynningar þessarar koma til framkvæmda að því er
snertir kaffibæti, sem afhentur er frá verksmiðjum frá og með
14. október 1943.
Reykjavík, 13. október 1943.
Yerðlagsstjorlnii.
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Síðara bíndíð a! hinni bráðskemmti-
legu og stóriróðlegu bók
Þ
EIR GERDU
GARÐINN FRÆGAN
kemur í bókaverzlanir
innan skamms.
◄
◄
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
Bóndl — Kaupir þú búnaðarblaðið FREY?