Tíminn - 14.04.1949, Blaðsíða 3

77. blað
TÍMIXN, fimmtudaginn 14. apríl 194S.
3
/s/eíic/mgajbæffíV
Dánarminning: Margrét Benediktsdóttir
húsfreyja á Hólsbrekku
Þau hjón, Álfheiður Sig-
urðardóttir og Benedikt
Kristjánsson, Einholti, Aust-
iir-Skaftafellssýslu eignuðust
11 börn, er upp komust. Þau
voru fædd á árunum 1878—
1898. Árið 1948 voru þessi ell-
efu systkini öll enn á lífi og
við sæmilega góða heilsu.
Það ár átti elzta systkinið 70
ára afmæli, yngsta systkinið
50 ára afmæli og miðaldra
systkinið 60 ára afmæli.
Þegar Benedikt Kristjáns-
son í Einholti féll frá árið j
1935, skrifaði minningargrein
um hanú. hinn mæti maður
Þorbergur Þorleifsson alþm. í
Hólum. Minningargrein sú
kom í Tímanum 5. febr. 1936.
Þorbergur rekur í umræddri
minningargrein greinilega
ætt Benedikts og hefi ég ekki
þar við að bæta. En um ætt
Álfheiðar hefi ég ekki minni
til að hafa séð að nokkru rak
in og get ég lítið bætt úr í því
efni. Álfheiður var af göml-
um og góðum skaftfellskum
ættum. Sigurður faðir Álf-
heiðar var sonur Einars
bónda að Brunnum í Suður-
sveit, Eiríkssonar. Sá Eiríkur
var sonur Þórdísar systur
Jóns Eiríkssonar konferens-
ráðs. Margt manna hér í
Skaftafellssýslu er komið frá
þeim systrum Jóns Eiríksson-
ar og margt mætra manna
víða um land, .og má þar til
nefna Ólafíu Jóhannsdóttur,
hina miklu andans og líknar-
starfsemiskonu, og Einar
Benediktsson .skáld, sem ' ið og barnahópinn, heimilið,
bæði munu komin frá Önnu' sem hún hafði ásamt manni
Útvarpsþátturinn frá Bremerhafen
afkastasaga Margrétar. Við,
sem höfum lifað í námunda
við Margréti öli hennar 63
æviár, vitum, að lífsstarf
hennar var bæði mikið og
merkilegt, svo að sérstætt er
talið af öllum, sem til
þekkja.
„Enginn mun telja hauðrið
hrapa
húsfreyju góðrar viður lát.
En hverju venslavinir tapa,
má vottinn sjá á þeirra grát“.
í vöggugjöf hlaut Margrét
mikinn þrótt, bæði á andlegu
og líkamlegu sviði. Hún var
vel af guði gefin til þess að
inna af höndum mikil störf,
enda má segja að gangi
kraftaverki næst, hvað af-
köstin urðu mikil. Hún gekk
alltaf glöð að starfi, enda
fannst henni skyldan helg
og ljúf að vinna fyrir heimil-
i.
Eiríksdóttur. Þetta skal hér
ekki meir rakið. Um móður-
ætt Álfheiðar hefi ég énn
ekki fengið mikið að vita.
í umræddri minningar-
grein um Benedikt í Einholti
segir meðal annars:
„Mikið lífsmagn og frjó-
semi sýnist vera í ætt Bene-
dikts. Talið var, að afkom-
endur þeirra hjóna væru 86,
er hann lézt, þar af 75 á lífi.
Eru sporin ýmis konar, sem
þessi fjölskylda markar í
þjóðlífinu. Yfirleitt virðist
það vera svo um börn Bene-
dikts, að þau eru framsækin
og una ekki í kyrrstöðufar-
veg forfeðranna. Er fjör og
áhugi fyrir umbótum og
breyttu og bættu lífi einkenh
andi fyrir þau“, o. s. frv.
sínum byggt upp frá grunni,
og barnahópinn, sem fór sí-
stækkandi og varð » brátt
hennar gleði og hjálp á
margan hátt. Hvar sem Mar-
grét vai’, þar var ástríki, gleði
og starf, hver sem henni
kynntist, hreifst með af henn
ar einstöku eiginleikum.
Flestir geta gert sér í hug-
arlund hversu mikið andlegt
og líkamlegt starf liggur í
„Sjómaður" hefir fundið að
því í dálkinum „Á förnum
vegi“, að í útvarpsþætti frá
Bremerhafen kom fyrir dálít-
ið samtal tveggja sjómanna,
sem höfðu fengið sér í staup-
inu. Með því að ég ber á-
byrgð á þessu atriði, vil ég
fyrst og fremst þakka sjó-
manni það, að hann finnur
að þessu af hófsemi og skyn-
semd, að minnsta kosti að
frátekinni fyrirsögninni.
Það er oft mjótt mundangs
hófið hvað má láta flakka í
útvarp og hvað ekki, og
aldrei sýnist öllum eitt um
það. Eitt eru blessuð blóts-
yrðin. Það er gamalt vanda-
mál og verður eilíft vanda-
mál fyrir útvarpið. Það væri
hægt að setja frómar konur
til að vinsa allt slíkt úr dag-
skrá útvarpsins. En eigum
við að gera það? *
Þessi umræddi þáttur var
tekinn upp af ungum manni,
sem mun síður en svo hafa
tekið samtalið mjög hátíð-
lega, en látið það fara með
á plötunni hingað heim, af
því að samtalið var mjög lif-
andi og ekta. En okkar hér
var að ákveða hvað úr þætt-
inum skyldi taka og hverju
sleppa (úr var felldur einn
kafli: of löng þýzka). Mér
þótti ekki efalaust hvort
þetta samtal ætti að fara. Ég
bar það undir samverka-
mann minn í skrifstofunni,
og síðan formann útvarps-
ráðs, báða í síma. Sagði sem
mér þótti, að samtalið væri
nokkuð stórort, en mjög ekta
og lifandi. Hvorugum þótti
ástæða til að fella það úr.
„Sjómaður" virðist halda,
að samtalið hafi verið leikið
eða sé einhver tilbúningur,
sem nauðsynlegt hafi þótt að
fá í slíkan þátt, til þess að
ekkert vantaöi. Þessu fer
mjög fjarri. Hljóðneminn“
hefir „heyrt“ samtalið, rétt
eins og það var. Hitt varðar
þó mestu, að sjómanninum
finnst samtalið ljótt. Þetta
finnst mér fjarstæða. Ekkert
var ,,ljótt“ í samtalinu, nema
þá þessi hversdagslegu blóts-
yrði, sem ungar Reykjavík-
ur-blómarósir láta einnig
Eftii* lielga Iljjörvar.
rigna yfir okkur á götum og
almannafæri, öldungis alls-
beztu leikarar okkar
hvað eftir annað
hafa
leikið
gáðar og af almáluðum drukkna „sjómenn“ í útvarp-
meyjarVörum. Samtalið sýndi | ið af mikilli íþrótt, þar að
það eitt, og ekkert annað, að auki pörótta og hlálega „sjó-
tveir sjómenn höfðu skvett í
sig á frívaktinni, þýzku víni,
góðu og ódýru, eftir tuttugu
daga útivist og hrakninga og
hundavakt í stórsjó og for-
aðsveðrum. Það var þá fyr-
irsögnin! Þeir stældu, eins og
beztu vinir gera oft við skál,
annar með stórum orðum. En
hvergi örlaði á ljótri hugs-
un. Það er varla sæmilegt að
tala um „bölbænir" í þessu
sambandi, eins og gert er í
fyrirsögn greinarinnar í Tím
anum. Rödd unga mannsins
(ég ræð æskuna af röddinni),
menn“. Enginn hefir fengið
sér slikt til, og enginn mundi
hafa fengið sér til, þó að þeir
Brynjólfur og Lárus hefðu
„leikið“ þetta umrædda sam-
tal í útvalyjið, fremur dáðst
að þeim, hefðu þeir gert það
eitthvað nálægt því svona vel.
Hvernig má þá þessi stutta,
ófalsaða mynd úr mannlegu
lífi kasta skugga á sjómenn,
og það í félagsskap þessára
fáorðu, rósömu manna, sem
þarna komu fram við starf
sitt, allan þáttinn út, fullir
hófsemdar og manngöfgi, áð-
þess sem meira talaði, var gætnir, orðvarir, með djúþán
svo hrein og hlý, bak við full-
stór orð, að ekki má þá af
máli þekkja, ef þar talaði
ekki hinn bezti drengur. Og
ég segi eins og er: Það var
þessi einlæga rödd, sem mér
fannst afsaka samtalið með
öllu, að því leyti sem afsök-
unar kynni við að þurfa. Og
samtalið endaði eins og í
leikriti, í fullkomnu og sjálf-
sögðu jafnsætti: sá sem slæi
mundi verða sleginn, og ekki
meira um það, allt klappað
og klárt.
Mér er nú spurn: hvernig
má þetta vera sjómönnum til
hnjóðs? Er það ekki alkunna,
að sumir þeirra muni skvetta
í sig i höfnum, eftir hroll og
áhuga og var þar ágætur liðs
' því fyrir einyrkjakonu, að ' maður. Bæði þessi félög minn
skilning á fárlegum örlöguha
manna og þjóða.
Hitt er vissulega satt, ,íSjó-
maður“ góður: það væri riægt
að fara í veizlur á Borgnaná
og viðar og fá þar „samtöl“
nóg. En það kynni að vanta
í þau sjávarseltuna og þetta
lifandi blóð.
En — „allt orkar tvímæl-
is þá ert gert er“, segir spak-
mælið. Gegn tilfinningunni
eru engin rök, og engin skyn-
semi á þar við. Ef svo er, að
einhverjum sjómanni, konum
þeirra eða mæðrum, kynni að
þykja miður gert með þessu
útvarpi, þá er að snúa þykkju
sinni að mér einum, því að
vos? Hefir nokkrum lifandisvo ber að gera, eins og á
manni dottið í hug að vera stóð. Þó vænti ég, að sjó-
að breiða einhverja dulu yf-menn minnist þess ekki, að
ir það? Og hvað ætti slíkurég hafi áður viljað gera þeim
tepruskapur að þýða? Margir neitt til hnjóðs.
Nýlendustaða Grænlands
Eftir dr. Jón Dúason.
bera undir brjóstum, fæða og
annast á allan hátt 15 börn,
þótt ekki þyrfti að annast til
áframhaldandi fullkomnun-
ar nema 11 þeirra, og þetta
starf mátti heita unnið í hjá-
verkum með eldhússtörfum,
þjónustubrögðum og annarri
hússtjórn, og ekki kom það
Nú eru umskipti orðin, eitt sjaldan fyrir, að konan brá
þessara 11 systkina, barna sér á
Álfheiðar og Benedikts í Ein- ! annatímann
holti, er nú fallið frá. Það er
Margrét Benediktsdóttir hús-
freyja í Hólabrekku. Hún
andaðist að heimili sínu 18.
marz 1949 og var jarðsungin
að Brunnhólskirkju 29. s. m.
Margrét var fædd aö Við-
borði 27. jan. 1886. Hún flutt-
ist ung með foreldrum sínum
að Einholti árið 1898. Hún
giftist eftirlifandi manni sín-
um, Bjarna Eyjólfssyni frá
Reyr.ivöllum vorið 1904, þá
18 ?ra. Brátt byrjuðu þau
hjón búskap í Holtum og
hafa þau búið þar síðan eða
í 45 ár. Þau hjón eignuðust
15 börn, 4 dóu ung, en 11 eru
á lífi, það yngsta 19 ára.
engjarnar um hey-
En þá verðum
við að hafa í huga, að börnin
voru farin að koma til hjálp-
ar, þegar márgt var orðið í
heimili.
Margrét var trúuð kona og
lét sér mjög annt um kirkju-
ferðir og kirkjusöng, enda
var maöur hennar um langa
tíð forsöngvari í Brunnhóls-
kirkju. Einnig lét Margrét sig
miklu skipta félagsmál sveit-
arinnar. Hún vann um 20 ára
skeið í ungmennafélagi sveit-
arinnar með miklum áhuga
og fjöri og tók þátt í skemmt-
unum fram að siðasta ári og
dansaði sem ung væri. Hún
var einn af stofnendum
kvenfélags sveitarinnar og
Þetta er í stuttu máli ævi-og I vann þar einnig af miklum
ast hennar með virðingu og
þökk.
Séra Eiríkur Helgason í
Bjarnarnesi jarðsöng Mar-
gréti. Hann var henni kunn-
ugur og heimilinu í Hóla-
brekku. í ræðu sinni vakti
hann athygli okkar á því, að
oft hefði verið lítið um efni
í Hólabrekku og húsakynni
stundum ekki stór, en þó
hefði alltaf mátt bæta við
gamalmenni eða barni á
heimilið, þegar á þurfti að
halda. Hann lýsti lífi og
starfi Margrétar svo vel, að
hrifningu vakti, og einmitt á
þá leið, að ekkert var ofsagt
í þeirri fögru mannlýsingu.
Já, við vissum öll, að hjónin
í Hólabrekkunni voru ekki
efnuð, en hitt var þó alltaf
augljósara, hvað þar var
mikill ríkidómur, þegar miðla
þurfti öðrum, hvort heldur
voru vandamenn eða vanda-
lausir. Oft var komið þangað
gamalmenni, sem þurfti að
koma á gott heimili til um-
önnunar, og margur barna-
hópurinn var það — auk eig-
(Framhald á 7. siðu).
Frá tímabilinu 986—1280
er til fjöldi réttarminja frá
Grænlandi, en þær eru allar
úr Grágás.
Frá öldunum eftir 1281
þekkist einnig fjöldi réttar-
minja frá Græhlandi, en þær
eru allar úr Jónsbók.
Engar minjar grænlenzkra
eða erlendra laga þekkjast
frá Grænlandi, heldur aðeins
íslenzk lög og íslenzkir stjórn
arhættir. Þetta er aðeins
hægt að skýra og skilja svo,
að Grænland hafi lotið lög-
gj afarvaldi Alþingis íslands,
svo sem hlaut að vera.
í Oddverja-annál og Græn
lands-kröniku Lyschanders,
sagnaritara hins norsk-
danska konungs, eru upplýs-
ingar um, að það, sem sam-
þykkt var af Járnsíðu á Al-
þingi 1271, hafi eftir þing ver
ið sent til Grænlands.
Hefði Magnús lagabætir
sett nýja lögbók fyrir Græn-
land á síðari hluta 13. aldar,
mundum við hafa upplýsing-
ar um það. Sérstög lögbók
fyrir Grænland
aldrei verið til.
meira að segja aldrei verið
gefin út nokkur einaéta sér-
stök réttarbót fyrir Græn-
land, og það er sannað mál,
að verzlún þess var éinokuð
frá Björgvin samkv. einokun-
arlögunum fyrir ísland, og
gjöldin af Grænlandsverzl-
uninni voru reiknuð sam-
kvæmt þeim. ‘j
Annáll, sem Finnur Magn-
ússon afritaði á Austurlandi,
og var afrit af miklu eldri
annál, segir að Jónsbók hafi
verið send til Grænlands éft-
ir þing 1281, og slíkt hið SaiHa
segir sagnaritari hins norsk-
danska konungs, er var sann
orður maður og mikils virtur
á sinni samtíð. Frumheimilá
beggja er án efa saga Magn-
úsar lagabætis, rituðnuaf
Sturlu Þórðarsyni undir -yfir-
umsjá konungs sjálfs:TOóg
æðstu forráðamanna Nbt-
egs, en er nú að mestu léýt.
glötuð.
Þarna er þá skýringi& - á
því, að allar réttarminjar frá.
Grænlandi eftir 1281 eru úr
Jónsbók.
En hvað segir Jónsbök?
Hún telur sig vera íögbók
fyrir ísland og Grænland og
allt hið vestræna svæði? svo
að öll útlönd eru í austri, ekk
ert í vestri. í Farmanna-lög-
um, kap. 8, segir Jónsbók ber
hefir því ■ um orðum, að Grænland sé
Það hefir innanlands og leggur misháa
refsing við rofi innlendra og
erlendra manna á skipan, þ.
e. farrúmi á skipi, þar. Text-
inn er svona:
„Nú ef háseti rýfr skipan
undir stýrimanni, ok verðr
hann at því vitnissannr, rýfr
(Framhald á 7. siðu).