Alþýðublaðið - 12.05.1946, Blaðsíða 4

4
ALÞÝPUBLAÐIÐ
Sunnudagur, 12. maí 1946.
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902.
Afgreiffsla og auglýsingar:
4900 og 4906.
Aðsetur
í Alþýöuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar.
Aiþýðuprentsmiðjan h.f.
Tvö herslöðvamál.
ÞAÐ væri máske ekki úr
vegi, með tilliti til þess
bægstagangs, sem mánuðum
saman hefur verið á kommún-
istum hér út af herstöðvamál-
inu, þ. e. málaleitun Bandaríkj-
anna, að fá herstöðvar leigðar
hér, að rifja einu sinni upp
annað herstöðviamál, sem á
sinni tið var mikið umtalað,
einnig hér hjá okkur. Það er
herstöðvamál Finna haustið
1939, þegar Rússar gerðu kröfu
til þess að fá leigðar herstöðv-
ar í landi þeirra. Mætti saman-
burður á þessum tveimur her-
stöðvamáilum verða mörgum
lærdómsríkur, ekki aðeins um
það, hvaða munur er á fram-
komu Bandiaríkjanna og Rúss-
lands við litlar nágrannaþjóðir,
heldur og um hitt, hvernig kom-
múnistar bregðast við sams
konar málaleitunum eftir því,
hvort í hlut á, Bandaríkin eða
Rússland.
*
Rússar vildu, sem kunnugt er,
fá herstöðvar -léigðar á Finn-
landi til langs tíma eða nánar
sagt, til 99 ára, og þar á meðal
stórt laindflæmi, sem Finnar
höfðu sjálfir víggirt sér til varn-
ar. Finnar neituðu að verða við
þessum tilmælum Rússa; en
þeir gerðu sér þá hægt um hönd,
réðust á Finnland með ofurefli
liðs, helltu sprengjum úr lofti
yfir varnárlitla eða varnarlausa
íbúa þess, og kúguðu það eftir
margra mánaða ójafnan ileik til
þess að láta þau ilandsvæði, sem
upphaflega hafði verið farið
tfram á, af hendi, og þá ekki
iengur aðeins til leigu, heldur
til fullrar innlimunar í Rúss-
land.
Ö-llum er enn í fersku minni,
hve megna andúð og fyrirlitn-
ingu slíkt ofbeldi stórveldisins
við hina litlu, frelsisunnandi
nágrannaþjóð vakti um heim
allan. En hitt er mönnum held-
-ur ekki gleymt, hvernig kom-
múnistar sleiktu þá út um, hrak-
yrtu Finna fyrir að hafa ekki
viljað iselja Rússum land sitt
og kölluðu það bara loddaraleik
eða „Finnagaldur11, að taka
svari smáþjóðarinnar, af því að
það voru Rússar, sem á henni
níddust.
E-n það kveður heldur við
annan tón hjá kommúnistum nú
í isambandi við herstöðvamál
okkar; og -er þó sannarlega ekki
Offibju -saman að jafna — fram-
komu Bandaríkjanna við okkur
og Rússlands við Finnland.
Bandaríkin fóru þess á leit
við okkur isíðastliðið haust, að
fá Iherstöðvar leigðar hér til
lamgs tíma; en þeirri málaleitun
var, eins og nýlega hefur v-erið
upplýst, neitað af okkar hálfu.
Bandarikin ilétu þá málið niður
falla, og héfur ekki á það verið
minnzt síðan, hvað þá að við
höf-um fengið heimsókn fjand-
samlegs hers og sprengjuflug-
véla eins og Finnar fengu frá
Rússum. Þvert á móti hafa
Bandaríkin nú, hálfu ári seinna
lýst yfir því, að þa^ muni i
Ásgeir Inpimandarson:
Saga íslendinga í V esturheimi
T SLENDINGAR hafa jafn-
an metið menningargildi
bókmennta sinna og að verðleik
um til þeirra vitnað sem sígildra
verðmæta. Þjóð með slíku hug-
arfari mun því telja það merki-
legt afrek —, ef ekki í nútíð, þá
í framtíð — sem íslendingur
vestur í Winnipeg hefur leyst af
hendi á sviði söguritunar hin
síðari ár, og á þó enn mikið
verk fyrir höndum, unz því er
að fullu lokið. Ég á hér við
skáldið og rithöfundinn Þor-
stein Þ. Þorsteinsson, sem þeg-
ar hefur sent frá sér þrjú bindi
af >,Sögu íslendinga í Vestur-
heimi.“
Aldrei yrði saga íslenzku
þjóðarinnar fullsögð, ef eigi
væri skráður sá þáttur, er gríp-
ur yfir hina miklu prófraun en
þúsundir manna af stofni henn-
ar inntu af höndum, í harðvít-
ugri samkeppni við hin fjöl-
mörgu þjóðabrot, er námu
lönd í Vesturálfu heims. Og á-
valt má hin íslenzka þjóð þakka
sigurgöngu sona sinna og dætra
vestan hafs.
Forustumenn Þjóðræknisfé-
lags íslendinga í Vesturheimi
og aðrir góðir íslendingar þar í
álfu komu fyrir löngu auga á
nauðsyn frarhangreindrar sögu-
ritunar, unz það varð að .ráði að
hefjast handa um þetta stór-
brotna verk. Nú vildi svo giftu-
samlega til, að til söguritunar-
innar valdist maður, (Þ. Þ. Þ.),
sem um fjölda ára hefur verið
kunnur íslendingum sem rit-
höfundur og þróttmikið skáld,
og ræður yfir þeim höfuðkost-
um, er sagnritara mega prýða:
heiðarleik um meðferð heimilda
og frábærlega skörpum skiln-
ingi og samúðarríkum á lífsbar-
áttu hins vestur flutta fólks.
Nú er það sannast mála, að
mig skortir margt til þess, að
geta talizt fær um að ritdæma
bækur, og mun ég ekki hætta
mér út'á þann hála ís að þessu
sinni. En mig langar til að birta
hér ummæli manns um ritstörf
Þorsteins Þ. Þorsteinssonar,
sem eigi verður talinn ómerkur
orða sinna, en nafn hans er
Watson Kirkconnell.
Ummæli þessi ritar Dr.
Kirkconnell í „New Canadian
Letters" 1938, — köflum, sem
hann ritar í „The University of
Toronto Quarterly“ (Letters in
Canada).
Hefur nú Dr. Kirkconnell
orðið:
„ . . . FremStur á meðal hinna
nýrri sagnaritara í þessum
flokki er Þ. Þ. Þorsteinsson,
með tvö myndarleg bindi: „Vest
menn“, er fjallar um sögu ís-
lendinga í Norður Ameríku, og
„Ævintýrið frá íslandi til Brasi
líu“, er rekur með nákvæmnni
þróunarsögu íslenzkrar ný-
lendu í Brasilíu, vaxinnar upp
úr fólksflutningum árin 1863 og
1873. Lítur fyllilega út fyrir, að
Þ. Þ. Þorsteinsson muni verða
hinn viðurkenndi sagnaritari
útfluttra íslendinga". — (VIII.
bindi, no. 4, júlí, 1939, bls. 491)-
Um annað bindi „sögu ís-
lendinga í Vesturheimi11 skrif-
ar Dr. Kirkconnell:
„Þorsteinn Þ. Þorsteinsson
hefur sent frá sér nýtt bindi af
„Sögu íslendinga í Vestur-
heimi“, yfirgripsmikilli sögu ís-
lenzkra fólksflutninga til Vest-
urheims og byggðum þeirra
þar. Fyrsta bindið, sem út kom
árið 1940, sagði aðallega frá að-
draganum. Annað bindi, sem nú
er komið, ségir frá því, er
dreif á daga brautryðjendanna
í tilteknum byggðarlögum,
Utah, Brasilíu, Rosseau (Ontar1
ío), Milwankel, og Marklandi
(Nova Scotia). Þetta stórmerka
fyrirtæki Þorsteins er yfirgrips-
meira en nokkuð það, sem enn
hefur verið ráðizt í, af nokkrum
öðrum þjóðflokki, er setzt hefur
að í Kanada, en stíll og gildi er
svo að vel sæmir höfundin-
um, sem er frábært skáld, eigi
síður en sagnritari.11 (Sama rit,
XIII. bindi, nr. 4, júlí, 1944,
bls. 460).
En hver er þessi Dr. Kirkc-
onnell, sem svo lofsamlega skrif
ar um ritstörf Þorsteins Þ. Þor-
steissonar?
Um hann skrifar Dr. Sig.
Júl. Jóhannesson á þessa leið:
(Tímarit Þjóðræknisfélags ís-
lendinga, 1935, bls. 45—46):
.„ . . . Prófessor Kirkconnell
er gæddur svo miklum tungu-
málahæfileikum að undrun sæt
ir, og hefur þýtt kvæði á ensku
af fimmtíu tungum . . .
Prófessor Kirkcónnell er fædd
ur í Parl Hæpe, Ontario, er
skólaferill hans svo merkileg-
ur, að einsdæmi mun. Hann las
aðallega málfræði og útskrifað-
ist sem meistari í gömlum mál-
um . Á háskólanum í Lindsay
hlaut hann þau verðlaun, er hér
segir: Hin svokölluðu ráðherra-
verðlaun fyrir frábæra kunn-
áttu í stærðfræði; Williams
verðlaunin íyrir kunnáttu í
enskum fræðum og sagnfræði;
Ellen M. M. Mikle verðlaunin
fyrir kunnáttu í stærðfræði og
ensku; Farbes McHardy’s verð-
launin fyrir kunnáttu í stærð-
fræði og nýju-málunum; Mic-
halls verðlaunin fyrir kunnáttu
í ensku, frönsku og þýzku; Mc
Laughlin verðlaunin fyrir kunn
áttu í ensku, latínu, þýzku og
frönsku og skrásetjara verð-
launin fyrir kunnáttu í latínu,
ensku, sagnfræði, stærðfræði og
náttúruvísindum.
Að þessu búnu hóf hann fram
haldsnám við Queens háskól-
ann, stundaði þar sérstaklega
gömlu málin og útskrifaðist
þaðan með meistaranafnbót eft
ir 3 ár; tæplega tvítugur hlaut
hann þar fjölda verðlauna og
heiðurspeninga og sérstakan
heiðurspening úr gulli fyrir
framúrskarandi kunnáttu í la-
tínu og grísku. —“
Hér vil ég nú bæta því við,
að árið 1930 kom út bók eftir
hvívetna ihalda gerða samninga
við okkur og hverfa brott héð-
an með þann tfámenna her, sem
hér er eftir.
Menn. skyldu nú ætla, að
kommúnistar, sem ekki höfðu
tfírani taugar haustið 1939 en
það ,iað þeim faranst krafa Rússa
um herstöðvar á Finnlandi bara
sjálfeögð, og það ennþá sjálf-
isagðara, að Rússar tækju þær
með blóðugu ofbeldi, þegar
Finnar vildu ekki leigja þær
góðfúslega, hefðu ekki hatft
margt að athuga við svo frið-
samleg tilmæli Bandaríkjanna
um herstöðvar hér og svo hátt-
vísa framkomu þeirra, þegar við
höfðum neitað. En hvað hefur
komið í Jjós? Mánuðum saman
;hefur rógurinn í Þjóðviljanum
ekki þagnað um að sjáífstæði
okkar væri í hættu fyrir ásælni
Bandáríkjanna, að okkur sé ógn
að af þeim, og að þeir íslend-
ingar, sem ekki viljá tafca undir
islíkar álygar, vilji selja laradið.
En nú eru það líka Bandarík-
in, sem eiga í hlut, en ekki hið
heilaga Rússland. Hefði það
verið hið síðamefnda, sem fór
fram á herstöðvar hér, er ekki
alveg víst, iað tónnirun hefði
verið sá sami lí Þjóðviljamum.
Dr. Kirconnell er nefnist
„Canadian Ævertones“, eru það
ljóðþýðingar höfundarins úr
ýmsum málum, þar á meðal 15
íslenzkum ljóðum. Einning er
þar kvæði eftir höfundinn í til-
efni af þúsund ára hátíð alþing-
is.
Af því, sem að framan er
skráð má vera augljóst, að dóm-
ur Dr. Krikconnell’s um bók-
menntir, verður ávalt þungur á
metum, og verðugt væri það, að
íslenzkaj)jóðin heiðraði þennan
afburða fræðimann á viðunandi
hátt fyrir aðdáun hans á ís-
lenzkum bókmenntum og hið
mikla kynningarstarf hans á
gildi þeirra meðal enskumæl-
andi lesenda.
. Ásgeir Ingimundarson.
Takið eftir
Kaupum notuð húsgögn
og lítið slitin jakkaföt.
FORNVERZLUNIN
Grettisgötu 45. Simi 5691.
Saga úr dreifbýlinu.
Sigurður Helgason: Gest
ir á Hamri. Útgefandi: Isa-
foldarprentsmiðja h. f.
Reykjavík MCMXLV.
ÉG get ékki istillt mig um :að
stinga niður penraa, eftir að
hafa iliesið iþessa 'litlu bók. Hún
er svo rammíslenzk að orðfæri
og anda, að hún á skilið, að at-
hygli sé á henni vakin. Bókin
er hollur og hressandi lestur
fyrir unga oig fullorðna og dreg-
ur upp í stuttu en gagnorðu
máli glögga mynd af mannlíf-
inu ií óislenzki útkjálkasveit. Hún
sýnir hinn hrausta, æðrulausa
áslenzka ibónda i réttu Ijósi,
hetjuna, sem ekki kann að
hræðast og ilætur engar hættur
aftra sér, þegar hann þairf iað
ileita ikonu isinni hjálpar í barnis-
Pauð. Ekki hræðist hann heldur
að hortfast 'í augu við igrimman
-ísbjöm, sem „landsins forni
fjandi“ hefur fllutt heim.að bæ
hans.
Þá lýsir höfundur oig vel
hinum isamvizíkusama, úrræða-
góða og tápmikla sveitadreng og
því, hvernig hann -snýst við
vandamálunum, sem að hönd-
um bera, og herst l:ífsbaráttunni
við hlið föður síns í bliðu og
istríðu. Það kemur einnig glöggt
fram, hvemig umhverfið með
erfiðleikum' sínum hjáilpar
þroska hins uinga drengs og eflir
þrá hans til imanndóms og dáöa.
Ekki gleymir höf. heildur að lýsa
þvá, hvernig hin aldraða sveita-
kona bregzt við vandanum á
hættunnar stund. og gleði 'henn-
ar yfir unnum sigri á erfiðleik-
unum.
Ég htíld, að fólk sem þekkir
litið til ilífebaráttu liðinna kyn-
slóða og þeirra, er enn búa á
útkjálkum, hefði gott af að lesa
þessa bók. Hún hjálpar ilesand-'
lanum til að skilj a fó.ikið í dreif-
býlinu og ilíta á baráttu þess í
róttu iljósi; skillja það, að líf
þessa fólks er ekki aðeins bar-
átta, heldur skapar baráttan
einnig sigra og sigurgleði yfir
unnum lafrekum. Baráttan veit-
ir hina dásamlegu vinnugleði,
sem of fáir virðast nú vita hvað
er. Höfundi dylst ekki, að það
er rétt hjá Mattháasi, að „hver
einn bær á sína sögu, sigurljóð
oig raunabögu.11
Málið á bókinni er rammis-
lenzkt. Það er auðséð, að höf.
ann íslenzkunni og kann að
færa -hana d hið fegursta skart
’hennar, ilaust við alla útlenda
-tötna.
Fráganigur er hinn bezti á
bókinni og prentun góð. Þó hef-
ur saraa ilínan prentazt tvisvar
á bis. 45, en toemur ekki að sök,
atf því að -engu er sleppt úr fyrir
það.
Hafi höfundurinn og útgef-
andi þökk fyrir þessa bók.
Menningu óslenzku þj óðarinnar
ætti áreiðanlega ekki að vera
hætta búin, á meðan íslending-
lar kunna að meta bækur eins
og þessa að verðleikum og á
imeðan við eigum Höfunda, sem
rita isvona bækur.
Laugardaginn fyrir páska 1946.
Jón N. Jónasson.
ALÞÝÐUMÁÐURNN, blað
Alþýðuflokksins á Akureyri,
minnist þ. 30. f. m. á kommún-
istaáróðurinn í ríkisútvarpinu.
Blaðið segir:
„Það viirðast lítil tafemlörk vera
fyrir misnio.tfeun 'kiomimúmsta á út-
varpin-u. Lítur oft út fyrir að ís-
lenzfe-a útv-arpið sé útiíbú frá Mos-kva
útvarpinu þeg-ar um a'lmennar frétt
i-r er að ræð-a, svo náið og ýtar-
'lega er allt sleikt upp, sem frá
Moiskva toemur, eink-um ádeiíla á
Breta og Bandaríkj-amenn. En
þetta nægir vinnuihjúum hins
irússneska mál-sstaðar við í-s’lenzka
útv-arpið alls ekki. Hvað efti-r ann-
að eru erindi-n „Frá útlöndum“
áróðuirserlindi einis og tounnugt er
fró dögum Björnis Frainz-sonar.
Og það eru flieiri ýtnir en Björn,
þó þeir fari máske iagllegar að. í
þessum þætti fyrir n-okkru tók Jón.
M-agnússon sér fyrir hen-dur að
getfa ,,óhliutdrægt“ yfMit yfir
réttarhöldin yfir ráðamöninum Finn
lands, sem Rússaþý Finna settu aif
stað -til að klefckja á jafnað-ar-
miönnum þegar þau töpuðu k-osn-
inguinum fyrir þeim á sl. ári. Og
hin óh-l’utdræga fná-sásögn J. M.
var sú, að tyggja einu sinni enn
upp ákæru-atriði - kommúnista á
h-end'ur sakhorningunum, en geta
svo að segja engu varna þeirra.
Eftirlitsinefnd Rússa, sem í raun og
v-e-ru ræður. ÖEil- í Finna.ndi, fcalil-
aði h-ann eftMitsnefnd banda-
manna og sv-o náfcvæmlega og rétt
vair frá sa-gt, að hann sleppti aiveg
að igeta þei-rrar yfir-lýsingar fi-nn-sfca
dómstjórans, að fi-nnskir dómstóll-
ar hefðu efcki fengið að fella dóm- /
ana etftir finnskmn -lögum heldur '
efti-r uta-naðfcoman-dii knöfum — frá
Rússu-m auðvitað.
En til ’hver-s var þá erindið flútt?
Það ihafði engar nýj-ar og fyllri' upp
(liýsingar að getfa en áður- voru
-kunnar. Mál þetta er útfcljáð mái,
sem heimurinn er búiinn að fella
sinm dóm um Finnuim í vil en Rúss
um til réttmæts ámælis. Ástseðan.
getur ekki’ verið öamur en vesæl
-tilraun til að -ger-a ihl-ut Rúsisa í
þéssu svívirðilega ofsóknarmláili að
Frh. á 8. síiu.