Morgunblaðið - 15.04.1917, Blaðsíða 3

i$. apríl léo tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
3
Stjórnarbyltingar.
Þær eru ekki lengi að gerast
nú á dögum. Þjóðhöfðingjaættir,
sem setið hafa á veldisstóli um
aldaraðir eru settar af og sviptar
völdum á fáeinum klukkustund-
um. Þetta hefir ekki altaf verið
svo, í gamla daga vori bylting-
arnar miklum erviðleikum bundn-
ar og kostuðu optast nær miklar
blóðsúthellingar. Svo var það
t. d. þegar Karl I. Englakonung-
ur reyndi að brjóta í bág við
vilja þings og þjóðar; byltingin
sem þá varð stóð í 7 ár.
Rússneska stjórnarbyltingin nýja
stóð yflr í 48 klukkustundir.
Romanow-ættin hafði setið að
völdum í þrjár aldir og þó tók
ekki nema tvo daga að koma
henni fyrir kattarnef.
Stjórnarbyltingin mikla í Frakk-
landi, hin fyrsta sem gerð hefir
verið i heiminum fyrir almenn-
nm mannrjettindum, hófst þegar
árásin var gerð á »Bastilluna<
14. júlí 1789 og endaði með af-
töku Robespierre 28. júlí 1794 og
stóð því um 5 ára skeið.
Hraðfara byltingar.
Stjórnarbyltingin í Portúgalár-
ið 1910 stóð yflr að eins 31
klukkustund. Fyrst gekk land-
herinn og síðan flotinn uppreisnar-
flokknum til handa, skothríð var
gerð á konungshöllina og smá-
vegis óeirðir á strætum úti, en
eftir einn sólarhring var alt geng-
ið um garð, og Manuel konungur
landflótta. Konungsríkið Portugal
Var gert að lýðveldi og konungs-
settin frá Braganza, er setið hafði
ríkjum í 270 ár var úr sög-
unni.
Manchu-ættin, sem ráðið hafði'
rikjum í Kína í 267 ár hvarf úr
þjóðhöfðingahópnum, er Hsuan
Tung keisari var látinn segja af
sjer. 12. febrúar 1912, að eins
5 ára gamall og Kína lýst lýð-
veldi með stjórnarskipun líkri því
sem tiðkast í gömlu lýðveldun-
um. Byltingin sem gerbreytti svo
stjórnarforráðum 400 mil jón manna
var hafin 11. okt. 1911 af nokkr-
um hundruðum hermanna í Wuc-
hang og breiddist út eins og
eldur í sinu. Herinn varð með
uppreisnarmönnum og þá var
björninn unninn.
Stjórnarbyltingarnar nú á dög-
um eru ekki að eins miklu hrað-
ari á sjer en fyrrum, heldur
einnig miklu róstuminni. Franska
byltingin 1789 laugaði alt ríkið í
blóði. En sú seinasta, sem varð
1870 eftir ófarnar við Sedan fór
fram án blóðsúthellinga að kalla
mátti. Byltingin sú var einnig
sú stysta, sem orðið heflt nokk-
urntía. Hinn 4. september kl. 3
og 10 min. e. h. kom þingið sam-
an á fund. Þá var Frakkland
keisaradæmi. En stundarfjórðungi
eftir kl. 4 var ríkið lýst lýðveldi
og Bonaparte-ættin afmáð eins
og kertaljós sem slökt er.
Stjórnárbyltingin sem árið 1889
gerði keisararíkið Brasilíu að lýð-
veldi var nærri því eins við-
burðalítil. Enda þótt það væri
herinn, sem hóf uppreistina urðu
ekki neinar orustur að marki.
Gamli keisarinn Don Pedro var
tekinn höndum og sendur á her-
skipi til Evrópu ásamt fjölskyldu
sinni.
Raunaleg urðu örlög Maximi-
lians keisara í Mexico, sem var
bróðir Frans Jóseps Austurríkis-
keisara. Þegar Mexikanar lýstu
ríkið lýðveldi, árið 1865 einsetti
Maximilian sér að beita vopnum
móti byltingarmönnum. Og í á-
kefð sinni lét hann taka af lífi
marga fanga saklausa, sem hann
taldi uppreistarmenn. Það var
þvý næsta eðlilegt að byltingar-
menn tækju keisarann af lífi er
þeir höfðu náð honum á sitt
vald.
önnur byltingarsaga ekki þokka-
legri gerðist í Serbíu árið 1903 i
júnímánuði þegar Alexander kon-
ungur var myrtur í höll sinni og
með honum hin alræmda drottn-
ing hans, Draga. Með morði
þeirra konungshjóna var Obreno-
vitch-ættin fyrir borð borin.
Það er langt síðan me^n fóru
að spá stjórnarbyltingu í Rúss-
landi. En fæstir munu hafa látið
sér til hugar koma að sú bylt-
ing gæti orðið jafn friðsamleg og
raun er á orðin. Blóðsunnudag-
urinnn frá 1905 stóð öllum í svo
fersku minni. En það, að bylt-
ingin varð svona friðsamleg, er
eitt af því fáa, sem þakka má
ófriðnum mikla.
Arfgengna stjórnin er að ganga
úr móð. Og ekki er fyrir það að
synja, að þeim fækki enn betur
en orðið er keisurunum og kon-
ungunum áður en langt um líður
RAáiamiðlun
jafnaðar manna.
—8—
Stauning meDalgöngumaöur.
Laugardaginn fyrir pálmasunnudag
sendi síjórn jafnaðarmanna í Þýzka-
landi svolátandi skeyti til danska
ráðherrans og jafnaðarmannsins
Stauning:
— Rússneskir jafnaðarmenn í
Kaupmannahöfn hafa sent okkur
friðarboðskap og ósk um það, að
við berjumst móti öllum afskiftum
af stjórnarbyltingunni í Rússlandi.
Þýzkir jafnaðarmenn eru alveg sam-
mála hinum rússnesku jafnaðarmönn-
um i þessu efni og hafa ótvirætt
haldið þessari skoðun fram á sein-
asta fundi ríkisþingsins. Aðrir stjórn-
máiaflokkar í Þýzkalandi og stjórnin
sjálf, hafa einnig látið það ótvirætt
í Ijós, að eigi bæri Þjóðverjum að
skiíta sér neitt af innanríkismálum
Rússa. Þýzkir jafnaðarmenn sam-
gleðjast 4hinum rússnesku jafnaðar-
mönnum út af hinu pólitíska frelsi
sem þeir hafa fengið og óska þess
heitt, að það verði til þess að færa
heiminum friðinn, sem þýzku jafn-
aðarmennirnir hafa barist fyrir síðan
stríðið hófst.
Við biðjum yður að birta þetta í
»Social Demokratent og síma það
til Tszheideze (foringja jafnaðar-
manna) og »dúmunnar } Petrograd.
Stauning varð við hvorri tveggja
beiðninni og þykir »Berl. Tidendec
sem hann hafi eigi komið þar svo
hlutlaust fram, sem dönskum ráð-
herra sami.
Kolin og kolanámurnar
íslenzku.
Eftir Þorst. Júl. Sveinsson.
Nú er svo háttað högum okkar
Islendinga, að til stórvandræða
horfir með eldivið á komandi
vetri og máske fyr, svo framar-
lega að stríðinu ekki linni á
þessu sumri. Einkum mun kola-
vöntun verða tilfinnanlegust í
bæum og stærri kauptúnum, sem
nú mörg undanfarandi ár hafa
eingöngu brent kolum og hafa
þar afleiðandi enga eldstó, sem
hægt er að brenna öðru í t. d.
þurkuðum fiskiúrgangi þönglum
og þangi, sem vel má brenna í
opnum eldstóm eða hlóðum, en
húsakynni og þrengsli orsaka það,
að ómögulegt er að breyta þess-
um lifnaðarhætti á stuttum tíma.
Af þessu leiðir að bæjarbúar
eða þeir, sem eingöngu hafa not-
að nefnd eldfæri verða að ná í
eldsneyti sem hægt er að brenna
í eldavélum, en það eldsneyti er
kol, mór eða viður.
Um viðinn er naumast að tala
hér á landi því þótt einstöku
skógarrjóður séu lítið eitt grisjuð
árlega gætir þess skógarhöggs
svo litið nema ef vera skyldi
sem uppkveikja.
Aftur er mór víða notaður sem
aðaleldiviður til sveita og í minni
kauptúnum og víða svo góður
að hann er fult viðunandi elds-
neyti. Ennfremur hafa menn á
ýmsum stöðum fundið svo um
munar, surtarbrandslög í jörðu,
sem auðvelt er að ná að sjer
fyrir nærliggjandi héruð, og síðast
í fyrrasumar fundust góð húsa-
kol í ríkum mæli að ytra útliti
(í Stálfjalli).
Alt þetta bendir á það að land
vort sé þeim gæðum gætt að
hægt sé að afstýra fyrirsjáanleg-
um vandræðum sé ráðið tekið í
tíma og notað það, sem fyrir
hendi er. Allir vita það, að af öllum
skorti er vatns og eldiviðarskort-
ur hið allra sárasta þvi lengi má
eitthvað finna til að leggja sér
til munns sé hægt að hreinsa það
í vatni og elda það.
Engin taki orð mín þannig,
að eg ólíti skort liggja fyrir dyr-
um þótt stríðið haldi áfram, en
hitt er öllum ljóst, að vöntun
verður á ýmsum, en það er
okkar að gera við þvi að sú
vöntun ekki verði að skorti.
Nú er það ljóst að skipakostur
verður erviður alt sumarið og
fram á haust að minsta kosti,
farmgjöld fara ávalt hækkandi
og vörur þarafleiðandi líka, og sá
skipakostur sem við eigum ráð
á svo lítill, að naumast myndi
hrökkva til að flytja að landinu
nauðsynjar þæ'r, sem vér ómögu-
lega gætum framleitt hér, svo
sem kornvörur, salt, oliu, sykur
og ýmsa vefnaðarvöru, veiðar-
færi, skófatnað, og flest er skip-
um og útveg tilheyrir. Þar með
talin skipakol, þótt reynt yrði