Morgunblaðið - 12.08.1917, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
5
i a 9 u r i n n
aldur. Rúnir, fangamörk OS[ upp
hnfsstaíir virtust vera, eða geta verið,
frá síðari öldum og ártöl engin eldri
en frá 17. öld. En hins vegar bendir
ekkert ótvírætt á það að hellarnir
séu allir frá siðari öldum.
Þessir manngerðu hellar eru sumir
höggnir i svo hatt berg, að þcir
virðast óbreyttir frá þvi er þeir voru
að hægt sé að ná valdi yfir skemd-
unum. Sé ekki svo mikið unnið,
þá kemur það sem. unnið er ekki
að fullum notum. Getur oft svo
farið, að smákák kafni í skemdun-
um og gæti ekki og verði því gagns-
laust.
í staðinn fyrir 2—4 þús. kr. sem
notaðar hafa verið árlega til san.d-
græðslu framkvæmda, þyrfti ef vel
væri 20—40 þús. kr. árlega. Með
því fé væd hægt að sýna veruleg-
an árangur á fáum árum. Reyndar
hýst eg við, af því, sem á undan
hefir gengið, að sandgræðslan f.ti
ekki svo mikið fé til afnota — en
eg leyfi trér að segja, að minna en
10 þiis. kr. á alls ekki að veita til
sandgræðslu eins og nú standasakir;
fáist ekki það fé er vafalaust bezt
að hætta, því að sú upphæð er sú
minsta, sem hægt er að gera gagn
með. Sjái þing og stjórn sér ekki
fært að veita meira fé en verið hefir
gerðir, enda nokkurnveginn óbreyt-
' anlegir af sjálfu sér, og einmitt sumir
af þes um hellum hafa verið lagðir
nifur, ekki notaði% að því er fcn-
menjaverði virðist, öldum saman.
Hafa þeir fylzt af mold og sandi og
sýnilegt að það hefir ekki getað orðið
nema á mjög löngum tima.
Þetta þykir honum bendi til að
veitt til sandgræðslu, pá verS e$ að
qeja pá yfirlýsinqu, að e% býst ekki
við öðru, en að pað eyðilegqist mest
alt, sem búið er að gera og að skemd-
ir haldi jajnt áfram sem áður.
Verði hætt við sandgræðsluna,
hvernig gengur þá með áveiturnar?
Óhætt er að fullyrða, að sandfokið
á Reykjum á Skeiðum verður að
heftast, ef að Skeiða-áveitan á að
koma að gagni, því að aðalskurður-
inn liggur yfir sandgræðslusvæðið.
Svo tryggilega er þar um hnúta bú-
ið, og likt er með áveituna á Mikla-
vatnsmýri. Einnig get eg hugsað að
Eyrarbakka-sandurinn geti gert óleik,
ef hin fyrirhugaða Flóa-áveita kemst
á. Mishepnist áveitan, þá mink-
ar framieiðslan og flutningaþörf-
in og þá má ef til vill sleppa
járnbrautinni austur um sýslur frá
Reykjavik. Reynd r má vel vera, að
Norðmenn þurfi eigi að fá fluttan
áburðinn sinn, sem vinna á í verk-
sroiðjunum vi$ Þjórsá.
þessir hellar séu ekki yngri en frá
fyrstu öldum sögu vorrar, en hins
vegar vafasamt að allir hellarnir séu
svo gamlir. Suma áleit hann vissu-
lega yngri; einn fékk hann vissu
fyrir að væri aðeins um 100 ára.
Nýlega hafa og bændurnir á Árbæ og
Syðri-Rauðalæk í Holtum gert mjög
stóra og myndarlega fjárhella.
Fornmenjavörður segir að á írlandi
fionist forn jarðhús og álítur hann,
að þessir hellar hér kunni sumir að
vera gerðir af landnámsmönnum er
þaðan komu og vanist höfðu þess
háttar húsagerð. Telur þvi æski-
legt að geta rannsakað til saman-
burðar þessi fornu Irsku jarðhús.
Ekki telur hann líklegt að hug-
mynd þeirra Brynjúlfs og Einars
Benediktssonar um að hellarnir séu
eftir Pápana, sé likleg. Hann álítur
þá flesta gerða fyrir fé svo sem þeir
eru notaðir enn í dag og suma fyrir
hey. Einstöku álitur hann þó gerða
til þess að vera bæjarhús, eða hafa
verið notaða til þess, enda fundist
i örfáum þeirra ýmislegt er becdir
á það.
Flestir eru hellarnir mjög lágir
undir loft, aðeitis vel manngengir.
Gólfið 3—4 metrar að breidd og
boghvelfing yfir að endiíöngu. Lengd-
in er mismunandi, hinir lengstu yfir
20 metra. A Efra-Hvoli er einn
2é1/^ m. og aftur úr honum þröng-
ur ranghali 13'/2 m. að lengd.
Flestir eru hellarnir mjög dimmir,
en þó eru á þeim öllum strompar,
einn eða fleiri, sem virðast gerðir
fyrir loftrás frekar en til birtu, því
að þeir eru mjög þröngir efst. Eru
þessir hellar góð fjárhús. — I sum-
um, sem eru heim við bæi er all-
hátt undir loít, t. d. einn á Hellum
á Landi 4 metrar, og þykja þeir
ágætir fyrir hey, en kunna að hafa
verið notaðir á annan hátt í önd-
verðu.
Þessir hellar meiga teljast með
merkilegustu fornleifum hér á landi,
enda eru þeir hin einu steinhús, er
fornmenn hafa gert og hin einu
húsakynni er vér höfum nú uppi-
standandi eftir þá.
Fornmenjavörður mun væntanlega
Það gleður mig, að áhugi er sýnd-
ur og ráðist er i framfarafyrirtæki
eins og áveitur, en mér þykir ílt til
þess að vita, ef slík fyrirtæki fæðast
á afturfótunum, þ. e. ef byrjað er á
þvi, sem síðast ætti að gera, en síð-
ast gert það sem fyrst ætti að gera,
t. d. ef geymdur er sandur til þess
að fjúka, þar til búið er að grafa
skurði handa sandinum, til þess að
fylla. Eða, ef svæði eru látin eyði-
leggjast með blómlegri bygð, en reynt
til þess að auka framleiðslu á öðrum
svæðum, sem einnig geta eyðilagst
á sama hátt.
Að lokum vænti eg svo góðs af
stjórn og þingi og öllum þeim, sem
þetta land byggji, að reynt verði til
þess að verja öll þau býli, sem nú
eru á landinu, svo að ekkert af þeim
þurfi að fara i auðn; og auk þess
bæta við svo mörgum nýjum, sera
Afgreiðsla ,Sanítas*
er á Smiðfustig 11.
Simi 190.
birta árangur rannsókna sinna í Ar-
bók Fornleifafélagsins, og væri þá
æskilegt að hann hefði þá átt kost
á að kynna sér með eigin sjón irsku
jarðhúsin.
Víða mun haga svo til hér á
landi, að grafa eða höggva megi út
jarðhús með líku móti og hella þá
er hér er lýst. Þar sem jarðlög eru
haganleg geta slik hús orðið mjög
varanleg og hagnýt til ýmissar
geymslu. Sumstaðar erlendis eru
höggnar út hvelfingar þar sem bergið
er ekki mjög hart með fram hafnar-
stæðum til þess að geyma báta og
ýms fartæki. Viiðist Akureyrar-
brekkan t. d. alveg sköpuð til að
búa þar til stóreflis jarðhús. En
haga verður sliku eftir jarðlögunum
þannig að nógu sterkt lag fáist í
hvelfinguna og svo verður gólfið að
vera framhallandi með rennum fyrir
vatn er síast kann út. — Ættu Akur-
eyringar að láta verkfróðan mann
athuga þetta hið fyrsta.
Illur stefuuvargur
eru hænsn hér í bænum fyrir þá
sem kálgarða eiga. Hænsnaeigend-
endur þuifa eigi að hafa hænsn sín
innibyrgð lengur en til 1. ágúst. Er
þeim þá gefinn kostur áþvíaðkom-
ast í garða, og þar sem ekki er
þeim mun meira kál, rífa þau alt
sundur. Kvarta margir undan illum
búsifjum af þessu fiðurfé, sem von
er, því að ilt er til þess að vita, að
ónýttar skuli matjurtir fyrir mönn-
um á þessum timum. Hænsnin eru
ekki þeir þarfagripir, að þau mættu
eigi fremur missa sig.
Borgari.
tök leyfa. Að spara svo landsfé, að
margar jarðir fari í eyði og dýr og
arðvænleg fyrirtæki ef til vill mis-
hepnist, getur orðið dýr sparnaður
— en að rækta sem mest af landinu
og láta ekkert af þvi eyðileggjast, né
af hendi til útlendinga, það er það,
sem vér eigum að muna. Matkið
sem keppa á að, er Island fyrir Is-
lendinga, svo frjótt og blómlegt, sem
orka og ástæður leyfa. Það er gróðr-
armoldin íslenzka, sem fætt hefir oss
og feður vora og á henni byggjast
framtiðarvonir vorar. Það er iand-
ið sem vér verðum að verja,
ekki blóðugum brandi og mannvíg-
um, heldur með friðsamlegum störf-
um, ekki með eintómu orðagjálfri,
heldur með áhuga og skynsamlegum
verkum; því að »ekki er minni vandi
að gæta fengins fjár en afla þess«.
Gunnlaugur Kristmundsson,
sandgræðslumaður.