Morgunblaðið - 14.10.1918, Blaðsíða 1

Mánttd.
5. argangr
14.
okt. 1918
HORGONBLABIB
337.
ISlablað
ísafoidarprentsmiðja
Aígrfiðslnsími nr. 500
R mjOrnarsimi nr. 500
Ritst óri: Vilhjiití ui F :■
Kötlu
Á víö og dreif.
Þegar er fyrst varð vait við eld-
gosið í /ík í Mýrdal, voru verðir
settir i öll skörð og á alla hnúka
þar umhverfis til þess að þegar
fengjust fregnir um það, ef einhver
veruleg hætta væri á ferðum. Eftir
frásögu þessara varðmanna varð fyrsta
jökulhlaupið allmikið. Náði það alla
leið auctur að Dýralækjarskerjum og
vestur undir Höfðabrekkufjall. Var
að eins suðvestursandurinn (hásand-
urinn) upp úr flóðinu.
Æ^ilegastar hafa þessar hamfarir
náttúrunnar orðið á Hjörleifshöfða.
Hann er fram við sjó á miðjum
sandinum, en svo hár að vísu, að
engin hætta er á því, að yfir hann
flæði. En á honum brotnaði flóð-
bylgjan og er hann nú sem eyja í
ógurlegum ólgusjó. Þar er einn
bær og var bóndinn staddur i Vík,
þegar gosið hófst og verður þar nú
teptur þangað til sandurinn verður
fær aftur, en þess getur orðið langt
að bíða. Heima situr konan og
heimilisfólk og má nærri geta að
þvi líður ekki vel.
f1 Sú sveit, sem hættast er stödd, mun
vera Álftaver. Er hún alveg inni-
króuð milli vatna og hefir gosið rétt
yflr sér. Hagar þar og svo til, að
sandainir fyrir framan eru hærri
beldur en sveitin, eða sumt af henni,
og stafar henni því bæði hætta af
vatnagangi og öskufalli.
Engar sannar fregnir hafa menn
fengið af þvi, að ferðamenn hafi
verið á söndunum austan Mál kvisl-
ar. Tveir menn frá Asum i Skaft-
ártungu komust yfir kvislina áður
en jökulhlaupið kom og náðu heilu
og höldnu til Vikur. Vissu þeir eigi
til þess, að nokkrir menn hefðu ver-
ið á eftir sér.
Þegar Kitla gaus seinast, voru
ferðamenn á sandinum austan Múla-
kvíslar og komust þeir við illan leik
til Hjörleifshöfða og barg það lífi
þeirra. En í þann mund lá vegur-
inn sunnarlega yfir sandana. En
siðan brý-nar komu á Hölsá og
As vatn og vegur var ruddur yfir
Skaftirhraun, hefir umferð um neðri
veginn minkað stórum og fara nú
flestir hið efra um s.mdana. Hafi
menn því verið þar á ferð, rrun
vonlaust um, að þeir hafi náð Hiör-
leifshöfða. Aftur á móti eetur vel
verið að þeir hafi bjargast upp i
Hafurs'ev, sem er miðja vegu á sand
inu n og svo há, að aldrei getur
flætt yfir hana. Er þar sæluhús fyrir
ferðamenn, en stendur 1 gt og má
gosið.
vel vera, að þar sé ekkert skjól að
fá. En fá má þó skýli þar milli
kletta uppi á há-eyinni.
Kaupstaðnum í Vík, er eigi hætta
búin af öðru en flóði, ef stór hlaup
skyldi koma úr jöklinum. En það
getur komið á hverri stundu. A
Vikursandi hafa verið reist nokkur
nýbýli á undanförnum árum og
standa þau svo lágt, að sjálf sjávar-
ströndin er hærri. Hefir það komið
fyrir í miklum brimum að sjór hefir
gengið yfir fremsta hávaðann og þá
komið hlaup á þessi býli og kjallar-
ar fylzt af sjó. Komi þvi mikil
flóðbylgja, eru flest eða öll býli
þessi i hættu.
Fyrir vestan Vík er Reynisfjall.
Það gengur þar fram í sjó og hlífir
bygðinni þeim megin. Vestan við
það er Jökulsá á Sólheimasandi
(Fúlilækur) og var sagt í gær, að
hún væri i vexti. Getur því verið
að allar samgöngur við Vík tepp st
um hrið.
A Mýrdalssandi eru tvö aðalvatns-
föíl, Málakvisl og Sandvatn. Fyrir
nokkurum árum var Sandvatn stærra
vatnsfall, en tók svo að smá minka,
þangað til að það var horfið að
kalla. En jafnframt jókst þá vatns-
magn Múlakvlslar. En i sumar brá
svo við, að Sandvatn tók að renna
aftur um gamla farveginn en jafnframt
minkaði þá vatnsmagn Múlakvíslar.
Sem betur fer er það ekki oft
sem Reykvíkingar fá aðra eins sjón
að sjá, eins og i fyrrakvöld. í austri,
norðan við Hengl fjöllin, gat að lita
sllkt flugeldaskrúð, að enginn hefir
annað eins sé\ Voru það leiftur
í gufumöknum og þutu eldingarnar
i bendu hver um aðra og voru jafn-
vel tugum saman á loftinu i senn.
Voru sum leiftrin svo björt að nátt-
myrkrið rofnaði i svip og sázt glögt
fjallahringurir n i austri, en menn
fengu ofbiitu i augun. Var þetta
stórfenplegri sjón en svo, að hægt
sé að lýsr henni með orðum.
Aður en tók að dimma reyndu
menn að reikna það hve gufustrók-
urinn mundi vera hár og komst
snjall re kningsmaður að því, að
hann mundi vera um 12 kilometra
á hæð, eða um 36000 fet. En þó
virtist mönnum sem hann hækkaði
enn meira eftir það og drógu þá
áiyktun :í þvi hve hátt á lofti eld
ingamar voru. Einstaka sinnum brá
fyrit eld auðum bjarma, og þóttust
menn vita, sð það væri eldurinn
upp úr gígnum og áður en dimdi
var nokkra hríð svo að sjá, sem
eldhjálmi hefði verið steypt yfir
gufustrókinn.
Múgur og margmenni var hér úti
fram á nótt að horfa á þennan
hrikaleik náttúruaflanna. Stóð fólkið
i þéttri þyrpingu uppi hjá Skóla-
vörðu alt kvöldið, en þaðan sáust
eldarnir einna bezt. Voru menn
þögulir, eða töluðu saman í hálfum
hljóðum og má bezt af því marka
hve mikils þeim þótti um vert.
Eldblossarnir sáust
úr Hólmavík.
Hólmavík í gær.
Eldblossar meiri og minni sá-
ust héðan i suðaustri í alt gærkvöld.
Dynkir heyrðust og allmiklir í alla
nótt og í morgun, en titring hafa
menn eigi orðið varir við.
Frá Vestmannaeyjatn.
Fféttaritai-i vor í Vestmannaeyjum
simaði oss í gær. Kvað hann gosið
hafa sézt mjög greinilega úr Eyjun-
um. Hafi glæringarnar verið svo
miklar, að albjart hafi verið þau
augnablikin í Eyjunum. í gærdag
sást eldur við og við úr jöklinum,
en öskufall var þar ekkert.
Frá Garösauka
var si nað i gær kl. 6, að ösku-
fallið væri töluvert að minka. Það
var svo bjart kl. 4, að menn gátu
slökt lampaljósin, sem logað höfðu
allan daginn vegna ösku-myrkurs.
Af Sterling
sem i fyrrakvö’d var á siglingu fyrir
Vestfjörðum, sást greinilega eldur-
inn úr Kötlu. Að öllum líkindum
hafa glæringarnar sést viðast hvar
á landinu.
Fyrri Kötlugos.
Katla hefir gosið n sinnum
svo að sögur fari af. Er skýrt frá
gosum þessum í bók Þorvaldar Thor-
oddsens, »Landskjálftar á íslandi*,
sem Bókmentafélagið gaf út árið
1905. Skulum vér hér birta frá-
signirnar um gos þessi, eins og frá
þeim er skýrt i bókinni.
»í lard lamstið hefir Mýrdalssand-
ur , ð miklu leyti verið grasi vaxinn
og bygyilegur; þar mynduðust heil-
ar sveitir með mörgum bæjum og
vita menn enn nöfn margra býla
sem þar hafa verið. Katla hefir því
lislega haft langan hvildartima, svo
mestallur sandurÍDn var gróinn upp.
Hið fyr ta Kötluhlaup yfir Mýr-
drlssand, sem getið er um, var
Sturluhlaup 1311, og á það að hafa
eytt stórri bygð, sem hét Lágeyjar-
hverfi. Sagan segir að flbúar i þess-
ari sveit hafi allir farist nema Sturla
nokkur Arngrimsson og barn eitt.
Þegar hann sá hlaup ð koma, hljóp
hann inn og greip barn úr vöggu,
komst út og upp á jaka, sem i því
flaut að húsagarði, barst jakinn svo
út á sjó og austnr með landi unz
hann rak upp á Meðallandsfjöru.
Liklega hafa önnur Kötlugos kom-
ið áður, þó að menn hafi ekki vissu
fyrir þeim. Jón Steingrímsson segir,
að í annál, er Þorleifur prófastur
Árnason (1630—1713) skrifaði, hafi
verið getið um Kötlugos árið 1000,
án þess að nokkuð meira væri um
það talað. Annáll þessi er nú lík-
lega týndur og ekki er þess goss
getið í öðrum bókum. En það er
vist, að bygðir á Mýrdalssandi voru
mikið farnar að skemmast og bæir
höfðu eyðst af jökulhlaupum á seinni
hluta 12. aldar; þetta sézt af sögu
Þorláks helga og þegar Landnáma
var færð i letur, var Kerlingarfjörð-
ur horfinn og Höfðársandur mynd-
aður. Höfðá hefir að öllum hkmd-
um runnið þar sem nú heitir Múla-
kvisl, eða þá austan við Hafursey,
þar sem Sandvatnið er nú. Haustið
1179 kom Þorlákur byskup að Höfða-
brekku til fundar við Jón Loftsson,
og var ágreiningur milli þeirra um
kirkjumál, »enn var önnur grein
millum þeirra, og stóð sú af Höfð-
árhlaupi, því hún hafði tekið marga
bæi, þá er þangat lágu undir, og
tvá þá, er kirkjur voru á. Varð af
því minni tíund og færri hús til
brottsöpgs*. Þetta Höfðárhlaup hefir
þá liklega fyrir skömmu verið af
staðið og hefir gert mikinn skaða,
þvi af öllu má ráða, að þar hafi
verið stór graslendi, og er sagt á
sama stað, að Höfðabrekkuland > þótti
eitthvert bezt veja, áðr en Hófðá
spiltic.
1416. Kom upp eldur i Höfðár-
jökli og brendi mikinn dal i jökul-
inn. Þetta er kallað Höfðahlaup,
hefir að iikindum stefnt fram að
Hjörleifshöfða.
1580. Kötlugos 11. ágúst. Sprakk
°g hljóp fram Mýrdalsjökull, með
eldgangi suður hjá Þykkvabæjar-
klaustri. Sá bær eyddist, en ei sak-
aði fólk. Dunur og dynkir heyrð-
ust til Hafnarfjarðar og ísjakar stóðu
á 40 faðma dýpi þar sem hlaupið
bar fram.
1625. Köflugos mikið með nokk-
urum jarðskjálftakippum. Þors.tt*ir n
Magnússon sýslumaður i Þykkvabæ
hefir ritað itarlega um gos þetta og
setjum vér hér stutt ágrip af frá-
sögn hans.
í fyrstu birtingu um morguninn
2. sept. 1625 fundust í Þykkvabæ i
Alftaveri nokkrir smáir jarðsktálfta-
kippir; litlu siðar heyrðust dunur
og gnýr svo þungur að jörð krf
undir fótum manna; þá sprakk jok-
ullinn fram í fyrsta sinni. Um það