Morgunblaðið - 01.09.1937, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 1. sept. 1937.
HJALTEYRI - síldarbræðslusföil
HJALTEYRI er lítil malareyri undan Arn-
arnesi, við vestanverðan Eyjafjörð —
um 30 km. norðan við Akureyri. Norðaustan
í eyrina skerst lítil grynningatjörn. Upp af
tjörninni tekur við ávalt harðvelli, sem síðan
dregst inn í snarbratta brekku eða hlíð.
Af hlíðarbrún þessari er víðsýnt yfir Eyjafjörð og
hinar blómlegu bygðir með ströndum fram. Þenna
fjörð og umhverfi hans hafa skáldin lofsungið betur
og á eftirminnanlegri hátt en nokkurn annan íslensk-
an fjörð — og í hugum þess fólks, sem hefir siglt inn
Eyjafjörð um síðsumarkvöld, eða á sólbjörtum vor-
morgni, er minningin um þenna fjörð, og fjöllin og
sveitirnar, sem að honum liggja, minningin um fjöl-
breytta og hrífandi náttúrufegurð — óvenjulega auð-
uga af glæsileik, tígulegum myrnjum og djúpum friði.
En hvað um það. Það er Hjalteyri, sem við skulum
spjalla um — það er þessi litla malareyri undan hlíð-
inni við sundið, sem við skulum dvelja við í nokkrar
mínútur, því þar hafa á síðustu mánuðum gerst merki-
legir hlutir.
Löndunartækin. Hjer sjest hvern-
ig dælunni er stungið niður í skip-
in meðan verið er að landa. T. v.
sjest skúffureimin, sem flytur síld Síldarverksmiðjan á Hjalteyri.
ina inn í verksmiðjuna.
Kveldúlfs fti.f.
—
Það var á síðastliðnum vetri,
laust eftir miðjan febrúarmán-
uð — og það á Hjalteyri. Hóp-
ur verkamanna óð í nýskelfd-
um snjósköflum, reiddu möl-
brjótatil höggs, sveifluðu þung-
um skóflum og mokuðu möl og
mjöll — því þá var hjer norð-
austan stórhríðarbylur. Þessir
menn voru að grafa grunn að
stóru húsi — húsi, sem þurfti
að reisa og reisa strax. Þess
vegna sneru þeir bökum í veðr-
ið og mokuðu möl!
En langt sunnan við þessa
«yri — langt sunnan við fjöll-
in bláu — sátu ráðandi menn á
stoppuðum stólum og störðu út
í bláinn. . . . Svo risu þeir úr
sætum, börðu í borð og þil og
bölvuðu sjer upp á það, að
aldrei í lífinu skyldu verka-
mennirnir í norðanhríðinni fá
vinnufrið, og aldrei skyldi þeim
takast að reisa þetta hús!
Vinnan var stöðvuð — verka
mennirnir lýstir í bann. Liðu
svo þrjár vikur.
*
1 þrjár vikur nötraði þjóðin
af geðshræringu — því íslenska
þjóðin vildi láta reisa þetta hús
og í hennar þágu skyldi það
reist. f þetta skifti rjeð vilji
þjóðarinnar og hratt málinu
fram á sigurvissunnar braut. —
Vinnan var aftur hafin og vinn-
an var sótt af enn meira kappi
og samtaka einurð en áður —
því dagarnir eru dýrir, þegar
sjálfur drottinn veðrabrigðanna
á í hlut! Það var lokið að grafa
grunninn og byrjað að slá upp
mótum og steypa gólf og veggi.
Og áður en aðrir en þeir, sem
verkið unnu, höfðu gert sjer
fulla grein fyrir, hvað hjer var
að gerast, var „húsið á eyrinni"
komið undir þak um leið og
fyrstu nýgræðingarnir á strönd-
um Eyjafjarðar brutust fram í
sólina og vorið.
Þessi saga um „húsið á eyr-
inni“ er saga Síldarverksmiðju
h.f. Kveldúlfs á Hjalteyri. Öld
æfintýranna er liðin undir lok,
vegna þess að æfintýrin blátt
áfram storkna í höndunum á
okkur og verða að staðreynd-
um. Bygging þessarar verk-
smiðju er eitt slíkt æfintýr —
æfintýr um. kraftaverk hraðans
Byrjað að reisa
verksmiðjuna
í snjó og frosti.
Efsta myndin er tekin, þeg-
ar byrjað var að grafa fyrir
útveggjum verksmiðjuhússins.
Þá var 70 cm. klaki í jörðu.
Næsta mynd sýnir steypu-
vinnu í frosti og snjó. Þá var
notað heitt vatn í steypuna.
Þriðja myndin er af fyrri
lýsisgeyminum, meðan hann
var í smíðum. Hann rúmar
1800 smálestir lýsis.
Neðst er mynd af undir-
stöðu uppslætti verksmiðju-
reykháfsins, sem talinn er að
vera hæsti reykháfur á ís-
landi.
og vinnuafkastanna.Það er byrj
.að að grafa fyrir verksmiðj-
unni í febrúarmánuði, byrjað
að reisa húsið í mars, farið að
koma fyrir vjelum í því í apríl
og maí, og 20. júní — á sjálf-
an kosningadaginn — er byrj-
að að bræða þar síld og vinna
síldarolíu og fóðurmjöl. I ís-
lenskri byggingarsögu er þetta
ó\iðjafnanlegur byggingar-
hraði — og það er útaf fyrir
sig æfintýri, þó við getum auð-
veldlega sýnt það og sannað, að
hjer hafi engum yfirnáttúrleg-
um brögðum verið beitt —eng-
ar huldar vættir unnið. /
*
En Síldarverksmiðjan á Hjalt-
eyri var ekki fullreist, þegar
hún tók til starfa — heldur
höfðu þá aðeins verið reistir
þeir hlutir hennar, sem nauð-
synlegast þurftu til að hún gæti
unnið verðmæti og starfað ó-
hindrað meðan verið var að
reisa aðra hluti hennar hvað
af hverju, eftir því, sem þeirra
var þörf. Þetta hefir sett sinn
sjerstæða, skemtilega svip á
atvinnulífið á Hjalteyri og starf
semi verksmiðjunnar í sumar —
því þar hefir ægt saman öllum
vjnnukrafti, sem þarf til að
reisa og starfrækja síldarverk-
smiðju.
Nú eru þar t. d. tveir stein-
steyptir lýsisgeymar, sem hvor
um sig rúma 1800 smálestir
lýsis. Þegar verksmiðjan tók til
starfa var lokið að reisa fyrri
geymirinn og þangað vætlaði
lýsið óðar og byrjað var að
bræða. Síðan var byrjað að
reisa annan geymi, er var full-
gjör þegar sá fyrri var fullur
af lýsi.
Þetta er aðeins dæmi um það,
hvernig hjer var hagað verkun
og hvernig verksmiðjureksturinn
hefir gengið í kjölfar verksmiðju
byggingarinnar, án þess að minstu
árekstrar hafi orðið.
Meðan eldstæði og gufukatlar
verksmiðjunnar unnu sín orku-
störf undir berum himni, risii
heilar liæðir og álmur við aðal-
verksmiðjuna — og meðan skil-
vindurnar suða og þurkararnir
hvína og mjölsugurnar hvæsa í
kjallaranum, er verið að slá mót-
in af mjölhúsinu ofan á síldar-
þrónum.
Þannig hefir Hjalteyri verið í
sumar í upplausnarástandi fram-
kvæmdanna.
Síldarverksmiðjan á Hjalteyri
er reist eftir amerískum fyrir-
myndum og fullnægir í hvívetna
ströngustu kröfum samtíðarinnar.
Frá sjónarmiðum sjómanna
eru yfirburðir hennar fyrst og
fremst fólgnir í löndunartækjun-
um — og samskonar löndunar-
tæki eru í Djúpuvíkurverksmiðj-
unni. Þessi vjelknúðu löndunar-
tæki eru útbúin þannig, að eins-
konar dælu er stungið niður í
skipin, og sogar hún síldina upp
úr lestarrúmi skipsins og flytur
hana eftir skúffureimum, sem eru
á stöðugri hringrás milli verk-
smiðjunnar og skipanna, er verið
er að losa. Með þessu er að mestu
komið í veg fyrir löndunarerfið-
leika sjómannanna, auk skjótari
afgreiðslu skipann'a, og veiðimann
inn má ekki tefja. — Upp að
slíkum löndunartækjum koma sjó
mennirnir með „sigurbros á vör“,
því hjer skilja samvistir þeirra
og síldarinnar harmkvælalaust.
Hjer þurfa þeir aðeins að ýta lít-
illega við síldinni — beina henni
braut að dæluopinu — þá er hún
hlaupin á land. Enginn mokstnr
í mál, enginn svífandi voði úr loft
inu!
*
Síldarverksmiðjan á Hjalteyri
hefir í sumar tekið á móti afla 20
veiðiskipa, sem hvergi annarsstað-
ar hefðu fengið afgreiðslu. Út-
flutningsverðmæti afurðanna mun
nema um 2t4 niilj. kr. í erlendum
gjaldeyri. Hún hefir skapað at-
vinnu á sjó og landi fyrir mörg
hundruð manns. IJm þetta þjóð-
þrifafyrirtæki urðu hinar harðvít-
ugustu deilur. Þeir sem stóðu gegn
því hafa fengið sinn dóm hjá öll-
um þeim, sem kynst hafa fyrir-
tækinu. Þeir eru ekkert öfunds-
verðir af þeim dómi.
Yerksmiðjan bræðir um 5000
mál á sólarhring og getur tekiS
30 þúsund mál í þrær.
AkureyrarhraðferD.
Næsta hraðferð til Akureyrar um Akranes
er á morgun (fimtudag).
Lagt af stað kl. 7 árdegis með m.s. Laxfoss.
Steindór s“ i68°-
-- ui «...
Sfnri 1380. LITLA BILSTOÐIN Er nokkuQ etór
Opin allan sólarhringinn.