Morgunblaðið - 15.07.1949, Blaðsíða 9

Föstudag'ur 15- júlí 1949.
MORGUNBLAÐtÐ
9
14. JtJLÍ OG
EINING EVRÖPIJ
Eftir ALBERT MOUSSET.
NU þegar þjóðir Vestur-Evrópu
eru að tengjast þeim böndum
samábyrgðar, sem með tíman-
um kunna að leiða til megin-
landsbandalags, þá er tímabært
að minnast þess. að í frönsku
stjórnarbyltingunni fjekk sú
hugmynd fyrst á sig ákveðið
form — hugmynd, sem við sjá-
um vafalaust verða að veru-
leika.
„Land frelsisins“.
Taka Bastille-kastalans örv-
aði menn um gervallt Frakk-
land til að bindast samtökum,
þar sem takmarkið var að afmá
„hreppapólitíkina" á sviði
stjórnmála, fjármála og löggjaf
ar, en hún olli misræmi og örð-
ugleikum milli hinna ýmsu hjer
aða. Þessi sambandsstefna bar
raunar með sjer lífsmark ein-
ingarinnar eða eins og Breton-
sambandið orðaði það: ,.Framar
-er hvorki um Bretona nje Ange
vina að ræða aðeins Frakka“.
í Strasburg var myndað sam-
band með nokkrum hjeruðum,
og sóru fulltrúar hjeraðanna
trúnaðareiða ,,fyrir augliti drott
ins allsherjar“. Drógu þeir þrí-
litan fána að hún á Kehl-brúnni
og bar hann þessa frægu áletrun
„Hjer byrjar land frelsisins“.
Töku Bastille-kastala var ár-
ið 1790 minnst með frábærum
hátíðahöldum á Marsvellinum.
Þrjú hundruð presta skraut-
klæddra stóðu þar við altarið.
Hiskup söng hátíðarmessu fyrir
konunginum, hiítSinni, fulltrú-
um hjeraðasambandanna og 400
þús. áheyrendum öðrum.
Eining — friður.
En byltingarmennirnii* felldu
sig ekki við, að bæta Frakkland
einvörðungu stjórnmála- og
þjóðfjelagslega. Boðunaráhug-
inn, sem frönsku hugsjónamönn
unum fylgdi krafðist frekari
aðgerða.
Um hátíðina eða að kvöldi
hins 13. júlí 1790, barst eftir-
farandi frá Lyon til þjóðþings-
ins: „Asamt með heimspekinni
er frelsinu kleift að breyta yf-
irbragði Evrópu“. Höfundar
stjórnarskrárinnar dreymdi um
að leysa heiminn úr viðjum.
Með útbreiðslu byltingarhug-
myndarinnar töldu þeir sigur-
vonir sínar aukast. Þeír skoðuðu
sig vera boðbera allsherjar
frelsunar, og fyrsta skrefið var
að koma á almennri löggjöf
Evrópu.
Þessi hugmynd var svo kunn
ekki einungis með hinum bestu
mönnum, heldur og með allri
alþýðu, að bændur afskekktrar
sveitar báru fram svolátandi
ósk: „Það er von okkar. að frjó-
mögnuð lögmál byltingarinnar
nái um víða veröld til að skapa
þann allsherjar frið, sem einn
getur breytt heiminum í ein-
ingarríki".
Ibúar Dieppe báru fram þá
kröfu, að Ameríka, England og
Frakkland gerðu með sjer
bandalag: „Við skulum auka
samskipti okkar. Hermenn Eng-
lands, Frakklands og Ameríku
skulu fylkja liði undir sameig-
inlegum gunnfána, hennenn,
sem sjeu þess verðir að veita
málstað okkar brautargengi".
í Nantes var þess farið á leit,
að sendinefnd færi til enska
þingsins.
Vakti menn til umhugsunar.
Fótatak þessarar bræðralags-
stefnu bergmálaði um löndin. í
Pjetursborg vakti fregnin um
fail Bastille-kastala ólgu á göt-
unum: „Franskt, rússneskt,
danskt, þýskt, enskt og hol-
lenskt fólk samgladdist og
fjellst í faðma cins og af því
hefði hrotið hlekkir, sem því
var ofviða að bera“ í Englandi
boðar efnafræðingurinn Priest-
ley komu þess dags „þegar þjóð
irnar rísa ekki framar önd-
verðar hver gegn annarri og
styrjaldir verða úr sögunni“. í
Þýskalandi mátti heyra gáfu-
fólkið tala um sigur frelsisins.
Þjóðabandalag.
í flaumi manngæskuhugmynd
anna ber mest á hugsjóninni um
alþjóðlega friðarstofnun. Árið
1790 bar greifinn af Clermont-
Tonnerre fram tillögu um
,,Þjóðabandalag“. Heimspeking
urinn og lærdómsmaðurinn
Volney mælti og með „þessu
mikla bandalagi þar, sem þjóð-
irnar njóta jafnrjettis“.
Þessi ágæta tillaga náði ekki
fram að ganga. Byltingin sjálf
fór forgörðum i styrjöldum, þar
sem vörn landsins virtist skipta
meira máli en mannúðarhug-
sjónir.
Þegar við nú enn einu sinni
höldum hátíðlegan þann dag, er
Bastille-kastali fjell þá verður
okkur að minnast þess, að þess-
ir menn höfðu 1789 og 1790
skapað og barist fyrir þeim
stefnum, sem setja mark sitt á
stefnuskrá S. Þ. og sem er hug-
mynd að þeirri breyfingu þar,
sem eining Evrópu er aðeins
fyrsta skrefið.
Frá grískum
uppreisnarmönnum
BELGFAD. 9. júlí — Skýrt var
frá þvi i útvarpi grískra upp-
reisnarmanna í kvöld, að her-
sveitir þeirra hefðu gert a. rn. k.
27 áhlaup í hjeraðinu Krimak-
:alan undanfarna daga.
I frjettinni var gefið í skyn,
að stjórnarherinn hefði verið
hrakinn til baka á allri víglín-
unni, og hefði hann hrökklast
yfir ána Parandapóros.
Soyjabaunir tii
Bretfands
LONDON — 11. júli: — Það
var tilkynnt í dag, að fyrsti
skipsfarmurinn af soyabaunum
til manneldis kæmi til Bret-
lands frá Austur Áfríku síðan
hlusta þessa mánaðar. Breska
stjórnin hefur haft á prjónim
um mikla nýrækt í Afriku og
er þetta fyrsti árangurinu af þvi
Strachey matvælaráðherra
Breta var nýlega á ferð : Aust-
ur Afríku og komst hann að
raun um, að uppskeran var ekki
nærri eins miil og áætlanir
höfðu verið gerðar um.
Krisfmann Guðmundsson skrífar um
,,Á heimsenda köldum“.
Eftir Evelyn Stefánsson.
Prentsmiðjan Oddi h.f.
,,Á heimsenda köldum vor ey
gnæfir ein“, orkti Steingrímur
Thorsteinsson. En við íslending
ar erum nú ekki alveg einir á
norðurhjaranum. Að Norður-
skautshafinu liggja mikil lönd
°g bl'gg.ia þau ýmsar þjóðir. Um
oær og iönd þeirra fjallar þessi
skemmtilepa bók. — Hún heitir
á frummálinu „Within the
circle“ og er þýdd af Jóni Ey-
sórssyni. Hann er nákvæmur og
góður þýðandi og hefur leyst
verkið prýðis vel af hendh
Bókin kemur víða við, eins og
sjá má af fyrirsögnum hinna
einstöku kafla: — „í norður-
vegi“, „Komir þú á Grænlands-
grund“, ..Diskey“, „Grímsey“,
,.I Lapplandi“, „Kiruna og
Gallivara“, , Nyrstu bvggðir
Rússlands“, „Nú víkur sögunni
til Alaska“, ,,Á Vonarhöfða“,
„Aklavík“, — og svo frv. —
Frásögnin er lifandi og skemmti
leg og prvdd ágætum ljósmynd-
um af fólki og landslagi í þess-
um norðlægu löndum. Auðvitað
er laust tekið á mörgu og ljett
yfir farið; þetta er ekkert vís-
indarit. En lesandinn fær yfir-
lit yfir lífsskilyrði og kjör fólks-
ins í stórum dráttum og kvnn-
ist nokkuð náttúru norðursins.
Gaman hefði verið að fá fyllri
lýsingu á ýmsu, svo sem Flóru
þessara landa, en skiljanlega
hefur ekki verið hægt að gera
öllu þessu mikla efni full skil,
rúmsins vegna.
Hæpin þykir mjer sú fullyrð-
ing frúarinnar að frumbvggjar
Ameríku hafi komið frá Asíu,
vfir sundið, til Alaska — og að
Indíánar og Eskimóar sjeu af
mmu ætt. En ýmsir merkir
menn hafa hallast að þeirri
skoðun, þótt ekki sie eining um
hana meðal vísindamanna.
Þarna e* ágæt frásögn af forn
'eifafundinum á Point Hope, —
hefði þó mátt vera ýtarlegri.
Teg hygg að flestum lesendum
bessarar bókar verði hið sama
os mjer: að óska þess. að hún
befði verið mörgum sinnum
lengri.
,.Ur blöðum Laafeyjar
Valdimarsdóttur“. Olöf
Nordal bjó til prentunar.
Menningar- og minning-
arsjóður kvenna. Teikn-
ingar eftir Nínu Tryggva
dóttur.
BÓK þessi ér látlaus og viðkunn
anleg og var vel til fundið að
gefa hana út. Formáli frú Nor-
dal er ágætlega saminn, en í
honum er skýrt frá æfi og störf-
um Laufeyjar Valdimarsdóttur.
Þá eru nokkur ljóðmæli, þar á
meðal kvæðið: Reynirinn, sem
er fallegt og sjerkennilegt,
hverju góðskáldi sæmandi. Því
næst eru „Greinar um ýmis
efni“ og eru ferðaminningarn-
ar þar bestar. Þrjár þýddar sög-
ur eru í bókinni; auk þessa
nokkrar greinar um fjelagsmál
og ein grein á dönsku, um Is-
land. ..•‘yrgPB
Nokkrar ljósmyndir eru í
bókinni, af Laufeyju Valdimars
dóttur á ýmsum aidri. — Teikn-
ingar Nínu Tryggvadóttur eru
sumar mjög fallegar og allar
eiga þær vel við textann. Bók-
in er laglega útgefin og hentug
til gjafa.
,.Látra-Björg“.
Eftir Helga Jónsson.
Helgafell.
ÞETTA kver er skemmtiiegt af-
lestrar og nokkuð fróðlegt. í
því er allmikill samtýningur af
vísum Látra-Bjargar og Einars
föður hennar. með tildrögum og
skýringum. Má vel bjarga þessu
frá gleymsku, því það veitir dá-
litla menningarsögulega fræðslú
og varpar ljósglætu á einkenni-
legt sálarlíf merkilegrar kvenn
persónu. Þeir sem unna þjóðieg-
um fróðleik, munu kunna að
meta kverið, þótt það sje ef til
vill ekki mikils háttar.
,.Mannraunir“. Eftir
Piet Bakker. Vilhjálmur
S. Vilhjálmsson þýddi.
Helgafell.
BÓKIN um Frans rottu hefur
vakið geysimikla athygli víða
um heim, — einnig á íslandi.
Helgafell hefur áður gefið út
tvö bindi af henni; nú kemur
þriðja bindið og nefnist ,Mann-
raunir“, Lýkur þar sögunni um
Frans rottu.
Um söguna í fyrsta bindi er
það að segja, að í sinni röð er
hún einstök. Lýsingarnar á
börnunum í bekk Bruis kenn-
ara eru dásamlega lifandi og
ekta; einkum eru persónurnar
Frans og Betje meistaralega
gerðar. Lesandinn gleymir þeim
aldrei. Fyrsta bindið, ætti að
vera skyldunámsgrein á hverj-
um kennaraskóla — og allstaðar
þar sem sálfræði er kend. Lest-
ur þess er á við margar burrar
kennslubækur, þótt iærðar sjeu
utanað.
Annað bindið var að vísu gott
en stóð þó að baki því fyrsta.
I þriðja bindinu kynnist les-
andinn Frans sem fulltíða
manni. — Heimsstyrjöldin er
hafin og Bruis kennari lendir í
sömu herdeild og Frans.
Því er ekki að leyna. að enda
þótt „Mannraunir“ sjeu góð bók
þá er hún einhvernvegin slitin
úr sambandi við fyrri bindin og
lesandinn á skrambi bágt með
að trúa því að þetta sje sami
Frans og þau fjalla um, Frans
rotta. Mannlýsingin er of grunn
og einföld. þennan mann hefur
skáldið ekki þekkt til hlýtar
og lesandinn hrífst ekki af hon-
um. Hann er orðinn of full-
kominn; iínan frá hinni gení-
ölu lýsingu á drengnum er brot-
in og menguð.
En frásögnin af orustunni er
aftur á móti svo góð, að jeg
minnist ekki að hafa lesið aðra
betri. Þar er skáldið í essinu
sínu og þar kannast maður aft-
ur við snillinginn úr fyrsta
bindi. — Öll er bókin spenn-
andi og góð vinnubrögð á öllu,
— nema aðalpersónunni, sjálf-
um Frans.
Þýðing Vilhjálms S. Vil-
hjálmssonar er með ágætum,
lifandi mál og litbrigðaríkt.
Tvö vandræðaskáld:
Elías Mar og Hannes
Sigfússon.
„MAN jeg þig löngum“, eftir
Elías Mar fjekk, þegar við út-
komu, það orð á sig, að húa
væri alveg óvenjulega slæm
bók. Menn áttu ekki orð yfir
það, hvað hún væri afleit og
voru öldungis hissa á því a<T
slíkt skyldi vera gefið út. ■— At
einhverjum ástæðum kom bók-
in ekki í mínar hendur fyrri en
löngu nokkuð eftir að hún kom
út. Jeg var orðinn mjög forvit-
inn að lesa hana, — iökustu
skáldsögu, sem út háfði veritf
gefin á Isaláði um langt skeið,
ef trúa mátti almannarómi.
Minna má nú gagn gera og jeg
bjóst við öllu illu. — En þegar
til kom var saga Elíasar eklti
verri en margt annað, sem út
hefur komið á síðari árum. Húrv
byrjar nokkuð vel; lýsing aðal-
persónunnar er sumstaðar ágæt,
aldrei ótrúleg, en á til frum-
leika. Umhverfislýsingarnár
margar hverjar eru bráðlifandi;
nokkrar aukapersónur skýrt og
vel mótaðar. Og „tónninn“ í sög
unni er skáldsins eigin eign,
blærinn sem um hana leikur
ekki óviðkunnanlegur, þótt nei-
kvæður sje. og snauður að lífs-
magni. Hjer er lýst sára-fátækri
sál, sem ráfar í grámollu síns
eigin auðnuleysis, — og lýsing-
in er gerð af talsverðum alvöru-
þunga, skáldinu ér þó nokktíð
niðri fyrir. En — auðnulevsi að-
alpersónunnar virðist hafa ork-
að á höfundinn: Sagan er illa
unnin, málið þvöglulegt og stíll-
inn grautarkendur, lopinn víða
of langt teygður. -— Þrátt fyrir
galla sína, sem allir eru tals-
vert algengir hjá ungum höf-
undum, er bókin athyglisverð,
fyrir ýmsra hluta sakir. Þó verð
ur Elías nú að fara að taka fast-
ar á og gerast strangari við sjálf
an sig. Hann getur nefnilega
orðið skáld. En það kostar klof
að ríða röftum.
„Dymbilvaka“, eftir Hannes
Sigfússon, hefði getað orðið
talsvert betri bók, ef höfundur-
inn væri kröfuharðari við sjálf-
an sig. I staðinn fyrir átök, fer
hann á hundavaði yfir erfiðleik
ana. En bull og kjaftæði verður
ekki að list, þótt það sje sett
fram i súrrealistísku formi
Þetta er fyrsta bók Hannesar.
Áður hafa sjest eftir hann smá-
sögur, frumlegar og eftirtektar-
verðar. Hann er gáfað skáidefni
og getur án efa, gert eitthvað
betra en þessa súrrealistisku
leirsúpu. Og ekki skal því neit-
að. að „Dymbilvaka“ ber dá-
lítinn vott um sjerkennilega
skáldgáfu og hugarflug. Tileink
unin er góður, gamaldags skáid
skapur:
„Með gullinni skyttu.
og glitrandi þræði
óf sumarið nafn þitt
í söknuð minn“.
Frh. á bls. 12.