Tíminn - 05.05.1965, Blaðsíða 1

Víðhorf tíl geðsjúklinga hef-
ur breytzt mjög til Eiatnaðar
Geðsjúkdómar munu vera
eínhverjir algengustu kvillar
hér á landi. Því gegnir furðu
og hefur oft verið til umræðu,
hversu illa er búið að þessari
greín læknisfræðinnar hjá
okkur. Eins og fram kemur í
eftirfarandi viðtali við Tómas
Helgason, prófessor, getur
Kleppur aðeins tekið á móti litl-
um hluta þeirra sjúklinga, sem
sárlega þyrftu á sjúkrahúsdvöl
að halda, um lengri eða
skemmri tíma.
Prófessor Tómas Helgason
veitti mér góðfúslega blaðavið-
tal fyrir nokkru og fræddi mig
sitthvað um þessi mál. Að við-
talinu loknu gekk hann með
mér um ýmsar deildir sjúkra-
hússfcis.
Ýmsar lagfæringar hafa verið
gerðar á stofunum.
Við komum á tvær kvenna-
og karladeildirnar, og hafa
ýmsar lagfæringar verið gerð-
ar þar, stofumar nýmálaðar og
vistlegar, blóm í vösum, mál-
verk og eftirprentanir prýddu
veggi. Á öðrum deildum var
ekki eins langt komið lagfær-
ingu, en þó ýmislegt, sem reynt
var að gera svo að stofurnar
yrðu notalegri. Sums staðar
voru eins og tveggja manna her
bergi. Sumar deildirnar eiga
hins vegar langt í land til að
fá þann svip, sem læknar og
hjúkrunarlið mundu kjósa. Pró-
fessorinn gat þess, að hefðu
þeir eins og nokkrar milljónir
til umráða mætti margt og mik-
ið gera og gæti sjúkrahúsið þá
fyrst orðið eins heimilislegt og
nauðsynlegt væri.
Ró og andlegt jafnvægi.
rikti hvarvetna.
Þeir, sem ímynda sér, að á
geðsjúkrahúsum ríki annarlegt
andrúmsloft, ys og læti og
jafnvel öskur, hefðu orðið undr
andi á því, hve allt var rólegt
og þægilegt. Sumir höfðu feng-
ið bæjarleyfi, ýmist til að fara
í heimsóknir eða kaffiboð aðrir
voru í vinnu. Sjúklingar gengu
um og skröfuðu saman, lásu í
bókum eða fengust við föndur
ýmiss konar.Nokkrir lágu í rúm
um sínum og virtust sinnulitlir
um það, sem fram fór. Hvar-
vetna sem læknirinn birtist,
var honum vel fagnað, sjúkl-
ingamir komu til hans og hann
tók í hönd þeirra og skipti við
þá nokkrum vingjarnlegum og
uppörvandi orðum.
Prófessor Tómas lét þess
getið, að hann hefði á fundi
Geðverndarfélagsins komið
með þá tillögu að opna Klepp,
þ.e. gefa almenningi kost á að
koma og skoða sjúkrahúsið til
að glæða skilning fólks á því,
sem þarna er reynt að gera
Eyrir sjúklingana. Þetta væri
þó allt óráðið og að sjálfsögðu
mundi hann leita eftir sam-
bykki sjúklinga sinna áður.
Sjúkdómarnir skiptast I
psykosis og nevrosis.
í skrifstofu læknisins var
borið fram kaffi og meðlæti,
og ég byrjaði á því að spyrja,
hvort geðveila eða geðveiki
væru mjög algengir sjúkdómar
á íslandi.
— Það sem geðlæknir á fyrst
og fremst við með geðveilu —
sem á síðari árum hefur verið
kölluð geðvilla — eru meiri
háttar og varandi skapgerðar-
gallar, sem eru svo miklir, að
einstaklingurinn eða þjóðfélag-
ið þjáist vegna þeirra, segir
próf. Tómas. — En þegar tala
á um geðsjúkdóma i heild, get-
um við sagt að þeir skiptist í
meiri háttar sjúkdóma, þ.e.
geðveiki eða psykosis og hins
vegar minni háttar, þ.e. nevros
is, það sama og fólk kallar
taugaveiglun, en hefur verið
íslenzkað betur með orðinu
hugsýki. Fólk talar um tauga-
veiklun og telur það vera Vef-
ræna taugasjúkdóma, en vef-
rænar breytingar eru sjaldnast
samfara þessum sjúkdómi, held-
ur koma fram andleg einkenni.
Eftir núverandi þekkingu er
sjúkdómurinn talinn eiga sér
tilfinningalegar rætur. Þessi
sjúkdómur, þ.e. nevrósurnar
geta fylgt vefrænum sjúkdóm-
um og eru því fyrst og fremst
verkefni lækna að fást við þá,
en ekki leikmanna, sálfræðinga
eða félagsráðgjafa (social work-
ers) þótt þeir séu prýðis hjálp-
armenn og geti tekið þátt í
meðferð sjúklingsins undir
handleiðslu geðlækna.
Geðsjúkdómar eru mjög
algengir kvillar.
— Geðsjúkdómar eru af-
skaplega algengir kvillar. Það
má segja, að þriðji hver mað-
Prófessor Tómas Helgason. — Ljósmynd TÍMINN — GE.
óhjákvæmilegt að nokkrir verði
varanlegir öryrkjar. Dánarlíkur
eru mestar í fyrstu, eins og ég
sagði, en síðar ekki meiri en
hjá heilbrigðu fólki. Ef bætast
við 1—3 ólæknandi sjúklingar
á hverju ári, þá er hópurinn
orðinn býsna stór eftir nokkra
áratugi. í öðrum greinum lækn-
isfræðinnar eru margir sjúk-
dómar, þar sem læknar staoda
ráðalausir, en þeir eru oftast
banvænir, og þar af leiðandi
safnast ekki fyrir hjá þeim ó-
læknandi sjúklingar, eins og
hjá okkur.
Mörgum verður ljóst eftiirá,
að þeir voru sjúkir.
— Fimnur fólk til sjúkdóms
síns?
— Margir finna til hans, að
minnsta kosti öðru hverju. Þeir,
sem haldnir eru meiri háttar
geðveiki telja sig oft ekki veika
og kenna óþægindum eða
einhverju öðru en sjúkdómi,
gagristætt hinum taugaveM-
uðu. Sumir sjúklingar hafa
innsýn í sjúkdóminn allan
tímann, aðrir aðcins í byrjun
og snissa það síðar. Það sker
úr á milli geðveiki og tauga-
veiklunar, að þann geðveika
brestur skilning á eigið ástand
og mat hans á veruleikanum
er mjög truflað. Hjá hinam
taugaveiklaða aftur á móti,
skortir aðeins skilning þegar
snertir ákveðna bletti í sálar-
lífi hans.
— Eru sjúklingar fúar aB
leita læknis?
— Yfirleitt þeir, sem ekki leáta
læknis af sjálfsdáðum, taka því
vel þegar þeim er ráðlagt að
fara til læknis, en auðvitað eru
þeir líka til, sem vilja ekki
viðurkenna, að þeir séu sjúkir
og eru því tregir. Jafnvei þeir,
RÆTT VIÐ TÓMAS HELGASON PRÓFESSOR
ur, sem nær 14 ára aldri, eigi
á hættu að verða haldinn ein-
hverjum geðsjúkdómi, sem
leita þarf lækninga við. En
obbinn af sjúklingum er sem
betur fer, haldinn nevrósum og
ekki alvarlegri tegund geðsjúk-
dóma. Margir eru haldnir
drykkjusýki, svo að verulegum
meinum valdi. Um 6 prósent fá
meiri háttar geðsjúkdóma, og
loks eru í kringum 3—4 pró.
sent, sem eru svo vangefnir.
að þeir þurfa á læknisfræði
legri, uppeldislegri eða félags-
legri aðstoð að halda. Psyko-
patar — geðvilltir eru um 4
prósent.
Heildartíðni geðsjúkdóma
svipuð hjá kölum og konum.
— Eru geðsjúkdómar almenn.
ari meðal kvenna en karla?
— Það er einkennilegt, þegar
hugleidd er tíðni og dreifing
sjúkdóma, er alltaf álitið, að
taugaveiklun sé almennari með-
al kvenna en karla. Ef allt er
talið með, má segja að um 18
prósent kvenna verði fyrr eða
síðar á lífsleiðinni að leita til
læknis vegna taugaveiklunar
Aftur á móti þurfa um 9 pró-
sent karla læknishjálp vegna
taugaveiklunar. Þar á ’ móti
kemur eitt, sem jafnar þenn-
an mun, og er það ofdrykkjan
Uppundir tíu prósent karla
lenda í vandræðum vegna henn
ar, en aðeins eitt prósent
kvenna. Leggi maður þessar
tölur því saman, er útkoman
hin sama. Þetta sést einnig,
þegar athugað er eftir kynjum
og ýmislegum félagslegum sér
kennum, t.d. hvort viðkomandi
eru uppaldir og búsettir í bæ
eða sveit, giftir eða ógiftir
og hvernig þeim er skipað
stéttir Heildartíðni þessara
kvilla er nokkurn veginn jöfn
hjá körlum og konum.
Batahorfur eru oftast góðar.
— Hvernig eru batahorfur
sjúkl'inga?
— Miðað við hversu algengir
þessir sjúkdómar eru, valda
þeir tiltölulega sjaldan varan-
legri, meiri háttar örorku.
Batavonir eru góðar og dánar-
líkur aðeins lítillega auknar,
og eru þær heldur meiri hjá
sjúklingum, sem haldnir eru
alvarlegri geðveiki og m.a.
vegna sjálfmorðshættunnar.
— Þá lægi beinast við, að þér
spyrðuð, hvers vegna spítalinn
sé alltaf fullur af krónískum
sjúklingum, segir læknirinn. —
Skýringin er sú, að lítill hluti
sjúkdómanna er langvinnur og
við ráðum ekki við þá, frómt
frá sagt. Við erum ekki almátt-
■iK'ír frekar en aðrir. Og því er
sem lítið innsæi hafa í eigin líð-
an, fást til að koma, og séu þeir
teknir í viðeigandi meðferð,
tekst oftast að skapa skilnirig
hjá þeim og þegar þeir finna
breytinguna, verður þeim eftir
á ljóst, að þeir voru veikir.
— Getur sjúklingur hugsan-
lega blekkt geðlækni?
— Við erum alls ekki óskeik-
ulir frekar en aðrir. Það er
hægt að plata geðlækni í hálf-
tíma viðtali, en því oftar sem
iæknir talar við sjúklinginn,
því minni líkur eru til, að
lækniririn verði blekktur. Það
kemur oft fyrir, að hringt er
til manns og maður er beðinn
að koma og líta á einhvern af-
otigðilegan. Og síðan kemur
í ljós, að það er sá sjúki, sem
hefur hringt. Margir geta hæg-
lega setið á sér, þegar þeir
þurfa að sanna geðlækni, hvað
Framhalo 6 22 sfðt)