Morgunblaðið - 11.12.1958, Blaðsíða 8

8
MOnr.rt'vnr 4 fílÐ
Flinmtudagur 11. des. 1958
Attræð # dag:
Evlalía Cuðmundsdóttir
Bolungarvík
Kristmann Cuðmundsson skrifar um
Bók Vilhjálms Finsens
Hvað landinn sagði erlendis.
Eftir Vilhjálm Finsen.
Bókaútgáfan Norðri.
VILHJÁLMUR Finsen var raun-
verulega sendiherra íslands á
Norðurlöndum löngu áður en
honum var veitt sú nafnbót opin-
berlega. Allt frá árinu 1922, var
hann fastur starfsmaður við
norska stórblaðið „Tidens Tegn"
og einnig við kvöldútgáfu þess,
„Oslo Aftenavis“, en síðar einn
af ritstjórunum. Og fyrir þann
tíma hafði hann skrifað um ís-
lenzka menn og íslenzk málefni
í útlend blöð, einkum dönsk, og
er fyrsta greinin í þessari bók
frá árinu 1904. Fjallar hún um
þá dönsku nýlendusýningu, sem
haldlin var í Höfn árið 1905, og
var uppnefnd af íslendingum
„Skrælingjasýningin“, en út af
henni var mikið veður, og er
skýrt og skilmerkilega frá því
öllu sagt í bókinni. Þá er þar
grein úr norska blaðinu „Verdens
Gang“ frá 1911, um söngför
danskra stúdenta til Ameríku, en
með í þeirri för var ísl. óperu-
söngvarinn Pétur Jónsson.
Finsen var Svo sem ekki að
byrja blaðamennskuferil sinn, er
hann hóf að rita á norsku. Árið
1904 varð hann ísl. fréttaritari
við „Politiken". Um nokkurra
ára skeið var hann starfsmaður
Marconifélagsins og fór þá víða
um heim. Hautsið 1913 kom hann
heim og stofnaði þá, ásamt Ólafi
Björnssyni, „Morgunblaðið". í
árslok 1921 lét hann af ritstjórn
þess að fluttist upp úr því til
Noregs. Gerðist hann vinsæll
mjög og mikils metinn meðal
Norðmanna og þótti forkunnar
góður blaðamaður. Hann kunni
til hlítar þá vandlærðu list, að
segja það, sem máli skiptir í fá-
um orðum, kunni að vera stutt-
orður og gagnorður, en vekja þó
athygli lesandans.
Flestar greinarnar í hinni nýju
bók Finsens eru frá árunum 1922
til 1938, og hefur obbinn af þeim
birzt í „Tidens Tegn“, en nokkrar
í öðrum norskum blöðum, svo og
í „Berlingske Tidende“. — Auk
greinanna um nýlendusýninguna
dönsku og söngför dönsku stúd-
entanna, er í upphafi bókarinnar
viðtal, frá 13. febr. 1913, við Gu'-
mund Kamban, „ungan og dálítið
óframfærinn", skömmu áður en
Konunglega leikhúsið sýndi leik
rit hans „Höddu-Pöddu“. Þar er
þess getið, að Jóhann Sigurjóns-
son sé á góðum vegi til heims-
frægðar, Gunnar Gunnarsson riti
prýðilegar smásögur og góð
kvæði, og ljóðskáldið Jónas Gu-;-
laugsson sendi frá sér hvert
kvæðasafnið eftir annað. Viðtal-
inu fylgir mynd af Kamban ung-
um og önnur tekin í Höfn 1942,
— líklega síðasta Ijósmyndin, sem
til er af honum.
Starfsferill höf. hefst svo í Nor-
egi með grein um bannlögin, frá
6. febr. 1922. Þá er viðtal við að--
alræðismann Norðmanna á ís-
landi, Henry Bay, fróðlegt um
ástand þeirra tíma. Síðan er rætt
við forsætisráðherrann Sigurð
Eggerz um afnám áfengisbanns
á íslandi, og við sendiherra okk-
ar í Danmörku, Svein Björnsson,
um sama efni. Geir Zoéga talar
um járnbrautir og Thor Jensen
um hag sjávarútvegsins. Kennara
stóll í íslenzku er stofnaður við
háskólann í Osló, og öruggar frétt
ir herma, að hann sé ætlaður ís-
lendingnum Sigurði Nordal, sem
þá er fyrir nokkru orðinn próf-
essor við Reykjavikurháskóla.
Knud Zimsen segir frá ráðagerð-
um um upphitun höfuðstaðarins
með hveravatni, og þótti sú frétt
merk. Finnur Jónsson heldur fyr-
irlestra víð háskólann í Osló og
neitar því ákveðið að ísland eigi
réttarkröfu til Grænlands. Einar
Benediktsson og Bjarni frá Vogi
eru honum ósammála. Þá er við-
tal við Þorstein Gíslason um „öfl-
uga borgaralega sameiningu á fs-
landi“. Síðan er rætt við skáldið
Davíð 'Stefánsson og prýðileg
skrípamynd af honum eftir Kolu-
man.
„Áfengisbannið á fslandi hrein-
asta smán“, segir bæjarfógetinn í
Reykjavík, Jóhannes Jóhannes-
son. Samningarnir um kjöttollinn
vekja allmikla athygli, og mikið
er rætt um fjármál og annað
ástand á ísaláði, allt fróðlegt og
létt aflestrar. Þó er og ýtarlegt
Vilhjálmur Finsen
viðtal við Einar skáld Benedikts-
son um ísland og Grænlandsmál-
ið, en Einar barðist eins og kunn
ugt er ötullega fyrir rétti ís-
lendinga í því máli.
29. júní 1924 gaf „Tidens Tegn“
út sérstakt „fslandsblað“, sem var
tileinkað Sveini Björnssyni sendi
herra. Tilefnið var hvorki mera
né minna en það, að „honum hafði
tekizt, ásamt þeim Jóni' Árna-
syni, síðar/ þjóðbankastjóra, og
Pétri A. Ólafssyni ræðismanni, að
fá norsk stjórnarvöld til að falla
frá hækkun á tollínum á söltuðu
.íslenzku kindakjöti í Noregi.“
Ritaði margt stórmenni í það blað
að vonum, og Finsen á í því ail-,
margar greinar og birtir tvær
þeirra í bók sinni. Viðtöl eru
sama ár við Garðar Gislason og
Jón Laxdal. Hinn síðarnefndi seg
ir frá tónlistarlífinu á íslandi það
herrans ár 1924. „Góðir norskir
listamenn ættu að fara til ís-
lands“, segir hann m. a. og var
sú hugmynd framkvæmd mörg-
um árum síðar. Guðmundur Jóns-
son skipstjóri er sagður „skæðasti
óvinur þorksins" um þessar mund
ir, og talið er að stjórnin sé mjög
völt í sessi 23. marz 1925.
11. apríl ræðir Ágúst Kvaran
um þjóðleikhús á íslandi, og
Gunnar Gunnarsson talar um nor
ræna samvinnu í Osló. í viðtalj
við Finsen gerir hann grein fyrir
því, hvers vegna hann skrifi á
dönsku. Skemmtilegt viðtal, — en
sama er raunar að segja um obb-
ann af viðtölunum í bókinni. —
Sigurður Nordal er gestur Oslóar
háskóla í ágúst 1925, og er viðtal
við hann ásamt mynd, sem er
mjög ólík honum. Einar Markan
syngur og er vel tekið. Kaaber
bankastóri segir frá fjárhagsmál-
um íslendinga, og ísl. karlakór
kemur til Noregs 1926.
Norska Titan-félagið ætlar að
hefja stóriðnað á íslandi 1926, og
von á nýrri bók eftir íslenzkan
rithöfund í Noregi 1927. íslenzk
símamál eru mjög á dagskrá, kjöt
tollurinn enn í uppsiglingu 1932,
og rætt um beint flugsamband við
Bandaríkin. Höf. er nú orðinn
einn af ritstjórum „Tidens Tegn“,
og eru þarna nokkrar ritstjórnar-
greinar, sem koma fslandi við.
Árni Eylands talar um fyrirhug-
aða áburðarverksmiðju. Sumarið
1935 er hægt að tala til íslands frá
Noregi, en þykir skrambi dýrt,
kostar 10 kr. á mínútuna. Og
svo framvegis.
Hér er aðeins minnzt á fátt eitt
af innihaldi þessarar stórfróðlegu
og skemmtilegu bókar. Hún gefur
dálitla hugmynd um það feikna-
starf, sem Vilhjálmur Finsen hef-
ur unnið í þágu þjóðar sinnar
sem blaðamaður í Noregi, og eru
þó vitanlega fæstar af greinum
hans birtar í þessari bók, — til
þess þyrfti mörg bindi slík.
„Hvað landinn sagði erlendis",
er ánægjuleg bók, sem ekkj mun
rykfalla í hillum, en verða mikið
lesin af öllum stéttum þjóðfé-
lagsins.
ÞAÐ sem af er þessari öld hefur
verið mikið um hátíðahöld hér á
landi, af margskonar tilefni, en
þrjár hátíðir hafa þó verið merk
astar og munu lengi í minnum
hafðar. En þar er Alþingishátíðin
1930, Lýðveldishátíðin 1944 og
Skálholtshátíðin 1956. Eins og eðli
legt er, hefur hver þessara hátíða
verið með sínum sérstaka biæ, en
allar hafa þær verið þjóðinni til
sóma og öllum ógleymaniegar, er
áttu þess kost að taka þátt í þess-
um hátíðahöldum. Þá má cg telja,
að þær hafi allar komið af stað
nokkurri þjóðlegri vakningu.
Um Alþingishátíðina og Lýð-
veldishátíðina komu á sínumtíma
út mjög fróðlegar og skemmti-
legar bækur, er greina frá öllu bví
er gerðist á þessum hátiðum og
máli skiptir og vekja hinar
ánægjulegustu endurminningar.
Nú hefur þriðja bókin bætzt
við, um Skálholtshátíðina 1956 og
verður hún án efa, ein af vinsæl-
ustu jólabókum þessa ars.
Er bók þessi með líku sniði og
hinar fyrri, en er þó dálítið lrá-
brugðin, þar sem hún er bæði frá-
saga um Skálholtshátíðina sjálfa
og það, sem þar var flutt, en hef-
ur auk þess að geyma íróðlega
þætti úr sögu Skálholts.
Séra Sveinn Víkingur, hiskups
ritari, befur tekið bókina saman,
en hann var formaður hátíða-
nefndarinnar. Hefur hann ritað
kaflann um hátíðahöldin og ann
að er máli skiptir í því sambandi.
Fjölmargar ágætar myndir
prýða bókina, bæði frá hátíðahöld
unum í Skálholti og Reykjavík,
enda voru óvenju góð skilyrði til
myndatöku í Skálholti þennan
bjarta og fagra hátiðisdag.
Bók þessi er í tveimur köflum.
Fyrri hlutinn er frásaga um undir
búning hátíðahaldanna og hátíða
höldin sjálf og það helzta er máli
skiptir. Þá eru birtar í bókinni
ræður þær er haldnar voru, há-
tíðaljóð þau, er verðlaun hlutu,
leikþátturinn: „Leiftur liðinna
alda“, eftir sr. Svein Víking, er
einnig hlaut verðlaun hátíðar-
nefndar. Þá er sagt frá hátíðahöld
um þeim, er fram fóru í Reykja-
vik næsta dag, skýrt frá gjöfum
til Skálholtskirkju o. fl.
í síðari kafla bókarinnar eru
birtar mjög fróðlegar ritgerðir,
eftir þrjá ágæta fræðimenn.
Dr. Jón Jóhannesson, prófessor:
Upphaf Skálholts og hiuir fyrstu
Skálhyltingar.
Dr. Magnús Jónsson: Skrúð-
ganga Skálholtsbiskupa.
Sr. Benjamín Kristjánsson:
Skálholtsskóli.
Upphaflega var svo ráð fyrir
gert. að sérstakt rit kæmi út um
í DAG á Evlalía Guðmundsdótt-
ir í Bolungarvík áttræðisafmæli.
Þessi dugmikla og drengilega
kona lítur nú yfir mikið og far-
sælt ævistarf. Afkomendur henn-
ar eru nú orðnir yfir 90 talsins.
Hún á 46 barnabörn á lífi, 39
barnabarnabörn og 5 hennar
eigin barna eru á lífi. — Þessi
hópur mannvænlegs og dugandi
fólks minnist í dag sinnar mikil-
hæfu og góðu ættmóður með ást-
úð og þakklæti fyrir liðinn tíma.
Evlalía er ættuð innan úr Djúpi
eins og svo margir Bolvíkingar,
fædd að Heydal í Reykjarfjarð-
arhreppi. Til 11 ára aldurs ólst
hún upp hjá móður sinni, Sigríði
Bjarnadóttur, en vann eftir það
að mestu fyrir sér sjálf.
Ung að aldri réðist hún að Garð
stöðurn til hinna ágætu hjóna
Sigríðar Jónsdóttur og Jóns Ein-
biskupstóls þar, en af því gat ekki
orðið.
Áðurnefndar ritgrerðir voru
því teknar með í þessa bók og
eykur það stórum gildi hennar.
Hinsvegar munu ýmsir sakna
þess, að ræður þær og ávörp, sem
flutt voru hér í Reykjavík, seinni
hátíðisdaginn, skyldu ekki vera
tekin með, en það hefði auðvitað
lengt bókina nokkuð og gert hana
dýrari.
En þegar á allt er litið, verður
ekki annað sagt, en að mjög vel
hafi tekizt til um útgáfu þessarr-
ar bókar og að hún skipi virðu-
legan sess við hlið hinna fyrri
bóka um hinar þjóðlegu hátíðir
1930 og 1944.
Við lestur „Skálholtshátíðar-
innar 1956“, mun rifjast upp fyrir
mönnum hinn ógleymanlegi dag-
ur 1. júlí það ár, sem var einn
hinna allra íegursfu sumardaga,
er koma hér á landi. Var þetta
í augum margra tákn þess, að
hulinn verndarkraftur hvíldi yfir
'Skálholti og hinni ísienzku þjóð.
Frágangur bókarinnar er allur
hmn smekklegasti og ég hygg að
ekki verði valin öliu heppilegri
bók til jólagjafa, að þessu sinni en
„Skálholíshátíðin 1956“.
Ó. J. Þ.
Aðalfundur ,Eddu4
í Kópavogi
AÐALFUNDUR Sjálfstæðis-
kvennafélagsins Eddu í Kópavogi
var haldinn 3. þ.m. Þar voru
kjörnar í stjórn: Sólrún Hanni-
balsdóttir formaður, Hansína
Helgadóttir, María Vilhjálmsdótt
ir, Margréf Guðmundsdóttir og
Ólafía Guðnadóttir.
Eftirfarandi ályktun var sam-
þykkt á fundinum:
„Vegna nýafstaðins atburðar,
sem vakið hefur skelfingu allra
hugsandi foreldra, beinir aðal-
fundur Sjálfstæðiskvennafélags-
ins Eddu, Kópavogi, 3. des. 1958,
þvi til almennings og yfirvalda
um land allt að láta einskis ó-
freistað til þess að vernda
bernsku og æsku þjóðarinnar
fyrir afbrotamönnum í kynferð-
ismálum.
Sérstaklega vill fundurinn
skora á lögreglu, dómara og rit-
stjóra blaðanna að íhuga, hvort
rétt sé að halda nöfnum slíkra
afbrotamanna leyndum fyrir al-
menningi, því birting nafns
þeirra með mynd kynni að verða
einhverjum nægilegt aðhald að
almenningi til leiðbeiningar varð
andi öryggi barnanna.
Fundurinn hvetur kvenfélög
landsins til þess að taka þessi
vandamál til meðferðar og láta
vilja sinn í ljósi um þau“.
arssonar, foreldra Jóns Auðuns
alþingismanns og þeirra systkina.
Síðar var Evlalia í Ögri hjá Þur-
íði Óiafsdóttur og Jakobi Rósin-
karssyni. Var heimili þeirra þá
eitt mesta myndar- og rausnar-
heimili við Djúp.
Evlalía reyndist þegar í æsku
frábærlega dugleg, áreiðanleg og
trú i öllum sínum störfum.
Árið 1901 giftist hún Sigurði
Þórðarsyni frá Hestfjarðarkoti.
Byrjuðu þau búskap að Markeyri
í Ögurhreppi. Bjuggu þau þar
nokkur ár, en fluttust síðan út að
Folafæti í Súðavíkurhreppi.
Bjuggu þau þar til ársins 1916,
er Sigurður lézt að lokinni þungri
sjúkdómslegu úr lungnabólgu.
Þeim Evlalíu og Sigurði farn-
aðist vel á Fæti. Bæði voru þau
sérstakt atorkufólk. Sigurður
sótti jöfnum höndum sjó með
búskapnum, byggði upp bæ sinn
og eignaðist gott og myndarlegt
bú.
Mikill harmur var að Evlalíu
kveðinn er hún missi mann sinn
á bezta aldri. Höfðu þau þá eign-
ast sjö börn, sem öll voru í
ómegð. Hélt hún áfram búskap
og fékk ágætan mann, Jón Pét-
ursson, sem ættaður var úr Reyk
hólasveit til ráðsmennsku á bú-
inu. Bjuggu þau saman til dauða-
dags Jóns, en hann lezt árið 1936.
Árið 1935 brá Evlalía búi og
fluttist til Bolungarvíkur, þar
sem hún hefur átt heimili síðan.
Þar hefur þessi vinnusama og
þrekmikla kona haldið áfram að
starfa. Hefur hún stundað þar vél
prjón og ekki dregið af sér við
þau störf fremur en önnur.
Starfsáhugi, æðrulaus festa og
trygglyndi eru megin einkenni
Evlalíu Guðmundsdóttur. Hún
hefur aldrei látið bugast þótt á
móti blési. Börnum sínum og hin-
um fjölmenna hóp annarra af-
komenda sinna hefur hún verið
mikil og virðuleg ættmóðir.
Af sjö börnum hennar eru f:mm
á lífi eins og fyrr segir. Eru það
þau Guðrún húsfreyja í Bolung-
arvík, Sigurgeir útgerðarmaður í
Bolungarvík, Hannes skipstjóri
í Bolungarvík, Björg húsfreyja I
Bolungarvik og Þórður skipstjóri
í Súðavík.
Öll eru börn Evlalíu dugnaðar-
og atorkufólk.
Hún varð fyrir þeirri sorg að
missa tvö barna sinna, Sigur-
bofgu og Þórarinn. Þekkti ég Þór-
arinn vel persónulega, þar sem
hann var nokkur misseri á heim-
ili foreldra minna i Vigur. Var
hann sérstakur efnismaður. En
hann drukknaði á vélbátnum
„Sæbirni" frá Súðavík árið 1930.
Við, sem þekkjum Evlalíu Guð-
mundsdóttur og fólk hennar, vit-
um að hún er um marga hluti
óvenjuleg kona. Starfsþrek henn-
ar, vinnugleði og umhyggja fyrir
ættingjum sínum og vinum, er
einstök. f skoðunum er hún sjálf-
stæð og hvikar í engu frá því, sem
hún telur vera satt og rétt, enda
ágætlega gefin og drengileg mann
eskja.
Hinn fjölmenni ættingja og
vinahópur þessarar öldruðu konu
hyllir hana í dag áttræða og
þakkar henni allt gott á liðnum
tíma.
S. Bj.
Skálholisháfíðin 1956
Níu alda minnings biskups- Skálholt, í tilefni 900 ára afmælis
dóms á íslandi. Sr. Sveinn
yíkingur sá um útgáfuna.
Útg. Bókaútgáfan HAMAR.