Morgunblaðið - 14.10.1961, Blaðsíða 3

Laugardagur 14. okt. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
3

Hér sjást nokkrir þeirra
íbúa Xristans, sem l>ar hafa
dvalizt einungis um tíma:
(„heimsmennirnir") Charles
Jewell, klerkur, kona hans og
börn — og frk. Ethel Bennet
(t. v.) kennarinn á eyjunni.
— Myndin var tekin í febrúar
s.l., er fólkið hélt frá Sout-
hamton í Englandi til Tristan
da Cunha.
Hvað bíður ibúa eyjarinnar Tristan da Cunha?
MUNDUM við ekki mörg
gjarna vilja búa við hið
fullkomna frelsi, þar sem
engin yfirvöld væru til
þess að banna okkur að
gera þetta eða hitt — og
þar sem við þyrftum aldr-
ei að kvíða heimsókn
skattheimtumanns með
lögtakskröfu? Sjálfsagt
værum við sum hver til
með að flytjast á slíkan
stað. En það er eins og
„forsjón“ alls kosti kapps
um að jafna hag barna
sinna sem mest, að ein-
um hlotnist ekki eintóm •
lífsins gæði og öðrum að-
eins barátta og erfiðleik-
ar.
# Frá frelsi til óvissu
Á hinni litlu fjalleyju Trist-
an da Cunha langst suður í Atl
antshafi — sem oft hefir verið
nefnd „einmanalegasta eyja
heimsins“ — lifði um 300
manna samfélag við frumstæð
skilyrði, en laust við flestar
hömlur menningarinnar, lifði
frjálst í sátt Og samlyndi, ó-
hindrað af boðum og bönnum
— og skattheimtumönnum. En
náttúruöflin eru óblíð Og misk
unarlaus úti á reginvíðáttu
Atlantshafsins — stormurinn
æðir og öldurnar rísa fjallháar
og ógna litlum bátskeljum,
sem leggja frá landi til að
sækja björg í bú. Og svo gerist
það skyndilega, sem fáa hafði
órað fyrir: Eldfjallsrisinn, sem
myndað hefir eyjuna endur
fyrir löngu, vaknar af meira
en aldarlöngum dvala og spýr
eldi og eimyrju yfir hið frið-
sæla samfélag, svo að fólkið
verður að flýja „sælueyjuna“
sína og sigla út í óvissuna — á
vit hinnar framandi menning
ar 20. aldarinnar.
# Vandamál stórveldis
Þetta gerðist á Tristan de
Cunha aðfaranótt sl. þriðju-
dags. Fólkinu tókst að bjarg-
ast á litlum bátum til nær-
liggjandi eyðieyjar, „Nætur-
galaeyjarinnar“ — og nú er
það á leið til Bretlands, þar
sem óviss framtíð bíður þess.
Enginn veit í rauninni, hvað á
að gera við þetta fólk, sem er
frumstætt á margan hátt og
þekkir lítt til þess lífs, er tíðk-
ast í þjóðfélögum nútímans.
Þessar 300 sálir, sem fáir vissu
fyrir nokkrum dögum, að
væru til, eru skyndilega orðn-
ar eitt af vandamálum stór-
veldis — eitt hinna minni að
vísu, en vandamál samt. Kom-
ið hafa fram tillögur um að
fá fólkinu bústað annaðhvort
á einhverjum óbyggðum stað
í Skotlandi — eða t. d. á
Hjaltlandseyjum, sem kunnug
ir segja það „skyldar" fyrri
heimkynnum þess, að senni-
lega myndi það una sér þar.
— Eitt er nokkurn veginn víst:
það á ekki afturkvæmt til
Tristan da Cunha, því að elds-
umbrotin virðast vera að eyði-
leggja eyjuna gersamlega. —
Sæfarendur segja, að hluti
hennar sé þegar sokkinn í sæ,
og glóandi hraunið hefir nú
þakið mestan hluta þess litla
láglendis, sem á eyjunni var,
og eyðilagt frumstæð hús eyj-
arskeggja.
# Fyrsti landnámsmaðurinn
En hvað um sögu þessarar
„einmanalegustu eyjar heims-
ins“? — Um hana er reyndar
ekki ýkjamargt að segja. Eyj-
an er (eða var) 116 ferkm.
að stærð, og fastir íbúar voru
taldir 280, auk 25 annarra, sem
höfðu þar búsetu um lengri
eða skemmri tíma: umboðs-
menn brezku stjórnarinnar,
starfsmenn við radíóstöð, veð-
urathugunarstöð, . fjölskylda
prests, kennari o. fl.
Tristan da Cunha heitir eft-
ir portúgölskum sjóliðsfor-
ingja, sem fann þær og ná-
grannaeyjarnar (Næturgala-
eyju, Cougheyju og Inaccessi-
ble, sem þýðir „hin ókleifa")
árið 1506. Eftir að eyjarnar
fundust munu ýmis skip á leið
til Indlands hafa haft þar við-
komu öðru hverju — en svo
sem engar sögur fara þó af
eyjaklasanum fyrr en árið
SOUTIiATLAUTIC
»I5S
'mklarid ^
W0ti .liliSÍI®
Þetta litla kort sýnir legu
Tristan da Cunha (neðri hlut
inn) og eyjuna sjálfa (efri
hlutinn), sem er lítið annað
en eldfjallið. Það er rúmlega
2000 metrar á hæð.
1816 eða ’17 (heimildum ber
ekki saman), þegar brezk yf-
irvöld settu litla varðsveit á
Tristan da Cunha, undir stjórn
skozks liðþjálfa að nafni Will-
iam Glass. Sveit þessi var stað
sett þarna í þeim tilgangi að
hindra, að vinir Napóleons
gætu notað eyjuna sem bæki-
stöð til þess að frelsa keisar-
ann úr útlegðinni á St. Helenu,
sem er um 2000 km til norð-
austurs frá Tristan da Cunha.
— Þegar hermenn Williams
Glass héldu aftur til Suður-
Afríku — en þaðan komu þeir
.— varð hann sjálfur eftir á
eyjunni, en hann var kvænt-
ur suður-afrískri konu. Glass
telst því fýrsti landnámsmað-
ur á Tristan da Cunha. Síðar
komu fimm fyrri félagar hans
þangað með konur sínar og
settust að. Og smám saman
f jölgaði íbúunum — mest voru
það skipbrotsmenn, sem björg-
uðust á land á Tristan, er sett
ust þar að. í þeim hópum voru
að vonum margra þjóða menn
— þar á meðal blökkumenn,
enda er hið litla samfélag
mjög blandað — og allir eru
raunar náskyldir. Meðal hinna
280 föstu íbúa er þannig aðeins
að finna sjö mismunandi
ættarnöfn.
# Aðeins óskrifuð lög
Þetta fólk þekkir menningu
20. aldarinnar einungis af af-
spurn. Aðeins örfáir hinna inn
fæddu hafa ferðazt eitthvað
út fyrir eyjuna. Fæstir hafa
þannig nokkcu sinni séð bif-
reið, sima, útvarp Og önnur
„sjálfsögð“ tæki menningar-
innar. Fólkið þekkir ekkert
til hinna flóknu laga „siðaðs"
samfélags — aðeins þau óskrif
uðu lög, er hafa skapað frið
milli manna, sem voru raun-
verulega háðir hvor öðrum
og urðu að reiða sig hver á
annan í harðri baráttu við nátt
úruöfl Og einangrun. Þar með
hafa glæpir líka verið óþekkt
fyrirbæri á Tristan da Cunha.
Einangrunin hefir einnig haft
annan kost í för með sér: íbú-
arnir vita tæpast hvað sjúk-
dómar eru. Farsóttir hafa ekki
þekkzt — einungis smákvill-
ar, kvef og slíkt, sem komið
hafa upp, þegar skip menning-
arinnar hafa lagt að landi með
sýklafarma sína. — Þessi stað
Framhald á bls. 22.
STAKSTEII\iAR
■ lirtlnflnnlmilii
Innfæddir: — Blandaðir mjög að kyni, eins og sjá má af útlitinu — og eiga nú fyrir hönd-
um hin erfiðu fyrstu kynni við menningu 20. aldarinnar
J
Geggj unargrei nar
Þjóðviljinn virðist nú kapp-
kosta að hafa a.m.k. eina full-
komna geggjunargrein í blaðinu
daglega. I fyrradag skrifaði grein
þessa Þorvaldur Þórarinsson, en
í gær Benedikt Gíslason frá Hof-
teigi. Hann fjallar um ræðu pró-
fessors Ólafs Jóhannessonar á
fundi í Varðbergi nú fyrir
skömmu og ræðir um „fasisma**
og „herbrask“ á íslandi, og er
annað eftir því. í lok greinarinn-
ar segir Benedikt:
„Ég vorkenni svona gáfnafari,
og hryggist mjög yfir athæfi
þínu“.
Þeim verður tíðrætt um gáfna-
far hjá Þjóðviljanum, eins og
menn vita, og jafnvel prófessor-
ar eru hreinir aular að þeirra
áliti, ef þeir ekki gera sér grein
fyrir þeirri miklu vizku, að mann
kynið muni þá fyrst öðlast Iífe-
hamingju, þegar það í heild hef-
ur ofurselt sig kúgurunum í
Kreml.
„Slæmur fyrirboði“
Kyndug grein birtist í Þjóð*
viljanum í gær eftir Magnús
Kjartansson, ritstjóra. Þar segir
m.a.:
„Framsóknarflokkurinn hefur
flutt vantraust á rikisstjórnina og
áróðursmenn flokksins halda því
fram, að þær sýiri, hversu
ómaklegar þær getsakir séu, að
tilhugalíf sé hafið milli stjórnar-
flokkanna og hinnar kviklyndu
maddömu í Skuggasundi.
Framsóknarflokkurinn flutti
síðast vantraust á ríkisstjórn fyr-
ir rúmum áratug......... Van-
traust Framsóknarflokksins var
samþykkt og stjórnin féll. En
nokkrum dögum síðar var kom-
in samstjórn Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins og fyrsta
verkefni hennar var að fram-
kvæma gengislækkun þá, sem
notuð hafði verið sem tilefni til
að fella íhaldsstjórnina."
Eftir þessum orðum Þjóðvilj-
ans að dæma, er eitthvað farin
að kólna ástin milli kommúnista
og framsóknarleiðtoganna. En
Morgunblaðið getur huggað Þjóð-
viljamenn með því, að stjórnar-
flokkarnir hafa hreint ekki í
hysgju að ganga til samstarfs við
Framsóknarmenn. Framkoma
leiðtoga þess flokks að undan-
förnu hefur ekki verið með þeim
hætti. að þeir geti talizt sam-
starfshæfir, og Framsóknarflokk
urinn hlýtur að verða áhrifalaus
í íslenzkum stjórnmálum, þar til
hann hefur borið gæfu til að
skipta um forystu.
Ekki á línunni
Eins og kunnugt er hafa Fram-
sóknarmenn allt frá því að nú-
verandi stjórn hóf viðreisnar-
ráðstafanirnar, talað um að land
auðn væri að verða á íslandi,
menn hefðu ekki til hnifs og
skeiðar vegna „samdráttarstefn-
unnar“, sem þeim er svo tíðrætt
um. Mönnum brá því í brún þeg-
ar þeir lásu eftirfarandi í sjáif-
um Tímanum í fyrradag:
„Nú er bilainnflutningurinn i
fullum ganrgi og er svo að sjá
sem fslendingar séu ekki aldeilis
blankir, því þeir hafa á örskömm
um tíma pantað nokkur hundruð
nýrra bíla, sem kosta frá 120
þús. krónum og upp úr“.
Blaðamaðurinn, sem þetta skrif
ar hefur sýnilega farið út af
„samdráttarlínunm“. En bílarn-
ir koma til landsins hvert sem
sjónarmið Tímans er og vonandi
verða þeir fleiri og fleiri með
hverju ári, sem geta leyft sér að
eiga lítinn einkabíl.