Morgunblaðið - 20.12.1962, Blaðsíða 8

MORGVNBLAÐ1Ð
Fimmtudagur 20. des. 1962
FÖSTU’DAGURTNN 12. október-
rann upp bjartur og fagur að
hætti grískra daga. í Aþenu
fcvað stundum ekki rigna nema
10 daga á ári. Gróður landsins
líður vegna þessara sífelldu
þurrka og lætur á sjá. Við ís-
lendingar þyrftum að geta skipt
við Grikki á regni fyrir sólskin.
En tæknin er eklki enn svo langt
bomin, að hægt sé að verzla með
veðráttu. Og hvort mundi ekki
draga til ágreinings, ef slík við-
skipti gætu átt sér stað?
Nú' var för okkar heitið til
hinnar fornu háborgar, Akrópól-
*s. Útsýn hafði ráðið Sigurð A.
Magnússon ritihöfund til þess að
verða leiðsögumann hópsins. Við
höfðum ihitt hann í Vínarborg.
Sigurður var þaulkunnur öllu í
Grifcklandi og talaði mál þjóð-
arinnar reiprennandi. Var nú
gott að njóta kunnáttu hans og
leiðsagnar. Við ókum fyrst gegn
um borgina og sáum helztu opin-
berar byggingar, svo sem kon-
ungshöllina og þinghúsið. Okkur
var bent á Hótel Grand Bretagne
og skýrt frá því, að þangað hefðu
Séð yfir hluta Aþenuhorgar, með Lákabettoshæðina fögru í
baksýn. —' Myndin er tekin frá Akropolis.
inn til að horfa á fylkinguna,
sem hljómsveit gekk fyrir. Þeir
sem tóku þátt í þessari göngu
voru herforingjar og óbreyttir
hermenn, sem tekið höfðu þátt
í átökunum fyrir 20 árum. Einn-
ig fólk, sem hafði orðið að þola
misþyrmingar af hendi Þjóðverja
og bæklast. Ég sá t. d. að kona
ein, sem var fánaberi, hafði
mjög skaddaða hönd. Líka voru
í fylkingunni ungar stúlkur í
þj óðbúningum.
Eg virði fyrir mér hið fagra
útsýni frá Akrópólis: Borg glæsi
lega yfir að ííta, lognsæ og eyjar
við hafsbrún, bíá fjöll. Og loftið
er tiltölulega tært í svo suðlægu
landi. Það rifjast upp fyrir mér,
að fyrir eitthvað 35 árum heyrði
ég dr. Guðmund Finnbogason
flytja ræðu af svölum Alþingis-
hússins. Þá var háborgarhug-
myndin mjög í tízku í Reykja-
vík. „Háborg íslenzkrar menning
ar“ átti að rísa á Skólavörðu-
holtinu. Og dr. Guðmundur gat
þess í þessari ræðu sinni, að merk
ur útlendingur ^em hefði kom-
ið hingað til lands, hefði látið
þau orð falla, að útsýnið frá
væntanlegri háborg íslendinga
svipaði mjög til þess útsýnis, sem
gæfist frá gríska Akrópólis. Nú
er búið að eyðileggja Skólavörðu
holtið með skipulagsleysi borg-
arinnar, og háborgarhugmyndin
lognaðist út af, enda andvana
EIIMAR IV». JOIMSSOIM:
LR AIJSTURLAIMDAFÖR
Akrópólis og Parþenon-hafið nafnkennda. Neðst á myndinni
er hringleikahús Heródesar Attíkusar, sem enn er notað.
yfirvöldin, að hætti Grikkja,
sótt einn íslenzkan embættis-
mann, Agnar Kl. Jónsson sendi-
herra, og fylgt honum með pomp
og pragt á fund konungs, er
sendiherrann gekk fyrir hann í
fyrsta sinn.
Grikkir eru myndarlegt fólk,
og þrifnaður allur og hirðusemi
virðist í bezta lagi, jafnvel í fá-
tækrahverfunum. í þessum efn-
um er mikill munur eða í Tyrk-
landi. Verðlag virðist líka betra
í Grikklandi, og er það vandað
og fallegt, sem selt er.
Og nú gnæfir Akrópólis fram
undan á 156 m háum kletti. Það-
an hefur verið gott til varnar,
er hættu bar að höndum, og er
líklegt, að staðurinn hafi upp-
runalega verið notaður sem
sldkur. Þá hefur elzta byggð á
þessum slóðum verið í kringum
klettinn. Seinna varð varnar-
kerfið bundnara höfninni og
Akrópólis þá eingöngu staður
helgaður guðum Hellena.
Við förum úr bílnum og göng-
um upp brekkuna, leggjum leið
okkar meðfram hinum mikilfeng
lega vegg Þemistoklesar, sem
umlykur háborgina, og höldum
inn eftir súlnagöngunum Pró-
pylea. Musteri fornaldarinnar
birtast, tigin og stórfengleg í elli
sinni og hrörnun. Mikilmenni
hins griska anda komu fram í hug
ann. Hér lágu þeirra spor. Þeir
litu þessi marmarahof nýbyggð.
Nú er grjótið veðrað og brotið.
Svo langter síðan þeir voru uppi.
En hugsanir þeirra, sem geym-
ast í orðunum, sem þeir skráðu
eru enn jafn ungar og lifandi og
forðum. Þó virðist ekkert eins
dauðlegt og hugsunin, sem kvikn
ar og orðið, sem berst út í vind-
inn.
Eg lít yfir sviðið. Hinn mikli
Períkles lét reisa þessi musteri
og að því er sagt er á einum 40
árum. Á hans dögum og næstu
ár eftir dauða hans fékk staður
inn þann svip, sem hann siðan
hélt í aðaldráttum. Það var á
þessum tíma, sem grískur andi
náði þeirri hæð, sem allar aldir
hafa síðan dáð og undrazt. Par-
þenon vekur mesta athygli, Það
er byggt í dóriskum stíl. Aþenu-
líkneskið fræga eftir Fidías stóð
þar. Það var lagt gulli og fíla-
beini. Það er margt, sem á daga
þessa hofs hefur drifið. Fyrst
var það helgidómur Aþenu, síðan
kristin kirkja og loks bænahús
hjá Tyrkjum. Þeir höfðu það
einnig að vopnabúri og geymdu
þar púður. Þegar Feneyjamenn
sátu um Aþenu 1687 sprakk
nofckur hluti hofsins í loft upp.
í Parþenon, var mikið af líkneskj
um og veggskrauti. Enski lávarð
urinn Elgin fór með mestan hluta
þess og mikið annað af dýrmæt-
um grískum listaverkum til Eng
lands, og eru þau geymd í British
Museum. Listaverkin eru því tek
in úr sínu rétta umihverfi, og hafa
Englendingar ekki viljað skila
þeim aftur. Þess ber þó að gæta,
að listaverkin tala alþjóðlegt
mál, sem allir skilja, hvar sem
þau eru, en handritin okkar, sem
geymd eru erlendis, tala aðeins
íslenzku.
Skammt frá Parþenon stend-
ur annað hof nokkru minna,
byggt í jónískum stíl og miklu
fíngerðara. Það heitir Erekþeion
og er talið ein af perlum klass-
iskrar byggingarlistar. Útskot er
á suðurhlið þess og þar er þak-
inu haldið uppi af sex yndisfögr-
um meyjuim. f kristnum sið var
hofið notað sem kirkja, en síð-
ar var það gert að tyrknesku
fcvennabúri.
Um það eru grískar goðasagn
ir, að sjávarguðinn Póseidon og
gyðjan Pallas Aþena hafi í önd
verðu keppt um réttinn til verncT
ar borginni. Þá á Póseidon að
hafa slegið kvísl sinni, tákni
kraftar síns, niður á þessum
stað og gert holu í klettinn, sem
enn má sjá. Vatn situr í þessari
glufu. En Pallas Aþena gróður-
setti olíuyið á Akrópólis og varð
hlutskarpari. Sá olíuviður varð
forfaðir allra þeirrar trjáa teg-
undar.
Enn er eitt hof ótalið, en það
er hof sigurgyðjunnar Níke .Það
' hafði verið jafnað við jörðu á
1 dögum Tyrkja, en var endurbyggt
1 1835, og var það danskur maður,
' Christian Hansen, sem átti mest
an og beztan þátt í því.
Ofan af Akrópólis sést niður
á hið forna hringleikahús Aþen-
inga. Þar stóð vagga sjónleikj-
anna. Á þeim stað voru sýnd lista
verk fornu snillinganna Aiský-
losar, Sófóklesar og Evripídes-
ar. Hljómburður kvað vera ó-
trúlega góður þarna, og kemur
það enn fyrir, að þar séu sýndir
sjónleikir. — í fjarska sjást einn
ig leifarnar af hofi Seifs í hjarta
borgarinnar.
Þennan dag var mikil kröfu-
ganga í Aþenu í tilefni af frelsun
borgarinnar úr höndum Þjóð-
verja fyrir 20 árum. Mér var
sagt, að þessi kröfuganga hafi
fengið á sig mjög mikinn póli-
tískan blæ. Fylkingin fór um
Akrópólis meðan við vorum þar
stödd. Fjöldi Grikkja kom á stað
fædd. En ekki gat ég gertþað upp
við mig á Akrópólis, hvort ein-
faver vitglóra hefði verið í áliti
fains merka útlendings. Hitt er
það, að úr Öskjuhlíðinni séð er
guðdómlegt útsýni yfir Reykja-
víkurborg til hafs, eyja og fag-
urra fjalla, ekki síður en af
Akrópólis, þótt allmjög sé það
á annan veg. Aþeningar eiga líka
sína Esju, þeir kalla sitt fjall
Hymettos. Það kvað taka á sig
urstu meyjar til Krítar. Það var
skrímslið Mínótáríus, sem krafðist
þessarar fórnar. Hinn ungi Þes-
ervs, sonur Egeusar ákvað að létta
þessum mannfórnum af Grikkj-
um og drepa ófreskjuna. Hann
sigldi burtu frá Aþenu undir
svörtum seglum og lét svo
um mælt, að ef ferðin lán-
aðist kæmi hann aftur und-
ir hvítum seglum. Honum
tókst að leggja óvættina að velli
en í gleði sinni gleymdi hann að
setja upp hin hvítu segl. Þegar
Egeus fconungur sá svörtu seglin
koma aftur að landi greip örvænt
ingin hann, og steypti hann sér
þá niður of brúnni. Þessi staður
kvað enn vera siðasta hæli
margra örvæntingafullra Grikkja
— Musteri Þesevs er í r.orðvestur
af Akrópólis. — Eitt stórbrotið
kvæði er til á íslenzku þar sem
þessi saga er ’höfð að yrkisefnL
Það heitir Sögnin um Þesevs og
er eftir séra Sigurð Einarsson.
Vestur af Akrópólis er klett-
ur, sem nefnist Areópagos eða
Aresarhæð. Þar voru áður háðir
dómar. Þrumuraust Demosþerjes
ar ómaði á þeim stað. Á Aresar-
hæð var það sem Páll postuli
flutti spekingum Aþenu sína ó-
gleymanlegu ræðu, sem finna
má í 17. kap. Postulasögunnar.
Hin glæsilega faáborg blasti við
sjónum faans með sínum há-
reistu marmarahofum þar sem
10 metra hátt líkneski Pallas
Aþenu gnæfði við himin. En
ræða hans einkenndist af hugsun
þeirri, sem felst í orðum Einars
Benediiktssonar:
Marmarans höll er sem
moldarhrúga
musteri guðs ^ru hjörtun,
sem trúa.
Fullur öryggis og sannfæringar
kraftar segir meðal annars í þess
ari ræðu: „Guð, sem gjörði heim
inn og allt, sem í honum er, hann,,
sem er herra himins og jarðar,
býr ekki í musterum, sem af
ihöndum eru gjörð, og ekki verð,-
ur honum heldur þjónað af hönd
um manna, eins og hann þyrfti
nokkurs við, þar sem hann sjálf-
ur gefur öllum líf og anda og
alla hluti“. Og hann litur til
Pallas Aþenu, sem veifar hátt
í loft sínu gullrekna spjóti, og
bætir við: „... í honum lifum,
hrærumst vér, eins og lí'ka nokfc
ur af skáldunum hjá yður hafa
sagt“: „Því að vér erum líka
faans ættar". „Fyrst vér erum nú
Nokkrir ferðalanganna á Akrópólis.
hina furðulegustu hverfiliti ekki
síður en Esjan okkar. En ekki
þóttu mér útlínur þess fjalls
fagrar, séð frá Aþenu. Hvar fynd
ist sá íslendingur, sem mundi
vilja skipta?
Þegar ég kom aftur niður fyrir
vegg Þemistoklesar, horfði ég
upp til brúarinnar, sem Níke-
hofið stendur á. Þaðan á Egeus
konungur að hafa fleygt sér nið
ur í örvæntingu sinni. Þessi á-
hrifamikla saga er í fáum orðum
þannig: Á ári hverju höfðu Aþen-
ingar orðið að senda sjö sína á-
gætustu syni og sjö sinar feg-
guðs ættar, megum vér ekki ætla,
að guðdómurinn sé líkur gulli
eða silfri eða steini: mynd gjörð
um af mannlegum hagleifc og
hugviti". En tiúboðinn er engan-
veginn örvæntingarfullur um
sálaxheill Aþeninga í framtíðinnL
Hann mælir til þeirra á þessa
leið: „Aþeningar, þér komið mér
svo fyrir sjónir, að þér í öllum
greinum séuð miklir trúmenn,
því er ég gebk hér um og
skyggndist eftir helgidómum
yðar, fann ég meðal annars altarL
sem á var ritað „Ókunnum guði",
Framhald á bls. 18,