Morgunblaðið - 26.11.1963, Blaðsíða 19
ft Þriðjudagur 26. nóv. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
19
— Lincoln
Framli. af bls. 17
John Wilkes Booth.
að engu yrði þar um þokað,
úr því sem komið var. En samt
hugðist Booth vinna það verk,
er hann taldi mundu gera sig
ódauðlegan og skipa honum á
bekk með frelsishetjum allra
alda.
Eiginlega var ekkert að
vanbúnaði, hugsaði Booth,
langt var síðan hann hafði
fengið í lið með sér samsæris-
menn, sem hann taldi sig geta
treyst og nú voru þeir þrír í
Washington, auk hans, sem
hann þurfti á að halda um
kvöldið. Þar var fyrstur Lewis
Paine, tvítugur að aldri, risi
að vexti og ramur að afli.
Paine hafði barizt í her Suður
ríkjanna, m.a. í hinni mann-
skæðu úrslitaorustu við
Gettysborg, en þar særðist
hann og var tekinn höndum,
en síðar sleppt. Paine var
karlíhenni, en vitgrannur.
Hann tilbað Booth og var fús
að leggja allt í sölurnar fyrir
Hann. Booth hafði hugsað
honum sérstakt verkefni þetta
kvöld: Hann átti að myrða Se-
ward utanríkisráðherra, á
sömu stundu og hann sjálfur
drýgði dáðina í Fordleikhúsi.
Annar samsærismannanna var
David Herold, 23ja ára gam-
all, fyrrum afgreiðslumaður í
lyfjabúð. Flestir töldu hann
meinlausan og allt að því
kjána. Hann var og mjög hand
genginn Booth, sem hafði ætl-
að honum það hlutverk að
fara með Paine, bíða fyrir ut-
an hús utanríkisráðherrans
með hesta þeirra beggja, með-
an Paine ynni á ráðherranum
og leiðbeina síðan Paine út úr
borginni, því hann var þar ó-
kunnugur og óratvís að auki.
Þriðji maðurinn f þessum
frýnilega flokki var George
Atzerodt, drykkfelldur vagna-
smiður af þýzkum ættum, 33ja
ára að aldri. Atzerodt átti að
vinna á Andrew Johnson,
varaforseta, samtímis.
Með þessu móti hugðist
Booth gera hvorttveggja í
senn, bana þeim manni, er
hann hataði mest og samtimis
lama ríkisstjórnina. Hann
hafði að vísu takmarkaða trú
á Atzerodt, sem var í raun
réttri heigull, auk drykkju-
fýsnarinnar.
★
Lincoln átti annríkt þennan
dag að venju, en hann lét að
óskum konu sinnar, að fara í
leikhúsið og klukkan rúmlega
8 um kvöldið stigu þau upp í
vagn sinn úti fyrir Hvíta hús-
inu. Þau komu við hjá Harris
öídungadeildarþingmanni, en
dóttir hans og unnusti hennar,
Rathbone majór, voru gestir
þeirra í forsetastúkunni. —
Klukkuna vantaði fimm mín-
útur í hálf níu er vagn Lin-
colns nam staðar úti fyrir
Ford-leikhúsi. John F. Park-
er, lögreglumaður, lífvörður
Lincolns þetta kvöld, var þar
fyrir. Hafði hann þegar farið
upp í viðhafnarstúkuna og
ekkert fundið athugavert. Síð-
an gekk hann á undan Lincoln
og föruneyti hans inn í leik-
húsið og átti svo að taka sér
stöðu á stól í ganginum fyrir
utan dyrnar að stúkunni. Lin-
coln hagræddi stólnum fyrir
konu sína í stúkunni og sett-
ist síðan í armstól, sem hon-
um var ætlaður. Hann sást
ekki úr áhorfendasalnum, en
hljómsveitin lék „Hail to the
Chief“ og leikhúsgestir fögn-
uðu hinum tignu gestum með
lófataki.
Laust fyrir klukkan níu tók
John F. Parker lífverði að
leiðast (manninum sem Carl
Sandburg hefur nefnt mesta
núll veraldarsögunnar). Hann
gekk fram ganginn, út á sval-
irnar og síðan áfram og út úr
húsinu. Parker var þyrstur.
Hann rölti inn á knæpu Talta-
David E. Herold
vuls við hliðina á leikhúsinu
og bað um bjór. Nú var enginn
úti fyrir stúkudyrunum að
gæta Lincolns. Forsetinn var
í léttu skapi, hann tók hönd
konu sinnar og þrýsti hana í
rökkrinu. Mary mælti: „Hvað
heldur þú að ungfrú Harris
hugsi, ef við höldumst svona í
hendur". Lincoln svaraði:
„Ætli hún segi nokkuð við
því“.
En hefði Parker gáð betur
áður en hann fór; myndi hann
hafa séð að búið var að bora
gat á stúkuhurðina og að unnt
var að loka ganghurðinni inn-
anfrá með fjöl, sem skorða
mátti í gróp, sem gerð hafði
verið í vegginn.
Booth hafði komið þarna
fyrr um daginn, enda þaul-
kunnugur húsinu og starfs-
mönnum þar og hann gjör-
þekkti einnig leikritið og vissi,
hvenær fæst var á sviðinu.
Hann vissi, að þegar Harry
Hawk leikari lyki setningu á
orðunum „kunnið ekki
mannasiði" þá væri hann einn
á sviðinu, og þá væri hið rétta
augnablik.
★
Laust fyrir klukkan 10
bættist nýr gestur í hópinn í
knæpu Taltavuls við hliðina á
Ford-leikhúsi, John Wilkes
Booth. Booth fékk sér glas af
whisky. Nokkru innar við
skenkiborðið stóð John F.
Parker með ölkollu sína. Mað-
ur nokkur, sýnilega við skál,
drakk Booth til um leið og
hann sagði: „Þér verðið aldrei
jafn mikill leikari og faðir yð-
ar“. Booth brosti: „Þegar ég
hverf af sviðinu, verð ég fræg-
asti maður Bandaríkjanna“.
Booth gekk út úr knæpunni
og að leikhúsdyrunum. Dyra-
vörðurinn rétti fram höndina
til að taka við aðgongumiðan-
um. Booth brosti og sagði í
spaugsömum tón: „Þér þekkið
mig, ég ætti ekki að þurfa
neinn miða“. — Vörðurinn
hleypti Booth inn í ganginn.
Klukkan þar á veggnum var
7 mínútur yfir 10.
Fáir veittu Booth athygli, er
hann fetaði sig varlega áfram
í rökkrinu í áttina að forseta-
MMMNtaHMMM
stúkunni. Hann heyrði á gangi
leiksins, að hann var aðeins of
snemma á ferðinni. Booth
gekk áfram í átt að stúkunni.
Er hann kom nær, sá hann að
hurðin á ganginum fyrir fram-
an stúkuna var opin, og að þar
var enginn maður. Honum
létti stórlega. Þá gekk hann
innfyrir, lét hurðina falla að
stöfum, fann fjölina, sem hann
hafði látið bak við hurðina
fyrr um daginn og renndi
henni í grópina á veggnum.
Nú var ekki hægt að koma
honum að óvörum.
Nú heyrði hann af sviðinu,
að brátt myndi komið að
„stikkorðinu“. Hann laut nið-
ur að gatinu á stúkuhurðinni.
Hann sá greinilega bakið á
armstólnum og þar fyrir ofan
höfuð Abrahams Lincolns.
Niðri af sviðinu heyrði
hann Hawk segja: ..kunn-
ið ekki mannasiði. .. . “
Þá tók hann mjúklega í hún
inn, hurðin opnaðist inn. Hann
sá skáhalt aftan á höfuð Lin-
colns vinstra megin. Booth sté
feti framar. Hann miðaði litlu
Derringer skammbyssunni á
höfuð Lincolns, aftan við
vinstra eyra, færið var hálfur
metri.
Svo tók hann í gikkinn.
Skothvellurinn var ekki
hár, hann heyrðist naumast
niður á sviðið. Bláleitur reykj-
arhnoðri leið upp. — Höfuð
Lincolns hné niður á bring-
una.
Nú gerðist allt í skjótri svip-
an. Booth stóð kyrr andartak
og hrópaði: „Sic semper tyr-
George A. Atzerodt.
annis“ (þannig fer ávallt fyr-
ir harðstjórunum). Svo rudd-
ist hann fram milli stóla Lin-
colns og konu hans og ætlaði
að sveifla sér yfir handriðið,
niður á sviðið. Mary Lincoln
leit upp. Hún sá ókunnan
mann standa yfir sér, með
hrafnsvart hár og tindrandi
augu. Hún þekkti hann ekki
og skildi ekki hvað hafði
gerzt. Rathbone majór stökk á
fætur og þreif til Booths.
Booth fleygði ukammbyssunni
á gólfið og dró hníf úr slíðr-
um og lagði honum í handlegg
Rathbones, sem hrökk undan.
Nú vatt Booth sér upp á hand-
riðið og lét sig falla niður á
sviðið.
Um leið og Booth féll á svið
ið, festist sporinn á hægra
reiðstígvéli hans í fána fram-
an á stúkunni. Fáninn rifnaði,
en við þetta missti Booth jafn-
vægið. Hann kom niður á
vinstra fót, og um hann læst-
ist eldsnöggur sársauki, sköfl-
ungurinn hafði brotnað. Booth
féll fram á hendur sér, en reis
þegar á fætur og haltraði á-
fram þvert yfir sviðið, fram-
hjá Harry Hawk og út til
vinstri. Nú heyrðist skerandi
óp úr forsetastúkunni. Mary
Lincoln hafði loks áttað sig á,
hvað gerzt hafði.
John Wilkes Booth haltraði
út í sundið að baki leikhúss-
ins. Piltur nokkur, kallaður
Johnny Peanuts, dottaði þar á
þrepunum og hélt í taumana
NNMMMMMMMI
á hesti Booths, Booth hrifsaði
af honum taumana og vatt sér
á bak. Hann sló undir nára á
hestinum, þeysti út húsasund-
ið, beygði til hægri, stefndi
suður 10. götu í áttina til
Pennsylvaníubreiðgötu.
Hófadynurinn dó út í f jarska.
★
í Ford-leikhúsinu var allt í
uppnámi. Menn ruddust til
dyra hvern um annan þveran,
og við borð lá, að menn træð-
ustu ndir. Á miðju leiksviðinu
stóð Harry Hawk og grét.
•Lincoln var í sömu stelling-
um í armstólnum. Ekkert lífs-
mark sást með honum. Mary
Lincoln faðmaði rúann sinn að
sér og grét, — sorg hennar var
slík, sem engin huggunarorð
megna að milda. Nokkur stund
leið þar til unnt var að komast
til stúkunnar. Ungur herlækn-
ir, Charles Leale að nafni, var
meðal þeirra fyrstu sem komu
inn í stúkuna. Hann gekk að
Lincoln og lyfti höfði hans.
Hönd hans varð blóðug. Hann
hneppti frá jakka Lincolns og
vesti, tók hníf og spretti frá
hálslíni og skyrtu. Hann lagði
eyrað að brjósti hins særða,
Svo lyfti hann augnalokunum,
og sá merki þess, að heilinn
hafði laskazt. Nú fór hann
höndum um hnakkann og los-
aði um storknað blóð. Þá
heyrðist veikur andardráttur
og merkja mátti æðaslájt. Nú
sást að Lincoln var særður
skótsári. Kúlan hafði komið í
höfuð honum aftan við vinstra
eyra, farið síðan á ská gegnum
heilann og stöðvazt bak við
hægra auga.
Leale lækni var nú ljóst, að
sárið var banvænt. Hér var
engin von. Læknirinn lagðist
á hnén yfir Lincoln, þrýsti
munninum á varir hans og tók
að blása lofti í lungu hins með
vitundarlausa manns. Þessu
hélt hann áfram nokkra stund
og brátt varð andardráttur
Lincolns reglubundnari og
sterkari. Einhver kom með
koníaksflösku. Leale lét
nokkra dropa í munn Lin-
colns. „Er ekki hægt að flytja
forsetann eitthvað?" spurði
Leale. „Það er of langt til
Hvíta hússins, hann mundi
deyja á leiðinni þangað".
Liðsforingi einn var sendur
út að kanna, hvort ekki væri
Lewis Paine.
hús í nágrenninu, þar sem
unnt væri að leggja forsetann
í rúm. Nú komu fjórir her-
menn og lyftu Lincoln var-
lega upp og síðan báru þeir
hann út úr stúkunni, eftir svöl
unum, og ofur varlega niður
stigann. Gjörla mátti heyra
gnýinn í mannfjöldanum úti
fyrir.
Mennirnir þokuðust með
byrði sína út á götuna. Þung
stuna leið upp frá mannþröng-
inni, nokkrir karlmenn grétu
hástöfum. Höfuðsmaður einn
sveiflaði korða sínum og hróp-
aði, að menn skyldu víkja til
hliðar.
Nú var tunglbjart, skugga
Ford-leikhússins bar á breitt
strætið.
Skáhalt yfir götuna sást
maður í dyragætt og hélt á
kertaljósi yfir höfði sér. Þang-
að var Lincoln borinn. Þetta
var hús Williams Petersens.
Þar var forsetinn lagður í rúm
og honum hagrætt sem bezt.
Fleiri læknar komu á vett-
vang og nú var tekið til að
skoða Lincoln nákvæmar. Þeir
fundu enga aðra áverka. Öðru
hverju leið stuna frá brjósti
Lincolns. Hjartað sló 44 sinn-
um á mínútu. Sjáöldrin voru
ónæm fyrir ljósi. Sent var eft-
ir presti Lincolns, dr. Gurly,
og Robert syni hans. Nú var
aðeins að bíða þess, sem ekki
varð umflúið. Fregnin um ó-
dæðið barst eins og eldur í
sinu um alla Washington. —
Víða þyrptust menn út á göt-
urnar í náttklæðum einum,
gluggum var hrundið upp:
Hvað hafði gerzt? Fréttaritari
Associated Press símaði þegar
í stað aðalskrifstofunni í New
York að forsetinn hefði verið
Skotinn á leiksýningu og ekki
hugað líf. Stundarfjórðungi
síðar var allt símasamband
við Washington rofið.
Smám saman fjölgaði í
svefnherberginu þar sem líf
Lincolns fjaraði út, fyrst kom
Stanton hermálaráðherra og
Welles flotamálaráðherra, síð-
an hver ráðherrann af öðrum.
Mary Lincoln sat í dagstofu
hinum megin við ganginn.
Hún sat við arin og hórfði í
glæðurnar, sorgin hafði hel-
tekið hana.
Nú hófst vökunóttin langa.
Klukkan rúmlega 7 um morg-
uninn var Mary Lincoln sótt
að banabeði manns síns. Ro-
bert Lincoln grét. Hún horfði
á mann sinn meðvitundarlaus-
an og síðan á son sinn, er hún
heyrði hann gráta. Svo var
hún studd út úr herberginu.
Leale læknir sá að Lincoln
dró djúpt andann, brjóstið
hvelfdist, svo gaf -hann upp
öndina. Klukkan var 22 mín-
útur yfir 7 að morgni laugar-
dagsins 15. apríl 1865.
Dr. Gurley flutti bæn. Ein-
hver breiddi yfir andlit hins
látna.
Stanton hermálaráðherra
mælti stundarhátt: „Now he
belongs to the ages“.
Af hinum samsærismönnum
Booths er það að segja, að til-
ræðið við Seward hermálaráð-
herra mistókst, þótt Paine
tækist að særa hann mörgum
sárum, og Atzerodt brast kjark
að reyna til við Johnson vara-
forseta og voru þeir báðir
handteknir skömmu síðar.
Af Booth sjálfum er það að
segja að leitarflokkur fann
Booth og Herold í tóbakshlöðu
á sveitabæ skammt frá Bowl-
ing Green í Virginíu, þar sem
þeir höfðu leitað hælis. Allar
vonir Booths um fögnuð Suð-
urríkjamanna yfir drýgðri
dáð höfðu brugðizt. Hvarvetna
vakti fregninn um ódæðisverk
ið hrylling. Foringi herflokks-
ins lét umkringja hlöðuna og
kallaði til Booths að hann
Framh. á bls. 21
Mrs. Mary E. Jenkins
Surratt.