Morgunblaðið - 03.01.1964, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLAÐIÐ
r
Föstudagur 3
1964
Islendingar njóta
menningararfs síns
Aramótaávarp forseta íslands
Góðir íslendingar, nær og fjær!
Við hjónin flytjum yður, héðan
frá Bessastöðum, innilegar þ-akik
ir fyrir liðið ár og beztu nýjárs-
óskir. Eins og jafnan áður höfum
við svo margt að þakka, að of
langt yrði upp að telja, þó tíma
mínum vætri til þess eins varið.
Við höfum víða farið og marga
hitt á nýliðnu ári, meðal annars
í hringferð kringum landið. Við
fögnum því hve góð lífskjör og
aðbúð er almennt orðin með
þjóðinni. A bak við liggur löng
þróun, og stórstí^ sáðustu ára-
tugina. f ldk þessa mánaðar eru
60 ár liðin síðan þjóðin eignað-
ist 'hinn fyrsta íslenzka ráðherra,
búsettan í landinu. Mér er sá at-
burður í bamsminni. I>að verður
ekiki annað sagt en að heima-
stjóm, fullveldi og síðast endur-
reisn lýðveldis hafi borið marg-
faldan ávoxt.
>að er óþarft að bera upphaf
og lok þessa 60 ára tímabils
saman i einstökum atriðum.
Landið er endurbyggt á þessum
árum, aðeins nokkur timburhús
og örfá steinhús standa eftir frá
eldri tíma, og langflestar jarðir
í öllum héruðum húsaðar að
nýju. Eftir því fara önnur kjör
og starfmöguleikar. Og sama
máli gegnir um skipastólinn. En
þess skulum vér jafnan gseta,
að það sem lyftir þjóðinni, ger-
ist ekki allf á Alþingi eða fyrir
breytta stjórnskipun. l>að eru
þúsundir forustumanna I land-
búnaði, sjávarútvegi og iðnaði,
sem standa í fyíkingarbrjósti, og
aflköstin byggjast á ötulu þrótt-
miklu starfsliði. Og þá eru ótald
ir menningarfrömuðir á öllum
sviðum I bókmenntum, iistum,
ákólum og kirkjum landsins.
Þeirra tala er há, sem eiga þjóð-
aiþökk, þó hún komi ekki ætíð
réttlátlega til skila. Flestir flá
sinn riflega. skerf við útför sína,
en fullnaðardómur bíður venju-
lega, þar til sagnfræðin fær betri
yfirsýn. I>á vatnar yfir láglendið,
en tindarnir blána í fjarska.
Hinn fyrsta síðasta mán-
aðar voru 45 ár liðin frá því
Sambandislögin gengu 1 gildi.
Það var hið stærsta spor í sjálf-
stæðisbaráttu bjóðarinnar, full-
veldi og réttur til einhiliða upp-
sagnar sambandsins við Dan-
mörku að 25 árum liðnum. Á
þvi tímabili óx þjóðinni fiskur
um hrygg, og hafði raunar feng-
ið full umráð allra sinna mála
áður en fresturinn var útrunn-
inn. íslendingar voru á þessu
tímabi'li frjáls bjóð, fullvalda,
riki og báru þá jafnframt alla
ábyrgð á sjáilfum sér, stjómar-
fari og þjóðarbúákap.
Þjóðin var ekki við öllu búin
og má þetta tímabil teljast
þroska og undirbúningstími und-
ir lýðveldisstofnun. Ég minnist
þess, þegar fyrst var gerður
greinarmunur á gengi íslenzkrar
og dansikrar krónu, að þá héldu
sumir að bér værj um að ræða
nýtt herbragð af danskra hálfu
til að lítiillækka íslendinga. En
að sjá'lfsögðu bárum vér sem
fullvalda þjóð ábyrgð á vorum
eigin gjaldeyri og greiðslujöfn-
uði.
Þeir voru víst ekki margir,
sem þá, í upphafi, skildu til
nokkurar hlítar þesisi orð: gengi
og greiðslujöfnuður, eða gildi
þeirra fyrir fjárhagslegt sjálf-
stæði. Og þó vér skiljum það öll
núna, hvað í því felst, þá em
átök hörð um markmið og leiðir
í þjóðarbúskap, enda er sú skoð-
un orðin ráðandi, að þingi og
stjórn beri skylda til að skapa
almenningi svo góð lífskjör sem
framleiðsla og útflutningur leyf-
ir. Á þessu sviði er nú hættast
við átökium, eins og launabar-
átta og verkföll síðasta árs bera
skýrastan vott um. Vér fögnum
því öll af einlægum huga, að
vinnufriður komst á nú fyrir
hátíðar. Svo viðkvæm erum vér
enn fyrir jólum og áramótum, að
vér eigum erfitt með að sætta
oss við, að al'lt logi í deillum,
þegar friður á jörðu er boðaður,
og velþóknun með mönnunum.
Ég á að sjálfsögðu ekki við, að
átök megi ekki eiga sér stað, en
bæði átök og áróður verða að
vera innan þeirra takmarka, sem
þjóðareinirvgin þolir.
Ég minnist tveggja hátiða,
þegar rilkti fulltoamin þjóðarein-
ing og fögnuður: Alþingishátíð-
arinnar og Lýðveldisstofnunar
árið 1944. Á næsta vori er 20 ára
afmæli hins unga lýðveldis.
„ísland er lýðveldi með þing-
bundinni stjórn," — þannig
hljóða lokaorð langrar baráttu
hinna beztu manna, og upphafs-
orð nýrrar aldar í sögu íslend-
inga. Það skipti um svið, en
lífsbaráttan heldur áfram, bar-
áttan fyrir góðri aflkomu og ör-
yggi þegns og þjóðar. Og þannig
varðveitist afmælisfögnuðurinn
bezt, að vér sýnum í orði og
verki, að vér séum til þess hæfir
og verðekuldum að vera frjáls
• Löng hátíðahöld
Jæja, þá er hátíðahöldunum
lokið að mestu og hversdags-
leikinn umvefur bráðlega allt.
Tími er lika kominn til þess,
því þessi hátíðahöld eru orðin
einum of löng. Þegar ekki er
hægt að segja lengur, að hátíð
geri mönnum dagamun — þá
finnst mér að hátíðin sé farin
að missa töluvert af gildi sínu.
Eg er bókstaflega farinn að
hlakka til þess að fá soðinn
fisk, enda þótt aldrei hafi verið
kvartað yfir því að ég sé sólg-
inn í soðninguna.
• Jólalegra hér
Á dögunum hitti ég íslend-
ing, sem búsettur er í Bret-
landi. Hann er einn þeirra, sem
kom heim um jólin — og er nú
og fullvalda þjóð, sem rækir
jafnt skyldur sínar sem réttindi.
Ég hefi áður nefnt hið fjár-
hagslega sjálfstæði, og skal nú
bæta við öðru höfuð viðfangs-
efninu, sem oss bæftist með full
veldi og lýðveldisstofnun, utan-
ríkisþjónustunni. Hver er sónum
hnútum kunnugastur, og það
liggiur í augum uppi, að erlendir ,
fulltrúar, ókunnugir vorum hag |
og háttum, gátu ekki, þrátt
fyrir bezta vilja, rekið öll ís-
lenak erindi. Þar fyrir nutum
vér þó lengi vel tveggja óper-
sónMlegra fuMtrúa, ef ég má
svo segja, þar sem voiru fom-
bókmenntir vorar og Altþingi
að fornu að nýju. Hinir ágætustu
menn, einkum í Skotlandi, Eng-
landi, Þýzkalandi og á Norgur-
löndum, sömdu ágæt rit um
menningararf íslendinga. Þeir
fluttu þann boðskap, að íslend- j
ingar væru sér um þjóðemi og !
forna héraðs- c»g þingstjórn. Það |
var oss ómetanleg hjálp á hin- j
um fyrstu uppgangsá.rutm, og f
kunni Jón Sigurðsson vel að not-
færa þá aðstoð.
Nú höfum vér byggt upp vora
eigin u ta n ríikisþjónusiu, svo vel í
sem vér teljumst hafa efni á. |
Þar var Sveini Bjömssyni falið
að ryðja brautina. Það er og
staðreynd, að þjóðin hefir nú,
einkum eftir hina síðari styrj-
öld, á að skipa ágæturn starfs-
mönnum á fllestum sviðum, sem
skilja vel samtíðina og viðfangs-
efni hennar, og gildir það ekki
sízt um utanríikis- og fjárhags-
mál. Hafa þeir bæði fengið betri
skóla, vegna batnandi fjártoaigs,
og meiri reynslu, vegna vax-
andi aiþjóðastarfsemi en áður
var kostur á. Minnist ég þess,
sem Jón Kratobe sagði eitt sinn
við mig fyrir löngu, að ein ríik-
asta þörf íslenzku þjóðarinnar
væri að koma sér upp starfsliði,
sem gæti horfzt beint í augu við
erlenda sérfræðinga.
á förum aftur út. „Mér finnst
ég týna jólunum algerlega, ef
ég held þau út í Bretlandi. Þar
er bara ekkert jólalegt miðað
við það, sem tíðkast hjá okkur.
Jólin standa ekki nema einn
diag, jóladag — og síðan er allt
búið. Aðfamgadagisk'völd er
ekki haldið hátíðlegt nema
hvað menn fá sér í staupimi.
Drykkjuskapur er þá næstum
jafnalmennur og hjá okkur á
gamlárskvöld. Á aðfangadags-
kvöld fara bókstaflega allir á
kendirí", sagði hann — Og hon-
um fannst hátíðarblaer ekki mik
ill yfir slíku, eins og eðlilegt er.
• Vildi ekki skipta
„Jóladiaguir er hátíðisdagur.
Þá eru haldin jól, en síðam er
það búið. Það er algenigt þar,
sem ég þekki til“, sagði hann,
Einn erfiðasti samningur, sem
þjóðin hefir átt við að búa, er
gam'li þriggja mílna landlhelgis
samningurinn, enda gerður í
upþhafi togaraaldar. Þá varð
þröngt fyrir dyrurn útvegsbónd-
ans á sínum róðrabát eða litla
vélbát, og au'k þess við allsendis
ónóga landlhelgisgæzlu. Einn
stærsti sigur og ávinningur, síð-
an íslendingar tóku í sínar hend-
ur utanríkisimálin, er útfærsla
landihelginnar. Á síðasta stigi
þess máls var þjóðin sammála
um 12 mílna kröfur, en að sjálf-
sögðu mátti deila um aukaatriði,
eins og oftast vill verða. Leiddi
þetta til alwarlegra átaka við
Breta, eins og kunnugt er, en
leystist stórslysalaust
Bættir hafa nú tekizt að fullu
og m. a. til að gera það lýðum
ijóst, bæði toérlendis og í Bret-
„að menn fari til vinnu á annan
í jólum. Hér hjá akkur er þetta
stanzlaus hátíð í hálfan mánuð
— e.t.v. einum of mikið. En þá
er vitanlega skemmtilegt að
kiama toeim“ sagði hann.
Enda þótt mér finnist jóla- og
áramótahótíðaihöldin orðin æði
löng, þegar sunnudagarnir bæt-
ast við bæði á undan, eftir og
milli hátíðanna, þá verð ég að
segja eins og er, að ég vildi
ekiki skipta á brezku hátíða-
höldunum — eins og þessi kunn
ingi lýsir þeim. En sennilega er
þessi lýsing þó ekki aligild fyrir
allt Bretland.
• Sjómannastofan
Og hér kemur stutt bréif frá
Bjarti:
„Til Velvakanda.
Fyrir fáuim dögum hitti eg
landi bauð forsætisráðtoerra
Bretiands okkur hjónunum og
Guðmundi í. Guðmundssyni,
utanrikisráðherra og hans konu,
í opinbera heimsókn, sem nú er
nýafstaðin. Þetta heimboð vaLr
drengskaparbragð, og Breturn
líkt. Þeir eru ekki langræknir.
Og þó sumum kunni að þykja
múrarnir þykkir, þegar þeir
koma fyrst, ókunnugir, til Lund-
únaborgar, þá eru engir betri
toeim að sækja, brosið hlýtt og
toandtakið þétt, þegar komið er
innifyrir múrana. Jafnvel for-
menn brezkra togarasamtaka
létu ekki sitt eftir liggja að koma
á fund okkar og skrifa vinsam-
logar kveðjur í blöð, eins og að
lokinni bændagdimu.
Okkur þótti að sjálfsögðu mik-
ið til koroa að heimsækja Breta-
Framhald á bls. 15.
kl. 21.00. Þegar hann bað um að
fá að hringja heim, fékk toann
blálkalda neitun. Stúlikan við
símann sagði, að ráðamenn Sjó-
mannastofunnar hefðu lagt
bann við því að sjómenn utan
af landi fengju að hringja heim
til sín. Sjómaðurinn varð eðli-
lega sár og gramur, að fá ekki
þe6sa sjálfsögðu þjónustu á Sjó-
mannastofunni, því að þannig
getur staðið á, að það geti verið
lifsnauðsyn fyrir aðkomandi sjó
mann að haía samband við
toeimili sitt. Þar geta verið veik-
indi eða eitthvað annað alvar-
legt. Ég fæ ekki betur séð en að
Sjómannastofan hafi brugðizt
tolutverki sínu. Hinn áður
nefndi sjómaður var ekki að
flara fram á þessa þjónustu
fyrir ekki neitt.
Bjartur.**
mann utan af landi. Það var
sjómaður nýkominn í borgina
á báti sínum. Hann fór á Sjó-
mannatoeimilið til þess að fá að
hringja heim. Hann átti von á
því, að það væri eini staðurinn,
þar sem hann gæti fengið að
hrinigja, þar sem þetta var eftir