Morgunblaðið - 11.03.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. MARZ 1967.
19
Stdrbrunar í Reykjavík
í rúma hálfa öld
MESTI BRUNI síðan 1915, segja margir er þeir tala um brunann
í Lækjargötunni í fyrrinótt. Það er tilefni þess að við fórum að
rifja upp nokkra eldsvoða sem orðið hafa á þessum tíma. Hér á
eftir er sagt frá fjórum, þ. e. eldsvoðanum ‘mikla 1915, Jónatans-
brunanum svokallaða 1920, Hótel íslands-brunanum 1944 og brun-
anum á Amtmannsstíg 1946. En fleiri stórbruna í Reykjavík mætti
nefna, svo sem brunann á Spítalastíg 9 veturinn 1921, þar sem
maður fórst, Skólavörðustíg 45 á gamlárskvöld 1926, brunann á
Lokastíg 14 árið 1934, þegar eitt hús brann alveg og tvö skemmd-
nst, brunann á Grettisgötu 46, er stórt hús brann til grunna og
önnur skemmdust í apríl 1935, Bergþórugötubrunann í október
1937, þar sem tveir menn fórust, Sjóklæðagerðarbrunann 1941,
Laugarnesspítalabrunann 1943, Kirkjustrætisbrunann 30. des. 1947,
er tvö hús brunnu að mestu, eldsvoðann á Bergstaðastræti 70 árið
1948, er húsið brann til grunna, svo og í Borgartúni 7, árið 1949,
og skemmst er að minnast ísagabrunans, þar sem miklar spreng-
ingar urðu. Ekki verður þó farið nánar út í þetta að sinni, aðeins
sagt frá þeim eldsvoðum, sem virðast eftirminnilegastir, eins og
sjá má af viðtölum í blaðinu.
Eldsvoðinn mikli 1915.
Árið 1915 varð mesti bruni sem
orðið hefur í Reykjavík fyrr og
síðar, en þá brunnu 12 ihús, flest
til kaldra kola og tveir menn
brunnu inni. Eldurinn kom upp í
Hótel Reykjavík og breiddist síð-
*n út um miðbæinn.
Þetta gerðist aðfaranótt 25.
•príL Hafði staðið yfir brúð-
kaupsveizla í Hótel Reykjavík
og voru síðustu veizlugestir, Ól-
»fur Björnsson og Eggert Briem
og konur þeirra að fara undir kl.
um nóttina, er þau sáu skyndi-
lega utan frá að logar stóðu
ét. úr húsinu. Það skipti engum
togum að svo sem 5 mínútum síð-
ar stóð allt hótelið í björtu báli.
Hótel Reykjavík stóð við Austur-
stræti nr. 12 og virtist í fyrstu
húsunum vestan við það, Her-
dísarhúsi og ísafoldarprent-
amiðju, mest hætta búin. Var
Kgð áherzla á að verja þau, en
þá breyttist vindáttin skyndilega
og sú vindstöðubreyting varð til
þess, að kviknaði í öllum húsun-
«m gegnt Hótel Reykjavík, norð-
an við Austurstræti. Áður var
kviknað í Vöruhú'sinu, sem var
áfast við Hótel Reykjavík, að
austanverðu. Breiddist eldurinn
síðan ört í mörg hús. En mönn-
iwn kom vindstöðubreytingin svo
é óvart, að í fyrstu höfðu börn
©g húsmunir úr ísafoldarprent-
smiðju verið flutt yfir í Ingólfs-
bvoL
ílvo var eldhafið óskaplegt,
eegir í ísafold á þessum tima, að
eigi tók nema svo sem 1—1%
klukkustund fyrir eldinn að ráða
niðurlögum allra húsanna.
Brunnu 10 hús alveg, ellefta hús-
K (Ingólfghvoll) brann mikið
og það tólfta (Pósthúsið)
úkemmdist mikið. Húsin, sem
brunnu alveg voru: Hótel Reykja
vík við Austurstræti 12, þar sem
Margrét Zoega rak hótel. Vöru-
húsið í Austurstræti 14, þar sem
voru vefnaðarvöruverzlun Th.
Thorsteinsson og Ijósmyndastofa
Sigríðar Zoéga. Þá var Verzlun-
in Godthaah, þar sem „Milljóna-
félagið" hafði verið til húsa. Her-
dúarhús, kennt við ekkjufrú
Herdísi Benediktsson, en þar rak
nú Hjálmar Guðmundsson verzl-
stofur Johns Fengers. Þar næst
fyrir vestan var vöruhús Gunn-
ars Gunnarssonar í Austurstræti
og að auki kjötbúð Milners og
Frederiksens og fór það hús í
eldinum. fbúðarhús og verzlun
Gunnars Gunnarssonar við
Hafnarstræti brann svo fljótt að
heimafólk Gunnars komst sumt
eigi út nema klæðalítil og stóð
hann uppi húsnæðislaus með 20
manns í heimili. Þá fór Edinborg
arhúsið nýrra með vefnaðar-
vörudeild verzlunarinnar
og Eimskipafélagsskrifstofunum
uppi. Og í Gamla Edinborgar-
húsinu brunnu miklar vöru-
birgðir. Fisksöluhús Gísla Hjálm
arssonar stóð norðan megin
Hafnarstrætis og brann. Og í
Ingólfshvoll, stórhúsið í Hafnar-
stræti 14, skemmdist mjög mik-
ið. Kemst ísafold að þeirri niður-
stöðu að eignatjónið hafi numið
milli 1 millj. kr. og 1300.00 kr.
f sambandi við brunann í
IngólfShvoli varð það slys að
Guðjón úrsmiður Sigurðsson
beið bana. Réðist hann til upp-
göngu í húsið til að taka á móti
vatnsslöngu um háaloftsglugga,
en komst ekki út úr húsinu
aftur. — Uppi á háalofti
i Hótel Reykjavík svaf vinnu-
maður frú Zoéga, Runólfur
Steingrímsson og fórst hann þar.
En ekki mátti miklu muna að
miklu meira manntjón yrði, því
þegar Eggert Briem kom inn í
Eldsvoðinn við Amtmannsstig. Slökkviliðið
vinstri rústirnar af Amtmannsstíg 4.
við
KFUM, til
en það var eitt stærsta húsið við
Laugaveginn, eign Jónatans Þor-
steinssonar stórkauþsmanns. Hús
ið var tvílyft timburhús með út-
byggingu, einnig tvílyftri. Eldur-
inn kom upp um kl. 6,30 um
kvöldið, og brann húsið til
kaldra kola á hálfri þriðju klst.
Þetta var talinn mesti bruni í
HZtcl Island skömmu áður en byggingin hrundi alveg.
un, og einnig var þar kaffisala.
Landsbankinn skemmdist mik-
ið, en tjón varð ekki veru-
legt á ákjölum bankans eða fjár-
munum. Þá var hús Natihans &
Olsens, þar sem var vefnaðar-
vöruverzlun Egils Jacobsen, en
uppi Natihan & Olsen og skrif-
húsið og tilkynnti um brunann,
vissi það enginn innanhúss og
eftir það fuðraði húsið upp á
skammri stundu.
Jónatansbruninn:
Mikill eldsvoði varð 26. júlí
1920, er Laugavegur 21 brann,

taufítr 1 JJ,,: 1 é»». ik. . . „ ,
r w\l'
glj, ,,,

Reykjavík brennur 1915. Hótel Reykjavík og Austurstræti 14 eru brunnin og í gegnum reyk-
inu sést í Landsbankanu aleida. Framarlega sjást logarnir frá þaki Ingólfshvols.
Reykjavik síðan í marz 1915,
sem segir frá hér á undan.
í aðalhúsinu voru sölubúðir
Jónatans Þorsteinssonar og Krist
ins Sveinssonar, en íbúðir á efri
hæð. Þar bjuggu um 40 manns,
er allt missti heimili sín og eig-
ur. í útbyggingunni voru vinnu-
stofur þriggja húsgagnasmiða,
þeirra Kristins Sveinssonar, Guð
laupgs Waage og Lofts Sigurðs-
sonar, en talið var að eldurinn
hefði kviknað út frá límbræðslu-
ofni í vinnustofu hins síðast-
nefnda. Allt brann sem brunnið
gat í húsgagnavinnustofunum, en
allmiklu tókst að bjarga af varn-
ingi úr verzlununum.
Slökkviliðið átti í erfiðleikum
vegna vatnsskorts, en þó tókst
að bjarga nærliggjandi húsum,
sem voru í mjög mikilli hættu.
Má þar nefna verzlunarhús
Marteins Einarssonar & Co., sem
var sambyggt Jónatanshúsinu. —
Brunaveggur var á milli hús-
anna, er varð til bjargar, en þó
var á honum gat, er eldurinn
komst um, en slökkviliðinu tókst
að ráða niðurlögum hans. Þá
urðu nokkrar skemmdir á húsi
Jóns Bjarnarsonar kaupmanns,
og húsum handan götunnar.
Hús þetta var byggt á árunum
1903—4 og bætt ofan á það 1908.
Það var 33 álnir á lengd og 24 á
breidd.
Hótel íslands bruninn
Eitt stærsta timburhús í
Reykjavík, Hótel ísland, brann 2.
febrúar 1944. Fjöldi manns var
í húsinu, er eldurinn kom upp,
og björguðust flestir út á nær-
klæðunum, naumlega þó, en lik
eins manns fannst daginn eftir í
rústunum. í Mbl. er m.a. sagt
svo frá brunanum:
,.Hótel ísland varð alelda svo
að segja á augnabliki. Var lengi
tvísýnt um, hvort takast mætti
að bjarga næstu húsum. Bálið
var svo mikið að það lýsti upp
nágrennið og hitinn var óskap-
legur.
Vindur var allmikill af norð-
vestri og stóð á tvö timburhús,
Hótel Vík í Vallarstræti og Verzl
un Brynjólfs Bjarnasonar. En
lengi voru timburhúsin í Aust-
urstræti, fyrir austan Hótel ís-
land og Aðalstræti 8, einnig í
hættu. Var fólki í þessum húsum
gert aðvart og allt verðmætt
borið út, eftir því sem tök voru
á.“
Eldurinn kom upp klukkan
rúmlega 2 um nóttina. Dóttir
gistihúseigandans varð hans fyrst
vör, en eldsupptök urðu á efstu
hæðinni. Var slökkviliði gert að
vart og fólk vakið. Flestir björg
uðust á náttklæðunum einum og
svo að segja engu var bjargað af
eigum manna. Fáeinir gátu grip-
ið með sér tösku.
Þegar slökkviliðið kom á vett-
vang, var húsið alelda á efri hæð
um og logaði út um glugga. Fólk
ið, sem bjargaast hafði úr eldin
um stóð fáklætt á götunni, en
lögregluþjónar fluttu það úr
kuldanum á - lögreglustöðina.
Fljótlega varð auðséð að húsinu
yrði ekki bjargað og beindu
slökkviliðsmenn slökkvistarfinu
að því að bjarga nálægum
húsum. Svo mikill var hitinn srf
eldinum að rúður sprungu í nær
liggjandi húsum.
Daginn eftir kom svo í ljós
að ungur maður, Sveinn Stein-
dórsson frá Hveragerði. hafði
brunnið inni á annari hæð, og
fannst lík hans undir þar sem
herbergi _hans hafði verið.
Hótel ísland var eitt stærsta
timburhús bæjarins. Austurhluti
þess var byggður 1882, en eins og
það var er það brann, var það
byggt 1901. Auk þess sem þar
var hótel, voru í húsinu verzlan
ir, Vöruhúsið og Gefjun og
KFUM hafði þar bækistöð.
Brann þessi stóra bygging alveg
til grunna þessa febrúarnótt.
Bruninn á Amtmannsstígnum
Aðfararnótt hins 18. nóvem-
ber 1946 kom upp eldur í hús-
inu Amtmannsstígur 4. Brann
húsið til ösku og einnig húsið
nr. 4A. Um tíma voru 8 önnur
hús í hættu, en með frábærum
dugnaði tókst slökkviliðinu að
bjarga þeim lítt skemmdum.
í Morgunblaðinu 19. nóvember
segir m.a. svo frá brunanum:
\ Framhald á bls. 22