Morgunblaðið - 15.10.1967, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. OKT. 1987
23
COLUMBUS
INN SÍÐARI
eítir Ronald Huntford
HINN 12. okt. 1492 fann
Columbus Ameríku? Eða var
það ekkl svo? Norðmenn
voru fimm öldum á undan
bonum, og jafnvel þótt álit-
ið sé að landafundur þeirra
hafi gleymzt, hefur nú ver-
ið viðurkennt, að kunnugt
hafi verið um landafundi
Norðmanna á miðöldum, og
mjög sennilega einnig Col-
umbusi sjálfum.
Enginn vafi er á því, að
Norðmenn hafi komið til
Nýja heimsins, eða heldur á
því, að VínJand íslendingar-
sagnanna hafi verið Norður-
Ameríka. Dr. Heige Ingstad,
norskur fornleifafræðingur,
hefur sannað norrænan upp-
runa þess staðar, ex hann hóf
uppgröft í „L’Anse Aux Mea-
dows“, í norðanverðu Ný-
fundnalandi“, á áxinu 1961!
í síðasta leiðangri hans gróf
hann upp brot úr þekjum,
sem hafa staðfest gruninn.
Hann fann einnig gamla
smiðju og hverfistein, sem
sérfræðingar hafa staðfest að
sé af norrænum uppruna, og
kolaprófanir (carbon-14)
sýna, að þessi bygð muni
hafa verið þarna á árunum
frá 1000 til 1100. Hugtakið
Vínlaind og löndin vestan
Grænlands voru norrænum
mönnum þekkt En þessi
þekking hefur varla verið
einskorðuð við Skandinavíu,
því að norræn yfirnáð náðu
alveg að Kaspíahafi. íslend-
ingasögurnar eru fullar af
frásögnum um, að Grænlend
ingar hafi heimsótt Róma-
borg, Konstantínópel, Norm-
andí og Garðaríki, norræna
heimsveldið í Rússlandi.
Kona nefnd Guðríður, sem
var með í einum Vínlands-
leiðangrinum, sem minnst er
á í íslendingasögunum, er
sögð hafa heimsótt Róm á
elleftu öld. Á tólftu og þrett-
ándu öld voru norrænir pre-
látar við Vatíkanið, og þar
er og hinn háli biskup Eirík-
ur Gnúpsson, sem sagt er, að
hafi farið í vísitaisíu til Vín-
lands 1123. Kirkjan varð
hlífiskjöldur iandfriæðilegrar
þe’kking.ar, einkum þó fyrir
tilstilli Franciscusar reglunn-
ar, trúboða, ferðalanga og
stjörnufræðinga miðalda-
kristninnar. Reyndar er elzta
kort af meginlandi Ameríku
skjal frá Franciscusarregl-
unni. Þetta er hið nýfundna
Vínlandskort, sem nú er í
bókasafni Yale háiskólans.
Sjálft Vinlandskortið er
upprunnið í efri Rínarlönd-
um, sennilega frá Basel í
Sviss. Tímasett er það um
1440, 11 árum fyrir fæðingu
Kólumbusar og meir en fjöru
tíu árum fyrir komu hans í
Karabíska hafið. Það gefur
til kynna vitneskju evr-
ópskra munka um landafundi
víkinganna, og sömuleiðis ó-
vænta landfræðilega þekk-
ingu meðal Franciscusar-
munka.
Þá kann að skýra ástæð-
una fyrir því, hvers vegna
flestir hinna mikilhæfari
land'kömnuða gerðu sér far
um að vingast við Francisc-
usarmunka þeirra tíma.
Columbus, Bartholomew
Diaz og Vasco da Gama voru
a'llir meðliimir reglunnar eða
réttara sagt leikmannadeild-
ar Franciscusarbræðra. Og
það voru bræðurnir í Franc-
iscusarklaustrinu í La Rab-
ida, á Suður-Spáni, sem
studdu Columbus um árabil,
og fengu að lokum Ferdin-
and konung og ísabellu

Kristófer Columbus
I
drottningu til að kosta ferð
ir hans. Árið 1477, fór Col-
umbus til íslands, kannski
lengra vestur, en leiðamgur
þessi er eir.göngu skiljanleg-
ur geri menn ráði fyrir að
hann hafi vitað um landa-
fundi í Norður-Atlantshafi og
viljað kynna sér þó nánar.
Nokkru fyrr, eða árið 1472,
hafði Alfonso konungur
fimmti í Portúgal, fengið
Kristján konung fyrsta, kon-
ung Noregs og Danmerkur,
sem annríkt átti mjög á meg-
inlandinu, og hafði því ekki
áhuga á frekari landafund-
um í bili, til að skipuleggja
fyrir sig leiðangur í Norður-
Atlantshafi. Forystumennirn-
ir voru tveir Norðmenn, Pin-
ing og Pothorst, og Dani
nokkur, Johannes Soolvus að
nafni, sem rataði til Græn-
lands. Þeir tóku með sér tvo
menn portúgalska, Joao Vaz
Cortereal og -Alvaro Martino
Homem, og náðu landi þar,
sem í Port.úgal var kallað
„terra da Bacalhao" eða land
saltfisksins (þorksins), sem
sennilega var Nýfundnaland.
Synir Cortereals, Caspar og
Miguel, gerðu einhverjar
fyrstu landíökur, sem skýrsl
ut hafa verið gerðar um í
Norður-Ameríku.
Joao Vaz og sjálfur Hom-
em munu hafa verið í Lissa-
bon á sama tima og Coloum-
bus, sem þangað hafði flutt
frá Genóa, til að freista gæf-
unnar í förum á Atlantshaf-
inu, frekar en í víking á
Miðjarðarhafinu, en flestir
þeir, er hafa fengizt við að
skrifa sögu hans, kjósa að
sieppa því. Þetta skýrir ef til
vill ástæðuna fyrir því, að
Oolumbus varð að flýja Port
úgal. Eftir bréfum að dæma
frá Jóni öðrum konungi í
Por.tiúgal, sem tók við völd-
um af Alfonsó fimmta, hafði
Columbus stolið einhverjum
verðmætum. Þetta gæti að-
eins verið sett í samband við
landkönnunarferðir, og á
sennilega við kort af Atlants
hafinu. Það er meir en lík-
legt að Homem og Cortereal
hafi fært heim kort af Norð
ur-Ameríku og leiðtxeiningar
um sigl'ingar þangað. Auk
Vínlandskoi tsins, sem er eig-
inlega teiknuð mynd, eru
seinna gerð nakvæmari kort
í Danmörku og Ungverja-
landi, sem sýna Vínland, og
benda þau til fyrri útgáfu.
Norrænir menn höfðu
siglt langt suður með Ame-
rikuströn.d og stjarnfræðileg
ar athuganir þeirra benda til
að þeir hafi komið til Virg-
inuíufylkis, sem nú er, eða
jafnvel ennþá sunnar. Vera
má, að Columbus hafi kom-
izt að þessu á íslamdi, eða í
LiSabon. En við vitum, að
einn skipstjóra hans fór til
Rómar, það er Mar.tin Al-
onzo Pinzon, áður en hann
lagði upp í sír.a fyrstu reisu
til að athuga „kort af nýju
löndunum, sem finna átti.“
í höfuðreglum hins helga
sáttmála, samningsins, er
hann gerði við Ferdínand og
Isabeliu, sést að hann vissi,
hvað hann átti að finna.
Þetta staðfestir laun þau, er
hann skuli hljóta „fyrir það,
er hann muni uppgötva",
mörgum mánuðum áður en
hann lagði upp frá Palós í
fyrstu ferðina í ágúst 1492.
Columbus tók við skjalinu,
og þessi smápennaskyssa hlýt
ur að vera það, sem meatu
ljósi varpar á hlutina í dag,
allra þeirra hluta er hann
reit.
Columbus var nefnilega
afar leyndardcmsfullur, einn
ig í einkadagbókum sínum.
Samt ímyndaði hann sér sig
sjálfan sem riddara í skín-
andi herklæðum og sem laun
fyrir nokikurn hluta „landa
funda“ sinra heimtaði hann,
og fékk fárónlega og forna
nafnbót: „Don Christobal
Oolon, stór-aðm'íráll á haf-
sjónum, og Yfir landstjóri
eilífðar eyjanna og landsins
f.asta.“ Hann hefur ekki ver-
ið nefndur Don Quixote hafs
ins að ástæðulausu.
Norrænir landkönnuðir
Ameríku myndu aldrei hafa
skilið hinn fjarlæga læri-
svein sinn. Norrænn þrett-
ándu aldar ritlröfundur skrif
aði: ,,Ef ykkur fýsir að vita,
ihvað lokkaði þá, þá var það
forvitni, því það er í mann-
legu eðli að vilja kynna sér
það, sem manni hefur verið
sagt frá.“
Bessi Bjarnason í norska sjónvarpinu
- KAPPHLAUP
Framhald af bls. 10.
Það er erfitt að fá náikvæm-
ar upplýsiiingar, því að Ind-
verjar halda stranglega leynd
um öllum hermálum sínum.
Samninga-r við Sóvétríkin
eru hvergi bi.rtir, fram-
leiðslutölur hergagna eru
ekki eimu sinni látnar uppi
á þjóðþiniginu, og þegar her-
flugvéd ferst, er aldrei getið
um, af hvaða gerð hún hafi
verið.
Það er trú manna, að Ind-
verjair séu að reisa flota- og
flu.gherstöð á Andamam-eyj-
um, langt úti á Beng'alflóa,
undan suðausturs'trönd
Burma. Útlendingum er bann
að að heimsækj.a eyjarnar.
Indverjar eiga eiitt líitið
flugvélamóðurskip, tvö beiti-
skip (cruisers), þrjá tundlur-
spilla, átta freigátur og tals-
vert af minni skipum. Þeir
fá sennilega þrjá eða fjóra
ka.flbá'ta frá Sovéitríkjunum,
og talið er, að menn úr ind-
verska flota.num séu nú í
þjádlfun við rússneska kaf-
bátaskóla.
A.K. Chatterji aðmíráll,
yfinmaður indversika flotans,
er talinn hafa gert endan-
lega samninga um kaflbáitama
1 heimsókn sinni tiil Sovét-
rikjanna í þessum mánuði.
Ve*ra má, að hann íafi einnig
samið um önnur hergögn
fyrir flotann.
Tilkynnt hetfur verið opi.n1-
berlega, að, Indverjair séu að
reisa kafbátastöð í Vishakapt
nam, dýpstu höfn Indlands,
á austurströndinni, miðja
vega milli Caloutta og Mad-
ras. í ársskýrslu varmar-
málaráðuneytisins Ii966—67
segir, að Indverjar hafi eign-
azt nokkur hergagnafilutn-
ingaskip til að nota við vest-
urströndi.na.
Indverski filugherinn hef-
ur fengið tals verðan fjölda
nýrra MIG-orrustuþota frá
Sovétríkjunum og auk þesa
Gnat-iþotur, sem framleiddar
eru í landinu sjáltfu. í frétt
í New York Times, sendiri
frá Teheren, segir, að Sovét-
rí'kiin ætli að láta Indverjum
í té 200 orrustubotuir af gerð
inni Suk'hoi 7, — vélar, sem
fljúga hraðar en ..ljóðið. En
enginn Vesturlandabúi viirð-
ist hatfa séð þessar þotuir, og
menn efast stórlega um, að
Indverjar kæri si^, um i . fá
enn nýja tegund í flu.gtfliot-
amn, sem þegar er afar sund-
urleitt samansafn af Mig-,
Gnat-, brezkum Hunter-,
frönskum Myster- og ind-
verskum HF24-orrustullug-
véluim, auk brezkra Canberra
sprengj utflugvéla.
Rússar hafa séð Indverjum
fyrir flutnin.gaflugvélum og
þyirlum, og hafa auk þess
vafalaust bætt þeim upp
missi MIG-þotanna í stríð'inu
1966.
Hergögn landhersins eru
álíka sundurleit og flugvél-
a r n ar. Skr ið dr eka s v ei t ir nar
nota tæki frá Frafckiliandi,
Bretlandi, eldgamla og spá
nýja amerislka skriðdireka og
nú lofcs 37 tonna indverska
skriðdrefca sem smiðaðir eru
í samvinnu við Viekers-
verksmid'jurnar í Englamdi.
>á hafa Indverjar fengið
1 a ndvar n ar eldf 1 augax hjá Sio-
vétrffcjunum, sem þeir'stað-
setja fcringum stærri borgiir
og mikilvæga flugvelli, en
látnar hatfa verið í ljós á-
hiyggjur af rauinverulegu nota.
gildi þeirra, einkum með hlið-
sjón atf óförum Egypta og
þeim ráðstöfunum, sem
Bandiaríkjamenn beita á á-
hrifaríkan hátt gegn slífcum
eldlflaugum i Víetnam,
Indverjar eiga fjórðia
stærsta landlher í heimi,
ganga næstir Kínverjum,
Rússum ag Bandaxikjamönn-
um. Fjöldi liðsmanna er áætl-
aður 900 þúsund til ein mill-
jón. Miklum fjölda sérþálí-
aðxa liðssveita hefiur verið
komið á fót síðan í átökun-
um 1965, en þess er strang-
lega gætt að halda styrkí
þeirra leyndum.
Vesturlandabúar, sem fylgj'
ast með málum Pakistans,
segja, að þar hafi hernaðar-
yfirvöldin séð svo um, að
ekfci y.rði dregizt aftur úr
Indlamdi í vígbúnaðarkapp-
hlaupinu. Fyllt hefur verið á
ný í skörð flughersins og
skriðdrekasveitanna, og kom-
ið hefur verið upp nýjum
sveitum í landhernum. Þeim
hetfur meira að segja nýlega
tekizt að ná í nokkra.r rúss-
neskar Mig-þyrlur, sem eru
stærstu flu'tningaþyrlur í
heimi.
Þetta oilli miklum úlfaþyt
í Indlandi, en Rússax möld-
uðu í móin.n og sögðu., að
þyrlurnar væru seldar á
frjálsum markaði, þar sem
þær v.æru ætlaða.r til al-
menmra flutnimga.
Að mimnsta kosti einn ind-
verskur blaðamaður neitaði'
að taka þessar útskýringax
sem góða og gilda vöru og
benti á það, að notkum þyxlal
ti'l almennra flutninga í Pak-
istan hefur verið lögð niður
fy.rir makkru, og að í snatri
má breyta þeim tiil notkunar
fyrir herinn.
Engin von virðist til, að
bundinn verði endi á vígbúm
aðarikapphlaup þessa.ra
tveggja rífcja, meðan Kasmír-
deilan er óleyst.
BESSA BJARNASYNI hefur
verið hoðið að taka þátt í
norskri sjónvarpskvikmynd,
sem norska sjómvarpið vinnur
nú að. Kvikmyndin á að fjalla
um norska leikrithöfundinn,
Thorbjörn Egner, og verk
hans. Margir norrænir leikar-
arar taka þátt i þessari kvik-
mynd, og verður hún væntan-
lega sýnd hjá íslenzka sjón-
varpinu innan tíðar.
Bessi lék sem kunnugt er I
leikritum Egners. þegar þau
voru sýnd hjá Þjóðleikhúsinu
fyrir nokkrum árum. Þar lék
hann Jónatan, einn ræningj-
ann í Kardemommubæ og
mikka ref, í leikritihu, Dýrin
í Hálsaskógi.
Bessi hlaut mikið lof fyxir
frábæra túlkun á þessum
hlutverkum. Þegar Karde-
mommubærinn var sýndur í
75. sinn var höfundurinn sjálf
ur staddur hér og varð mjög
hrifimn af túlkun Bessa é hlut
venki sín.u. — Myndin ec af
Bessa . hlutverki Jónatans.