Morgunblaðið - 04.05.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. MAÍ 1988
Sextugur í dag:
Dr. Þórður Þorbjarnarson
DR. Þórður Þorbjarnarson, for-
stjóri Rannsóknarstofnunar fisk
iðnaðarins, er sextugur í dag.
Hann á að baki langt og
merkilegt starf í þágu íslenzks
fiskiðnaðar. Fyrst sem forstöðú
maður Rannsóknastofu Fiski-
félags íslands frá 1934 til 1965
og síðan sem forstjóri Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins,
sem er til húsa að Skúlagötu 4,
í eigin húsi, svo sem kunnugt
er.
Við augum mínum og annarra,
sem muna eftir því, þegar Efna-
rannsóknastofa ríkisins var á
annan tug ára í skúr á baklóð
við Hverfisgötu, blasir nú sú
ótrúlega breyting á starfsemi og
högum rannsóknastofnana á veg
um ríkisins, er orðið hefir á rúm
um 30 árum.
í stað þessarar einu efna-
rannsóknastofu ,sem starfaði
við mjög bágbornar aðstæður,
en að vísu með góðum starfs-
mönnum, Trausta Ólafssyni og
Bjarna Jósefssyni efnafræðing-
um, sem jafnhliða gegndu öðr-
um störfum, eru nú komnar
margar rannsóknastofnanir:
Rannsóknastofur Háskólans,
Rannsóknarstofnun byggingar-
iðnaðarins, Rannsóknarstofnun
iðnaðarins, Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins að Keldnaholti,
Hafrannsóknarstofnunin og síð-
ast en ekki sízt Rannsóknastofn
un fiskiðnaðarins.
Eins og áður segir veitir dr.
Þórður hinni síðastnefndu for-
stöðu. Hann hefur verið í bygg-
inganefnd húss Rannsóknastofn-
ana sjávarútvegsins (Hafrann-
sóknastofnunarinnar og Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins)
í rúm 20 ár og verið jafnframt
framkvæmdastjóri nefndarinn-
ar. Hefur dr. Þórður, ásamt
Davíð Ólafssyni fyrrverar.di
fiskimálastjóra og núverandi
bankastjóra í Seðlabankanum,
átt manna drýgstan þátt í því, að
hús stofnanna og aðbúnaður all-
ur er jafn glæsilegur og ratín
ber vitni.
„Með vísindum alþjóð eflist
til dáða“ kvað Einar Benedikts-
son í Aldamótaljóðunum.
Rannsóknir og athuganir á
framleiðslu og framleiðsluhátt-
um, efnivörum, tækni og mark-
aðsmálum, eru forsendur fyrir
því, að unnt sé að reka atvinnu-
vegi í nútímaþjóðfélagi með við
hlýtandi árangri.
Ég held, að fáir íslendingar
skilji þessi undirstöðuatriði jafn
vel og dr. Þórður, né hafi sýnt
skilning sinn og þekkingu bet-
ur í verki en hann.
Tel ég það mikið lán fyrir ís-
lenzkan sjávarútveg að hafa þeg
ar notið starfskrafta hans í þriðj
ung aldar eða fullan mannsald-
ur, eins og hann var áður talinn.
Fram að síðustu aldamótum
hafði að flestu leyti orðið aftur-
för á landi hér frá því sem var
á þjóðveldistímanum, gagnstætt
því sem gerðist með öðrum
þjóðum.
Islandsvini eins og William
Morris, skáldjöfri Breta, sem
ferðaðist tvisvar um landið á
áttunda tug 19. aldar, þótti þetta
vera grátlegt, er hann minntist
framtaks og frægðarljóma ís-
lendinga á þjóðveldistímanum.
Nú er þetta gjörbreytt. Alls-
staðar blasa við framfarirnar.
Þó held ég, að ég hafi hvergi
séð meiri breytingu frá því sem
áður var, en hjá Rannsókna-
stofnunum fiskiðnaðarins. Er
það ánægjulegt að eiga þess kost
að fylgja erlendum kaupendum
sjávarafurða og forystumönnum
í fiskiðnaði þangað. Þeir útlend-
ingar^em þangað hafa komið,
hafa undantekningarlaust látið í
ljós hrifningu sína yfir aðbúnaði
og starfsemi stofnunarinnar og
forstöðumanns hennar, og talið
hana vera hliðstæða því sem
bezt þekktist annars staðar.
Efnagreiningarvottorð og aðr-
ar skýrslur stofnunarinnar eru
hiklaust viðurkenndar af kaup-
endum á erlendum vettvangi i
sambandi við sölur sjávarafurða.
Er þetta mjög mikils virði fyrir
íslenzkan sjávarútveg.
Þá hefur dr. Þórður sem fram
kvæmdastjóri Félags ísl. fisk-
mjölsframleiðenda og sem vís-
indamaður sótt ótal fundi og ráð
stefnur erlendis varðandi fisk-
iðnað og miðlað þeim upplýsing
um, sem hann hefur fengið á
fundum þessum, og annars stað-
ar svo og markaðsfréttum, sem
honum hafa borizt í skeytum og
bréfum, til framleiðenda í sjávar
útvegi, einkum varðandi fiskmjöl
og lýsi.
Dr. Þórður var forseti ráð-
stefnu um vinnslu sjávarafla,
sem íslenzkir verkfræðingar
efndu til í fyrravor að Hótel
Sögu. Hefur Verkfræðingafélag-
ið látið prenta stóra bók með
erindum þeim, sem þar voru
flutt, m.a. af dr. Þórði, svo og
umræðunum. Er þar að finna
meiri fróðleik um íslenzkan fisk
iðnað en í nokkurri annarri bók.
Síðast en ekki sízt hafa verið
gerðar fjölmargar tilraunir um
vinnslu sjávarafurða undir
stjórn og með forsjá dr. Þórðar
og hann ritað margar greinar-
gerðir um rannsóknir á sviði
fiskiðnaðar.
Dr. Þórður er fæddur á Bíldu-
dal árið 1908. Voru foreldrar
hans Þorbjörn Þórðarson, hér-
aðslæknir þar og kona hans Guð
rún Pálsdóttir. Hann lauk prófi
í fiskefnafræði frá Dalhousie
University, Halifax, Canada, ár-
ið 1933 og tók doktorspróf í líf-
efnafræði frá University College
í London árið 1937. Hefur hann
því hlotið hinn bezta undirbún-
ing undir starf sitt. Samt er
það fyrst og fremst hinn óbil-
andi áhugi hans til þess að láta
gott af sér leiða, sem hefur gert
hann að þeirri hjálparhellu is-
lenzks sjávarutvegs, sem raun
ber vitni.
Dr. Þórður er kvæntur frú
Sigríði, dóttur Arents heitins
Claessens aðalræðismanns. Eru
þau hjónin hvers manns hug-
Ijúfar. Einkasonur þeirra er
Þórður verkfræðjngur, kvæntur
Sigríði, dóttur Jónatans forseta
Hæstaréttar Hallvarðssonar.
Á afmælisdaginn sendi ég og
kona mín Þórði og fjölskyldu
hans innilegar heillaóskir og
þakka langt og giftudrjúgt starf
hans í þágu sjávarútvegsins og
vona, að honum endist líf og
heilsa til þess að halda því
áfram sem allra lengst.
Lifið heil!
Sveinn Benediktsson.
VÍSINDIN í þágu atvinnuveg-
anna var orðtæki hér á íslandi
á fjórða túgi þessarar aldar. Og
það mátti ekki seinna vera. Ná-
grannaþjóðir okkar höfðu fyrir
löngu sett upp rannsóknastofn-
anir í þágu landbúnaðar, fisk-
veiða og iðnaðar, en um 1930
mátti telja á fingrum annarrar
handar þá menn ,sem lagt höfðu
stund á slíkar rannsóknir hér á
landi. En nú var íslenzka þjóð-
in að vakna í þessu tilliti. Rætt
var og ritað um það að koma
hér á fót rannsóknastofnun í
þágu atvinnuveganna. Og upp
risu tvær slíkar stofnanír:
Rannsóknastofa Fiskifélags ís-
lands árið 1934 og Atvinnudeild
Háskólans 1937. Uppsetningu
Rannsóknastofu Fiskifélagsins
annaðist Þórður Þorbjarnaj’son,
sem þá var við nám í lífefna-
fræði við háskólann í London.
Rannsóknastofa þessi skyldi
vinna fyrir fiskiðnaðinn ein-
göngu, og hefur Þórður veitt
henni forstöðu alla tíð.
Það var sólfagran sumardag á
Þingvöllum árið 1929. Nýútskrif
aðir stúdentar frá Menntaskól-
anum í Reykjavík höfðu, sem
þá var siður ,sótt heim þennan
fornhelga stað, til þess að gleðj-
ast að loknu prófi. Bjartsýni var
ríkjandi og æfintýraljómi yfir
námsárunum, sem framundan
voru. Þarna tókum við Þórður
tal saman, og þá sagði hann
mér frá sínu áhugamáli: að
byggja íslenzkan fiskiðnað á
vísindalegum rannsóknum. Já,
fiskiðnaður, hvað Vár nú það?
Ég hafði lítið heyrt um slíkt,
enda alinn upp á hafnlausu
svæði sunnanlands, þar sem að-
eins sást saltaður fiskur, er.
Þórður var uppalinn á Bíldudai,
þar sem hann hafði séð og senni
lega veitt margar tegundir fiska,
allt frá marhnút upp í stórlúðu,
Svo skildu leiðir. Stúdenta-
hópurinn frá 1929 dreifðist. Þeir
sem utan fóru til náms, heldur til
Evrópu, nema Þórður, hann fór
til Ameríku ,sem þá var fátítt
og hóf nám í fiskefnafræði við
háskólann í Halifax. Kanada-
menn munu þá hafa verið komn
ir lengra en aðrar þjóðir í vis-
indarannsóknum í þágu fiskiðnað
ar. Og þar sem fisktegundir eru
þær sömu við austurströnd
Kanada og við ísland og verk-
unaraðferðir mjög líkar í þess-
um tveimur löndum, þá er aug-
ljóst að Þórður valdi þarna hinn
eina rétta stað. Þórður lauK
B. Sc. prófi frá Halifax árið
1933, en stundaði síðan nám í
lífefnafræði við háskólann í
London .Þaðan lauk hann svo
Ph. D. prófi í þeirri grein árið
1937.
Og nú máttu fiskarnir fara að
vara sig. Veslings karfinn, sem
var svo óheppinn. að vera tai-
inn fyrstur í Fiskunum hjá
Bjarna, vakti auðvitað strax á
sér eftirtekt. Dr .Þórður benti
á, að úr karfanum mætti vinna
mjöl og lýsi, og þá hófst karfa-
vinnsla á íslandi. Karfinn, sem
hafði trúað orðum sálmaskálds-
ins: „Karfinn feitur ber fínan
smekk“ tók það að sjálfsögðu
nærri sér að vera fleygt í fisk-
mjölsverksmiðjur .En sem betur
fór fékk hann uppreisn, því að
nú -,er hann flakaður og frystur
og hafður á borðum bæði 1
Washington og Moskvu.
Og svo tók við hvert verkefn-
ið á fætur öðru hjá dr. Þórði.
Sérkunnátta hans í vítamínrann
sóknum og feitiefnafræði leiddi
hann strax inn á öll svið lýsis-
iðnaðar á íslandi, auk þess sem
hann tók upp margs konar rann
sóknir á fiskmjöli. Liggur eftir
hann fjöldi ritgerða um þessi
viðfangsefni bæði á íslenzku og
erlendum málum. Hefur dr.
Þórður vafalaust átt allra
manna mestan þátt í því að
byggja hér upp þessa grein fisk-
iðnaðar, mjöl- og lýsisvinnslu,
sem hefur gefið þjóðinni geysi-
miklar tekjur síðustu þrjátíu ár-
in. Síldarbræðsla var að vísu
hafin hér áður, en dr. Þórður
hefur endurbætt hana á margan
hátt. Hann hefur og aukið mjög
nýtingu á fiskúrgangi til mjöl-
vinnslu og komið af stað vinnslu
á mjöli og lýsi úr loðnu, sem
hér hafði ekki verið veidd áður
nema til beitu. Hér er annars
ekki rúm til þess að telja upp
öll verk dr. Þórðar, en hann hef-
ur komið meira og minna við
sögu á öllum sviðum fiskiðnað-
arins og verið falin mörg trún-
aðarstörf í sambandi við þá at-
vinnugrein. Hann hefur m.a.
verið tæknilegur ráðunautur
við endurbætur og nýbyggingar
á alls konar fiskvinnslustöðv-
um.
Góð aðstaða til rannsókna og
tilrauna var auðvitað eitt aðal-
skilyrðið til þess að byggja upp
fiskiðnað hér á landi, og mun
engum hafa verið það ljósara en
dr. Þórði. Þegar Rannsókna-
stofa Fiskifélagsíns var sett á
stofn 1934, var hún til húsa í
hluta af neðstu hæð Fiskifélags-
hússins við Ingólfsstræti, á
stærð við litla tveggja herbergja
íbúð. En undir stjórn dr. Þórð-
ar urðu verkefni Rannsókna-
stofunnar stöðugt fleiri og stærri
og húsnæðið því fljótlega of lít-
ið. Var þá horfið að því að
byggja yfir þessa starfsemi, og
var byggingunni valinn staður
að Skúlagötu 4. Þarna er nú ris-
ið eitt af stórhýsum borgarinn-
ar. Er það reist fyrir þá rann-
sókna- og tilraunastarfsemi, sem
dr. Þórður taldi hæfilega fyrir
íslenzkan fiskiðnað í náinni
framtíð og auk þess fyrir Haf-
rannsóknastofnunina. Var þarna
byggt af miklum stórhug og
skotið skjólshúsi yfir Ríkisút-
varpið svona rétt í leiðinni. Það
er kunnugt að enginn einn mað-
ur hefur átt eins mikinn þátt í
því að koma þessari byggingu
upp og dr. Þórður. Má segja, að
hann hafi verið lífið og sálin í
framkvæmdunum öll þau ár,
sem þær stóðu yfir.
Rannsóknastofa Fiskifélagsins
flutti í hluta af hinni nýju bygg
ingu árið 1943 og í aðalihúsið ár-
ið 1961. í ársbyrjun 1966 var sett
á stofn Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins, og tók hún við hús-
næði, tækjum, verkefnum og
starfsfólki Rannsóknastofunn-
ar. Er dr. Þórður forstöðumaður
hinnar nýju stofnunar.
Dr. Þórður Þorbjarnarson er
fæddur á Bíldudal 4. maí 1998.
Foreldrar hans voru Þorbjörn
Þórðarson, héraðslæknir, sem
er látinn fyrir nokkrum árum,
og eftirlifandi kona hans Guð-
rún Pálsdóttir, prófasts í Vatns-
firði, Ólafssonar. Dr. Þórður er
kvæntur Sigríði, dóttur Arents
Claessens, aðalræðismanns, og
eiga þau einn son, Þórð, en
hann lauk prófi í byggingav»rk-
fræði árið 1963.
Ég færi dr. Þórði og fjöl-
skyldu hans mínar beztu heilla-
óskir í tilefni dagsins, auk þess
sem ég óska honum þess, að
hann fái eflt og aukið Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins, svo
að hún fylli enn nokkuð til við-
bótar af byggingunni í Skúia-
götu 4. En vegna þess að ég sé
alltaf eftir síldinni, þegar hún
fer í bræðslu, vildi ég mega
skjóta því að vini mínum dr.
Þórði, hvort ekki sé nóg að
bræða loðnuna, eða hvort ekki
sé hægt að finna enn einn nýj-
an fisk til þessara hluta. Ann-
ars er mér sagt, að þeir séu farn
ir að borða loðnuna í Tókíó.
Sigurður Péturssoo.
ÞEIR munu fáir landar vorir,
sem hafa dugað þjóð sinpi bet-
ur en Þórður Þorbjarnarson.
Hann lauk námi í fiskefnafræði
í Kanada 1933 og doktorsprófi í
lífefnafræði í London 1937. Á
þessum árum var kreppa, mark-
aðs- og aflaleysi, en hinn ungi
vísindamaður rétti dálitið úr
henni hér á landi. Þórður er
brautryðjandi í vítamínrann-
sóknum í lýsi og uppgötvar, að
karfalifur er einhver - mesti
vítamíngjafi í náttúrunnar ríki.
Karfa hafði ávallt verið varpað
fyrir borð úr afla togaranna,
unz Þórður kenndi okkur að
vinna mjög verðmætt lýsi úr
karfalifur og fó'ðurmjöl og lýsi
úr bolnum. Á þennan hátt setti
hann aðgerðarlausar síldarverk-
smiðjur í gang, m.a. á Flateyri
og Siglufirði, og aflaði þjóðar-
búinu milljónatekna. Þetta mun
vera ein af ástæðunum fyrir
því, hvernig við íslendingar
björguðumst í kreppunni. Það
vakti sérstaka athygli Vilhjálms
Stefánssonar landkönnuðs, þeg-
ar hann kom hingað í heimsókn
á þeim árum, að hér bjó almenn
ingur við skárri kjör að hans
dómi en fólk bæði í Bandaríkj-
unum og Bretlandi, þar sem
hann þekkti bezt til; — krepp-
an hafði ekki kýtt' okkur á
sama hátt og menn í þeim lönd-
um, eins og hann segir í erindi,
sem varðveitt mun í fórum út-
varpsins.
Þórður Þorbjarnarson er einn
þeirra fáu manna, sem eru bæði
vísinda- og framkvæmdamenn.
Hann kom hér irngur að lítt
numdu landi í fræðigrein sinni
og byggir upp rannsóknastöð
Fiskifélags íslands, sem síðar
varð Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins og gerist afkastamikill
vísindamaður. Ritgerðir hans í
tímaritum innlendum og erlend-
um skipta mörgum tugurn. Hann
er manna giöggskyggnastur á
gildi hlutanna, en það er gulli
betra á tímum tæknibreytinga
og nýjungagirni. Hann er ráðu-
nautur fiskiðnaðarins og til
hans hefir veri’ð leitað af fjölda
aðila og hann ávallt reynzt heil-
ráður og hefir afstýrt mörgum
slysum. Oft þarf vísindamaður-
inn framkvæmdamanninn við
hlið sér til þess að nýtast, en
Þórður hefir leyst hér fjölmörg
vísindaleg vandamál, rutt hag-
nýtum vísindum braut hér á
landi og þar með almennri hag-
sæld; — hann er einn af fjör-
gjöfum okkar í orðsins fyllstu
merkingu.
Þess verður eflaust langt að
bíða, að hver maður sé metinn
að verðleikum, fólki sé þáð
ljóst, hverjj^- séu hinir eigin-
legu „máttarstólpar þjóðfélags-
ins“. Ég veit, að hinn hlédrægi
vinpr minn kann mér engar
þakkir fyirir að leggja þá byrði
á hann, en það fólk, sem nefn-
ist íslendingar, stendur í tals-
verðri þakkarskuld við hann,
og okkur, sem fáurnst við lýsis-
og fiskmjölsframleiðslu hefir
hann ávallt verið rnanna hoil-
ráðastur.
Lífsnautnin frjóa er alefling
andans og athöfn þörf, — það
að hafa dugað sínu fólki, leyst
vandamál þess. Þáð hefir hinn
hæverski og kyirrláti Þórður
Þorbjarnarson gert í ríkum
mæli.
Vilhjálmur Guðmundsson.
Vandaðar íbtiðir til leigu
Glæsileg íbúð 225 fermetra, á fyrstu hæð, á bezta
stað í Vesturbænum fáanleg til leigu. Einnig fjög-
urra herbergja íbúð, stór og góð í kjallara sama húss.
Leigist helzt í einu lagi.
Tilvalið fyrir séndiráð.
Þeir sem kynnu að hafa áhuga fyrir íbúðUm þess-
um eru beðnir að • senda nöfn sín til afgreiðsiu
blaðsins fyrir 8. maí, merkt: „8938“.