Morgunblaðið - 07.06.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUiDAGUR 7. JÚNÍ 1070
17
Kunna gott
að meta
Vissulega er það rétt, að það
er með fágætum, að sami flokk-
ur hafi farið með stjórn höfuð-
borgar eins lengi og Sjálfstæð-
ismenn hafa ráðið Reykjavík.
Raunar er það nokkuð af
handahófi þegar sagt er, að
stjórn þeirra hér hafi nú staðið
í 50 ár. Þetta er hæpið þegar
af því, að sjálfur var Sjálfstæð-
isflokkurinn ekki stofnaður fyrr
en vorið 1929 og þess vegna nú
einungis rösklega 41 árs gamall.
Hitt má til sanns vegar færa, að
þeir menn, er síðar sameinuðust
í Sjálfstæðisflokknum hafi.
mestu ráðið um stjórn bæjar-
mála, a.m.k. frá miðjum öðrum
tug þessarar aldar. Sumir þeirra
voru raunar orðnir mjög at-
kvæðaimdlkliir í máluim Rieykja-
vikur heilum áratug fyrr. Hér
er þess vegna erfitt að setja
ákveðin tímamörk. En óumdeil-
anlegt er, að Sj álf stæðisf lokk-
urinn hefur allan sinn aldur
hiaft úrisilitaráð í miáliefniuim Rieykja
víkur. Bkki er hieldiur orðtuim
aukið þó að sagt sé, að Reykja-
vík hafi alla þessa öld, eða frá
því að hún hófst til verulegs
þroska, verið stjórnað samkvæmt
þeim stjórnmálakenningum og
hugsjónum, sem Sjálfstæðis-
menn enn meta mest. Auðvitað
hefur oft á þessu tímabili verið
reynt að ná völdunum af Sjálf-
stæðismönnum. Hver árásin á
fætur annarri hefur verið gerð
gegn yfirráðum þeirra. Öllum
þessum árásum hefur verið
hrundi'ð. Dóimiur bæjiar'búia sjélfra
hefur ætíð verið sá, að þeir
kysu helst stjórn Sj álfstæðis-
manna. Þetta er vegna þess, að
almenningur hefur talið Sjálf-
stæðismenn hafa leyst verk sín
vel af hiemdi. Þeiir baifia verið
metnir eftir verkum sínum og
Reykvíkingar hafa kunnað goft
að meta.
Hlutfallið svo að
segja óbreytt
Bjarni Ben'edilktsson- rifjaði
það upp í sjónvarpinu á dögun-
um, að þegar hann befði í fyrsta
skipti verið í kjöri við almenn-
ar kosningar þ.e. við bæjar-
stjórnarkosningarnar í Reykja-
vík 1934, þá befði Sjáiflstæðis-
flokkurinn fengið svo að segja
sama hlutfall greiddra atkvæða
og nú. í fyrra skiptið lítillega
yfir 48% nú lítillega undir. Á
þessu langa árabili hefur á
ýmsu oltið. Þá voru hæjarbúar
tæplega 32 þúsund, nú rösklega
81 þúsiuind. Þá vonu Reytovílkiinig-
ar tæplega 28% af öllum íslend-
ingum en nú 40%. Hina miklu
fjölgun bæjarbúa og stóraukinn
hundraðshluta þeirra af fjölda
allra landsmanna verður að hafa
í huga þegar meta skal rétt hið
mikla afrek, sem flokkurinn hef-
ur unnið með því að halda hlut-
falli sínu í borginni svo að segja
óbreyttu eftir öll þessi ár. Sjálf-
stæðismenn hafa ætíð átt hlut-
fallslega meira fylgi að fagna í
Reykjarvík en úti uim laind, og
hafa hinir miklu flutningar hing
að í heild þess vegna verið
flokknum óhagstæðir. Á síðari
árum hafa flutningar úr bænum
í nágrannasveitarfélögin einnig
verið ' flokknum óhagstæðir,
gagnstætt því sem var áður
fyrri. Festan í fylgi Sjálfstæðis
manna hér verður samt athygl-
isverðust þegar hugleitt er, hví-
líkar geysibreytingar hafa orðið
á þjóðarhögum og hugsunar-
hætti á því tímabili, sem flokk-
urinn hefur farið með völdin í
Reykjavík. Þetta eru mestu um-
byltingaár í sögu íslenzku þjóð-
arinnar, og þó heflur ýmiss konar
órói og nýjungagirni aldrei ver-
ið meiri en á allra síðustu ár-
um. Þá er það alger misskiln-
ingur, sem Einar Ágústsson
sagði, að hlutfallskosningar
væru stærsta flokknum til hags.
Þær eru þvert á móti uppfundn-
ar til öryggis fyrir hina minni
flokka.
Fátt haggast
minna
Að sjálfsögðu hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn notið misjafn-
lega mikils trausts á þessu ára-
bili. Og auðvitað er flokksmönn-
um það ljóst, að án atbeina
óflokksbundinna kjósenda — á
stundum þeirra sem að staðaldri
kjósa aðra, — þá hefði flokk-
urinn ekki fengið það fylgi, er
hann hefur hlotið. Þetta segir
sig sjálft þegar af því, að mikill
meirihluti allra kjósenda er ekki
í neinum stjórnmálafélagsskap.
Auð'viitað gerist þa.ð ætíð að
einhverju marki, að flokks-
bundnir menn flytja sig til. En
það eru hinir sem ráða úrslitum.
Sá flokkur, sem á að hafa von
um sigur, verður þess vegna að
vinna traust þess mikla hóps,
jafnframt því, sem hann að
sjálifisöigðiu reynir einnig að ná til
sem flestra þeirra, sem áður
töldu sig bundna hjá öðrum.
Það fær ekiki staðizt, isem s-um-
ir sýnast gera ráð fyrir, að af
því að kjósandi hefur einhvern
tíma kosið flokk, þá geri hann
það ætíð. Breytingar kunna að
vera misjafnlega miklar og eru
yfirleitt tiltölulega litlar í kosn-
ingum hér á landi, þó oftast
langmestar í Reykjavík. Ein-
bveirjar eru þær siamt ætíð hvar
vetna.
Um Sjálfstæðismenn í Reykja-
vík er það svo, að fylgi þeirra
hefur orðið áberandi mest þeg-
ar andstæðingarnir þjöppuðu
sér sem harðast á móti þeim.
Hlutfallslega mest fylgi fékk
flokkurinn einmitt á 20 ára bili,
fyrst við bæjarstjórnarkosning-
arnar 1938 á dögum „stjórnar
hiinmia vimniaindi stétta“ oig siíðan
v ið borgiar st jióratoosiniinigairniar
l'9'5i8 á döigum vinisltiri stjórn'ar.
Miðað við st'erkja vigstöðu í borg,
arstj'óirimarlkioianinigium, 'hiafa Sjálf-
stæðismenn því sízt að óttast,
þótt andstæðingarnir hyggist
„setja þá til hliðar,“ eins og
Hermann Jónasson hældist um,
að þeim hefði tekizt á árinu
1958.
Erfið vígstaða
I lýðræðislöndum er það við-
urkennt, að sá, sem stjórnar á
erfiðum tímum sé yfirleitt í erf-
iðri vígstöðu. Eðli málsins sam-
kvæmt hlýtur svo að vera, ekki
sízt þegar sami flokkur fer með
forustu í ríkisstjórn og stjórn
málefna í jafn stórri höfuðborg,
40% þjóðarinnar, og Reykjavík.
Þess vegna hefur sjaldan mætt
meira á nokkrum flokki' en
Sjálfstæðisflokknum hér síðustu
árin. Hinir hatrömmu erfiðlei'kar
í efnahagslífi þjóðarinnar bitn-
uðu ekki sízt á Reykvíkingum.
Samdráttur í byggingariðnaði
var t.d. hvergi meiri. Vegna ör-
uggrar undirstöðu og farsællar
forystu, urðu vandræðin samt
hlutfallslega mun minni hér en
bæði á Norðiur- og Austurlandi.
Engu að síður urðu erfið-
leikarnir svo miklir, að vígstað-
an í borgarstjórnarkosningum
hlaut að verða erfið. Ekki sízt
af því að úrslit síðustu alþing-
iskosninga gáfu til kynna, að
flokkurinn þyrfti að vinna mjög
á til að halda meirihluta í borg-
arstjórn. Raunin varð sú, að
hann gerði það með þeim ágæt-
um að lengi mun verða til vitn-
að. Ánægjulegast var þó, að
Reykjavik varð ekki undantekn
ing, heldur dæmi þess, sem víð-
ast hvar gerðiist. Oft áður heflur
reynslan verið sú, að undir-
straiuimur kiosnónlgia beifur ver-
ið ainmair í Reyik'jiaivík en úti
um lainid. Nú var sitraumiur-
i/nin hvarvetna sá siami, mieð
örfáum undantekningum, er ein-
ungis staðfesta regluna. Það er
þess vegna sízt orðum
aukið, að Sjálfstæðisflokkurinn
hafi sjaldan unnið glæsi-
legri sigur en eimmitt í sveitar-
stjórnarkosningunum hinn 31.
maí s.l.
Vonbrigði
annarra
Sjálfstæðismenn eru sem bet-
ur fer ólíkir Framsóknarmönn-
um í flestu. Meðal amniars í þ*ví,
að þegar Framsókn og Alþýðu-
flokkur unnu oft áður fyrri
saman, og það bar við, að Al-
þýðuflokkurinn tapaði, þá
hældist Framsókn um yfir því
að hún hefði unnið á einmitt á
kostnað samstarfsflokks síns.
Flestum Sjálfstæðismönnum eru
það áreiðanlega vonbrigði, að
Alþýðuflokkurinn skyldi nú
ekki vinna á með sama hætti og
Sjálfstæðisflokkurinn gerði. Al-
þýðuiflcikikiuiriinin hélt rauimar víð-
ast velli og tap hams er hvergl
áberamdii né tilfiinimainlagt mama í
Reykjavík. En nauðsynlegt er,
að það komi alveg skýrt fram,
að það var ekki að undirlagi
Sjálfstæðismanna sem frambjóð-
endiuir Aliþýðuifloklkisinis héldusvo
á miáluim sem rauin sýnidi. Með
því að nota „matarskuld“ Mánu-
dagsblaðsins eins og þeir gerðu,
hvöttu þeir Sjálfstæðismenn til
aukinnar samheldni. Sennilega
hafa Sjálfstæðismenn ekki þurft
þeirrar brýningar við, en söm
var hinna gerðin. Það er hins
vegar helzt til mikill barnaskap-
ur eða ólíkindalæti, þegar þess-
ir menn láta nú svo sem þeim
komi árangur þessarar notkun-
ar ,,matarskuldarinnar“ á óvart.
Nú sýnast þeir ætla að hræða
Sjálfstæðismenn með hótunum
um slit á stjórnarsamstarfi. Hvað
sem í þeim efnum verður ofan
á, þá taka Sjálfstæðismenn því
með jafnaðargeði. Sjálfstæðis-
menn munu nú sem fyrr, láta
málefnin ráða. Þeir vilja eiga
ærlega samvinnu við Alþýðu-
floifekinin á imeðiain húm er fyrir
benidii, en ef ekíki, iþá er aö ta'fea
því.
Náði ekki
lyklinum
Skiljanlegt er þó að nokkur
fiðringur fari um formann Fram-
sóknarflokksins, þegar hann
heyrir óhljóðin í „matarskuld-
ar“ eiigemduim Alþýð'uflo'kks-
manna. Hann hafði sjálfur sagt,
að sveitarstjórnarkosningarnar,
og þá einkum borgarstjórnar-
kosningarnar í Reykjavík, ættu
að færa Framsókn lykilinn að
Stjórnarráðinu. Helzta ráðið til
þess átti að vera það, að fella 8.
mann Sjálfstæðisflokksins með
vaxandi fylgi Framsóknar hér I
borg. Árangurinn varð sá, að
fylgi Framsóknar hér stóð hlut-
fallslega í stað. Hún vann raun-
ar einn borgarfulltrúa í Reykja-
vík, en ekki af Sjálfstæðis-
mönnum, heldur af Alþýðu-
bandalagsmönnum, þó að Ragn-
ar Arnalds skorti hreinskilni til
að játa það. Tímar erfiðleika" og
óróa hafa ekki orðið Framsókn
og Alþýðubandalaginu að því
gagni, er þeir vonuðu. Herhlaup
Framsóknar í Reykjavík náði
alls ekki þeim tilgangi, sem ætl-
aður var, og víða úti um land
varð hún fyrir stórum áföllum,
tapaði úrslitastöðu, er hún áður
hafði. Kyrrstaða, hvað þá at-
fevæið'atap, er á slífeuim tímium
j'afnigild beiinuim ósigri fyrir
floikka í stjórniairiainidistöðiu. Anniað
mál, er, að uþphla/up „matar-
slfeuldar“-eige'ndiaininia vefeur vafa-
laust inýjiar vorniir um, að lyfeill-
inin að S'tjómarráðiiniu liggi á
laiusu inman tíð'ar. Eftir er að sjá
hverniig uim það fer. A.m.k. er
barla ólí'klegt, að svo reynist
fyrr en að afstö'ðinium nýj'um
feoisnirugiuim. En þá er vilðbúið að
miarigiir fari að dæmi Reykvffls-
inigia cig v'eiitii siuinidriuimgairöfliuinium
ver@uigia hirtiinigu. Ræð'Um um
það, þegar þar að kiem.ur.
Ruglazt á
tveimur Jónum
Sveinn Ásgeirsson skrifaðí
ekki alls fyrir löngu tvær
stoemmitiliegar greinar í Lesbók
Morgunblaðsins um skipti þeirra
Magdalene Thoresen skáldkon-
unnar dansk-norsku og Gríms
Thomsen. Þar var ýmsan nýjan
fróðleik að finna, a.m.k. fyrir
ófróða íslendinga um þessi efni,
svo sem þann, er þetta ritar.
Þetta er því þiaiklkiarverðiara siem
fjarri fer, að Grími Thomsen hafi
enn verið gjörð þau skil, sem
hann verðskuldar. Hánn var
ekki einungis eitt hið bezta
og rammíslenzkasta skáld fyrr
og síðar heldur og einn merk-
asti stjórnmálamaður þjóðarinn-
ar. Fáir eða engir íslendingar
hafa komizt til mieiri áhrifa í
Danmörku en Grímur og líklegt
er, að ef þjóðin hefði haft inn-
lenda þingræðisstjórn á síðari
hluta 19. aldar, þá mundi Grím-
ur hafa komizt tiT hinna æðstu
valda hér, svo mikils virtur sem
hann var á Alþingi, a.m.k. um
skeið. En svo er að sjá sem
Sveini hafi noiklkuð skotizt um
meðferð heimilda sinna. Hann
vitnar hvað eftir annað í ævi-
sögu Gríms eftir dr. Jón Þor-
kelsson, og tekur þá fram til að
firra öllum misskilningi, að
hann eigi við dr. Jón Þorkels-
son rektor og véfengir mjög
sum meginatriði þess, sem í
þeirri sögu eða athugasemdum
við hana sé sagt um skipti þeirra
Gríms og Magdalene Thoresen.
En sannleikurinn er sá, að þessi
ævisaga er alls ekki eftir dr.
Jón Þorkelsson rektor, heldur
dr. Jón Þorkelisisioin, þjóðsfejiala-
vörð. Um þetta segir í útgáfu
Snæþjarnar Jónssonar á ljóð-
mælum Gríms, en það er ein-
mitt í inngang þeirrar útgáfu,
sem Sveinn bersýnilega vitnar:
„Um æfisögu hans, eftir dr.
Jón Þorkelsson þjóðskjalavörð,
ber 'þess að geta, að somur hiöf-
undarins, Guðbrandur Jónsson
rithöfundur, hefur yfirfarið
hana, fellt inn í meginmálið þær
neðanmálsgreinar, sem mestu
máii þóttu skipta', en sleppt
öðruim.---------Hiimsvelgiar befuir
Gu'ðbra'nd'ur aiulfeið viið nýjuim
fróðlei'k, sem premtáður er með-
animiális.“
Hér skal ekkert um það sagt,
hvor réttara hefur fyrir sér,
Sveinn Ásgeirsson eða Guð-
brandur Jónsson, en ótvírætt er
að ágreiningur Sveins er við
Guðbrand Jónsson, en alls ekki
dr. Jón Þorkelsson rektor. En
báðir dr. Jón þjóðskjalavörður
og Guðbrandur sonur hans
höfðu miklar mætur á Grími og
miundi þeim þess vegna sízt hafa
verið á móti skapi að aukið væri
við fróðlieiik manina um Grím eða
það leiðrétt sem ranghermt kann
að vera í fræðum þeirra um/
banin.