Morgunblaðið - 20.04.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, í»RIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1071
17
Björn Sigfússon:
Þáttur í landsmálastefnuskrá
fyrir Laxárkjósendur?
Svo er að sjá sem spenna
þingkosninga I vor geri Laxár-
deilur háværari en þurft hefði
á kosningalausu ári og sá hiti
verði m.a. hagnýttur til áróðurs,
sem kljúfa eigi kjördæmi og
espa þau til keppni, ýmist hvort
gegn öðru eða einn part kjör-
dæmis gegn öðrum. Það þykir
mér miður, bæði el ég þann ugg
um sáttamöguleika á Norður-
landi, sem ég hugleiddi úr ýms-
um áttum senn í Mbl. — grein:
Nú er dimmt um Norðurver ,—
og vil ekki heldur þegja við
þeirri falskenningu, að reiði út
af Laxá sé lærdómsrík hvatn-
ing „að fara að vinna að breyttri
kjördæmaskipan, þar sem Akur-
eyri sé gerð á ný að sérstöku
kjördæmi. . ."
Hvöt mín til að biðja nú Mbl.
að birta stúf um kjördæmaskip-
un, óháðan þvi, hvern uppbótar-
þingmann ég eða Eyfirðingar og
Þingeyingar kjósi 13. júní
á þing, er ekki sú, að ég blandi
mér í einvígið milli Hermóðs
Guðmundssonar (síðast grein í
Mbl. 2. april) og Akureyrar-
bæjarstjórans Bjarna Einars-
sonar (Mbl. - gr. 25.-26. febr).
það bæri engan árangur. En
bergmál, sem hróp þar nyrðra
vekja, endurkastast þessa dagana
frá þinghúsi og háhýsum
Reykjavíkur með fjölmiðlum til
Fljótsdalshéraðs og aðrennslis-
dala Héraðsvatna i þvi skyni að
hagræða skoðanamótuninni þar:
Svona er borgríki vort; svona
hlýtur það áfram að verða. Það
krefst meiri varúðar en fyrr, og
verja þarf t.d. stjórnarskrána
fyrir tækifærissinnum.
„Jöfnun kosningaréttarins
hlýtur að verða markmið lýð-
ræðisþróunarinnar, sem von-
laust er að leggjast gegn,“ eru
orð, sem allir aðilar næstu
stjórnarskrárbreytingar þurfa
að játa sem eina af meginálykt-
unum okkar tíma, en semja ber
svo um þingstyrk landshlutanna
án ofsalegra umskipta frá þvi,
sem er. Islandssagan er strax
búin að viðurkenna, að stökk-
ið í breytingu kjördæmaskipun-
ar 1959 var farsæl málamiðlun
miðuð við sinn tíma, vakti gróna
andúð, en ekki of mikla, þvi
menn skildu þörf á jöfnun. Hlið-
stætt framhaldsstökk ætti að
taka á nýjum áratug.
Tilvitnuðu orðin, sem ég hér
feitletraði eru úr bók Áskels
Einarssonar: Land ímótun
(Rvk. 1970, bls. 94), sem
Samband ungra Framsóknar-
manna gaf út. Það er ómótmælt,
að þau orð eigi, ef á herðir,
meirihlutasamþykki í öllum
flokkum, þó kannski yrði dræm-
ast meðal Frarnsóknarmanna.
Áskell gerir skorinorða tillögu:
að fórna miklu af núverandi
dreifbýlismeirihluta í löggjafar-
efnum, en styðja í stað þess nýtit
framkvæmdarvald I lands-
hlutum, sem kalla megi ömt og
(tlaiki á sig mesrtia ébyngð á
byggðaþróuninni. Það gæti
reynzt landshlutum snjöli tafl-
mennska að fórna einhverju
hrafli af þingmönnum, sem þyki
vera peð, til að koma sér upp
einni eða fleiri drottnirugum, sem
síðan gætu skákað. Ég er ekki
að skrifa ritdóm um þetta læsi-
lega kver Áskels, en ég freista
þess að sækja vit í hann til að
koma einhverri ögn af skynsemi
inn í kenninguna, að kljúfa
þurfi nýtt kjördæmi, Akureyri,
út úr því kjördæmi 2 minni
kaupstaða og 3 sýslna, sem um-
lykur hana.
Ekki getur tillagan um að
kljúfa kjördæmi bætt úr vald-
leysi landshlutans gagnvart
höfuðstað, hún sýnist að-
eins miða að einangrun Akur-
eyrar sem lítt velkomins ósam-
kynja æxlis úr líkama „sveita-
kjördæmis". Það sést m.a. af því,
að 6 þingmenn (auk uppbótar-
sæta með óvissa framtíð) eru
fyrir þetta 22.2 þús. manna kjör
dæmi, eða m.ö.o. 10% af 60 þing-
sætuim hamda þessum 11% af Is-
lendingum, og væri nú tvískipt,
fengi Akureyri 3 þingmenn fyr-
ir sín tæpu 11 þús. (sem þó
verða senn fleiri), en aðrir kjör-
dæmishlutar hefðu hina þing-
mennina þrjá. Af ibúum þeirra
hluta kann fast að hálfu
sjötta þús. að vera búsett á
eiginfegum sveiitabýlum eða
telja sér lögheimili þar, en full
5 þús. búa í þeim fimm þorpum
og kaupstöðum, sem eru 430-2000
ibúa hvert, og rúmfliega þúsund
búleysingjar munu vera í Hrísey
og smáþorpium saimtals. Elofnun
á kjördæminu gæti orðið aðdrag-
aindi að srtríði mi'lii þorpa og
„bænda" í nýja dreifbýlislkjör-
dæminu og eitrað viða út frá sér.
Ef ekki ljúga að mér augu
og eyru, vottar nyrðra fyrir sams
konar hugmynd og áráttu
og er í nokkrum suðvestlægum
þorpum, Sem langar að keppa
við Akranes, Keflavík og Selfoss
að ógleymdri keppni gegn Hafn-
arfirði, að kaupstaðir allt upp
til 2 þúsunda stærðar og pínu-
litið betiur væru hverri byggð
fengur, en keppi þeir að þvi
marki að verða brúkleg iðnaðar
miðstöð (að viðbættum fleiri
markmiðum smáborgiar, þá sé
verið að ögra okkar gamla góða
þegnfélagi — með kapítal-
istískri ögrun við framleiðslu-
hætti frumatvinnuveganna I
þokkabót. Menn lesi meira um
þetta hugarfar við sjávarsíðu i
Noregi, ef þeir hafa samanburð-
ar þörf. — Skólastjóri á Sel-
fossi og ég má segja bæjarstjór-
ar tveir úr Norðurlandskjör-
dæmi eystra eru meðal þeirra,
sem nýlega haufa brýnt fyrir al-
þjóð að taka á þessu viðkvæma
samkeppnismáli með hlutlægni
og framsýni.
Enginn þarf að halda, að kurl-
un á landshluta í 2-4 kjördæmi,
eftir að 75-80% íbúa hians eru
orðnir kaupstaðafólk, hjálpi
neitt til að varðveita ástand,
sem var, meðan kaupstaðir
höfðu lítii al'þimgisáhrif og er
ekki lengur. Afturhaldstillögur
í þeim efnum hefðu þó miklu
skýrari tilgang, ef eitthvert fá-
menniskjördæmi setti þá hugsan
legu reglu, að það flæmi ætíð
burt úr helzta kaupstað sinum
jafnmarga íbúa árlega og þá,
sem af öðrum ástæðum flosna
úr dreifbýli þess, því valdahlut-
fall milli sveitar og miðstöðvar
þurfi að varðveitast óraskað.
(Á að afnema Siiglufjörð t. d.?).
Þetta skilja Bjarni og Hermóð-
ur báðir, og ofangreind hug-
mynd, að kljúfa Akureyri frá
héraði 6000 anmiarra kaupstaðar-
búa og ögn fámennara búand-
liðs, hlýtur að hafa annan aðal-
tilgang en að þjóna vel fortíð-
inni. Hún hefur tilgang, sem rit
Áskels Einarssonar þekkir að
vísu, en segir hafa eitrað fortíð-
ina og megi sá því sízt vaxa.
Hvor hólmgöngukappinn, sem
ég núna nefndi, á minna i hættu
fyrir kjördæmishlutann sinn, ef
skipt yrði og kæmu þrir þing-
menn í hvorn hlut? — Hvor
ætti, eftir þessu einu að dæma,
að vera líklegri uppástungumað-
ur að slíkri kjördæmisskiptingu,
bæjarstjórinn, sem kæmist með
því eflaust á þing, ef hann vildi,
og vonandi í Lystigarðsstjórn,
eða formaður lystigarðseigenda-
félagsl) Laxár og Mývatns?
1) Lesendur afsaki nýja félags-
nafnið, en í tilefni af áskorun
í greinarlok Hermóðs í Mbl. 2.
apríl að lesa Mannasiði (Rvk.
1920) og rækta endilangan þing
eyska lystigarðinn, svo vítt sem
félag hans mun ná til, hlýt ég
að upplýsa eftirfarandi:
Hann Austri, í blaði, sem ég
les af meiri samúð en jafnvel
Hermóður í Árnesi, hefur ein-
mitt verið að stúdéra velnefnda
Mannasiði eftir barónessu Eufe-
mfiu vom Adllersifeld og cöllega
minn skagfirzkan Jón Jaeobson
(Jakobsson) og hefur að
barónessunnar ráði harðbannað
mér og frambjóðanda sín-
um nyrðra, Stefáni Jónssyni,
fram yfir 13. júní a.m.k., að
nafngreina la . . eigendur sem
stéttarlegt eða pólitiakt fræði-
hugtak, Þingeyingar megi ekki
fara að ímynda sér, að við
Stefán séum gamlir Georgistar
eða rauðari en það, því þá gætu
litlu hermóðarnir, sem eru ekki
eins tryggir Framsókn og bónd-
inn í Árnesi, hræðzt að kjósa
listann okkar. Bókin Mannasiðir
er full af hræsni, þótt sumt sé
þar viturlegt í og með.
Eftir líkum að dæma ætti
fremur að mega væna bæjar-
stjóra um uppástunguna eða
hann sæi a.m.k. minni háska að
henni fyrir Akureyri en t.d.
Dalvíkingar, Húsvíkingar, Ólafs
firðingar, Reykhlíðingar, Höfð-
hverfingar, Svalbarðseyringar
o.s.frv. hlytu að sjá fyrir sinn
hluta. En líkum má ekkert
treysta, þegar örir skapsmunir
og skarpleg en þröng tækifæris-
byggja etja mönntum í hólm-
göngu. Gegn ölfiuim lífcum er
það Árnesbóndinn, sem vill
blása aftur upp andúð, eflaust
víðar um land, gegn kjördæma-
stækkuninni 1959 og sér-
lega skapa vegg og ríg milli
nýja þjóðfélagsfyrirbrigðisins,
sem er 11 þúsunda iðju- og
verzlunarsmáborg og kring-
liggjandi umdæmis. Stundar-
óvild í Laxárdeilu fædda a.n.l.
af tilviljun, vill hann reyna að
gera langlifa með því að lög-
fesrta skilvegginn (og þar mieð
riginn) inn i kjördæmaskil
stjórnarskrár þeirrar, sem Al-
þingi er að láta undirbúa. Máls
færsla Hermóðs er í Mbl. á
þessa leið:
Bæjarstjóri Akureyrar lýs-
ir sinni framkvæmdastefnu í
Mbl.-gr. Að lifa í friði við
landið. Hún er sama eðlis og
Efnauhagsstofnunin vill vera.
M. a. er gerrt ráð fyrir dálitlum
straumi vinnuafls frá frum-
atvinnuvegum til atvinnu í bæj-
um, sumpart í verksmiðjum, sem
rísi fyrir erlent fjármagn og sé
stýrt af því. „Þessi boðskapur
Bjarna ætti að verða bændum í
Norðurlandskjördæmi eystra
lærdómsirílk hvaibnig til þess að
fara að vinna að breyttri kjör-
dæmaskipan, þar sem Akureyri
yrði gerð á ný að sérstöku kjör-
dæmi, svo að hið nýja „þjóðfé-
Framh. á bls. 24

Þormóður Runólfsson
Þankabrot
MENNTUN
OG HÆFILEIKAR
MENNTAMÁL hafa verið óve-nju mikið
í sviðsljósinu uindantfarið, og er tilefnið
eiinkum tvö frumivörp, sem lögð hafa
vérið fram á Allþingi. Variá Heikur. á
tveim tuingum, að ísfenzk skólalöggjöf
var á ýmisan hátt orðin úrefllt og því
úrbóta þönf á möngum sviðum. Hins-
vegar eru fræðsi'uimiál í eðli síniu svo
viðkvæm og flókin, að um þau hljóta
ailtaf að verða nokikuð skiptar skoðanir.
TvímæflialiauBt hetfur gætt vaxandi
skilinimgs að uindanfömu á nauðsyn þess,
að einungis hæfir og vel mennrtaðir
metnn völjist til kemnsliusitarfa, svo sem
kieninaraháskólafriuimvarpið mýja ber
glöggan vot't um. Þó hefiur nokkuð borið
á þeirri skoðun, að ekki sé ástæða tifl
að vanda svo mjög val þeinra sem
kemna eiga hinum yngstu aldursflokk-
um. Þetta er mikillil misskilningur. Hug-
ur 6 ára barna og yngri er að mi'kiliu
leyti ómótaður og því sérlega viðkvæm-
ur fyrix hvers konar urtanaðfcomandi
áhrifum, bæði góðum og slæmuim. Það
miuin þvi óhætt að fuiHyrða, að þau áhrif,
sem barn verður fyrir í byrjun skóla-
göngu sinnar, geta haft mikil áhrif á,
og j afn.vel slkipt sköpum um framtíð
þess. Með hækkandi aldri og vaxandi
þroSka tekur hugurinin hins vegar á sig
fastmótaðri mynd; hann verður ónæm-
ari fyrir utanaðkomandi áhrifum og
uppeldiSlleg áhrif kennarans minnika.
Þannig er ábyrgð bamakemnarams tví-
mælalauist snöggtum meiri en hins,
sem eldra fólki kenniir.
Hitt er svo annað mál, að menntun
kennara er hér ekki einhMt. Allir þeir,
sam í skóla haía verið, þekkja þann
geysilega mun sem getur verið á ein-
stökum keimmunum þótt þeir hafi sömiu
menmtagráðu, Þó að uppeldis- og fólags-
fræði og Skyldar greinar séu vafalaust
hofllliur lærdómiur fyrir þá, sem kenmslu
ætla að laggja fyrir sig, þá slkipta slík
fræði ekki ölliu máfld þ-egar um er að
ræða samskipti nemanda og kenmara.
Listin að uimgangast og hafa áhrif á
fólk er fastbundiin pe-rsónul'eika hvera
einstaflolimgs úit af fyri-r sig, og verður
ekki lærð í sköia nem-a að mjög tak-
mörkuðu leyti. Það er því ekki síður
bundið persónullleika kennara en
menntu-n, hvort hamn ge-tur tallizt starfi
sínu vaxinn eða elkki. — Er nægjanlegt
tilllit tékið til þessa atriðils í ragflugerð-
um varðandi þær kröfuir, sem gera
veirður till ke-nnara?
Skóialærdómiur héifllendiis hefur l'engsit
af fyrst og finemst höfðað til minnis
n-emenda, en síður iiiil skapandi gáfna,
og virðast hin nýj-u fræðSiufrum-vörp
ekki gera náð fyrir stórvægilégu-m
breytingum í því efnii. Þetta er slkifljan-
Legt þegar haft er í huiga, að yfirgnæf-
andi meirihluiti fólks á'lítur gott miinni
og gáfur eiltlt og hið sam-a. Að ftesrtna
mati hlýtur háskólamenntaður að vera
gáfaður af þeirni ástæðu einni, að hann
komist í gegmum háskóla. En er þetta
svona einfait? Ef minndsgáfan er skoðuð
hiutlægt ein sér rnuin koma í ljós, að
hún er í raun og veru ekki amnað en
þekkingargeymd; þ. e. samsöfmun á
hugm-ynd-um og uppgö-tvunum an-narra
mann-a. Slilca þekkingangeymd er víðar
að finn-a en í m-ammshuga-mum, t. d. í
bókasöfn-um og nýtízlku tölvum. En-ginm
talar þó um gáfað bókasafn eða gáfaða
tölvu. Ástæðan er sú, að bókasafn hefur
eniga möguileika á að hagnýta þekkimigu
sína til nokkurs hllutar og töllvan er
ekki sjállfstæður hugsuður, heldur
vinnur aðeins samkvæm-t þeim formúl-
um sem hún er rnötuð á. Af þessu má
draga þá ályktuin, að gott minni er út
af fyrir sig l'ítils virði nema sem efni-
viðu-r tifl únvinnsliu fyrir hin-n skapandi
þátt mainnishuganis. Og skapandi sni’Ill-
ingur þarf venjuliega ekki mikinn efni-
við að vi-nma úr.
SanmLeikuirinin er sá, að með vaxandi
notkuin töiva, mdkrófilma og annarra
tækninýjunga miá gera ráð fyrir, að
hlu/tur minnisgáf-unnar fari min-nkandi
í heimi framtíðarinnar. Eða hví skyldi
maðurimn vera að le-ggja á sig áralamga
vinnu við að læra uitanað a-ills konar for-
múlur og mimnisa-triði, þegar hægt er
að a-fll-a þessarar þekkin-gar á augabra-gði
mieð því að styðja á nokkra bmappa á
tölvu? Væri elkki hægt að taka meira
tillit til þessara hluita í nýrri fræðslu-
löggjöf?
Oft er það svo, að miklir hæfi'leikar
koma fram á -tiitö’Iuilega þröngu og tafc-
mörkuðu sviði. Má í því sambandi
mimma á miemn eins og T. A. Edisorn,
sem hætta varð í barmaskóla sökum
þess að hann ga-t eldd l’ærrt; A. Eimstei-n
féil á verkf-ræðipróf-i í S-viss; W. Churc-
hilíl var í tossabekk rnegnið af sin-mi
skóiatíð, og flieiri fræga mæt-ti nefna.
Persónulliaga þekkir höfundur Þarnka-
brota mann, sem fékk 10 í stærðfræði
í öiMium prófum í barrna- og gagnfræða-
skóla, en varð að hæt-ta frekar-a n-ámi
sökum þess, að hanm gat m-eð engu
móti laert ísienzlka málfræði. Það er
varla ofsagt, að lítið sem ekkert tilflit
heflur verið tekið tifl sflfkra hæfilteika í
íslenzkri skólalöggjöf hin-gað tifl og
menn miskunnarfliauist felldir frá fram-
haldanámii, hafi þeir ekki n-áð tilskil-
inni f-rarmhaldsieink'Uinn í svo og svo
mörgum gjörsamllega óskyfldum náms-
greinum. Leikur vart nokkur v-afi á því,
að á þenn-an hátt hafa oflt mikflir hæfi-
leiikar farið forgö-rðum, þjóðinni allri til
ómietamlegs tjóns. 1 gruinnskólafrum-
varpinu er sýnd-ur -nokfcur skiln-inigur á
þessu atriði, þar sem rætt er um fjöflg-
un nám-sleiða að loknu gagnifræðaprófi
og hugsanfega niðunfelflingu landsprófs,
en uim þetta þanf þó að setja mikfliu
skýrari og fastmót-aðri ákvæði. S-vo bezt
getu-m við ÍSllendingar búizt við vax-
andi hagsæld og miennimgu í landi
okkar, að hæfil-eika-r alflra einstaklimga
okkar fámieimn-u þjóð-ar fái notið sín svo
sem frekaist má verða.