Morgunblaðið - 29.09.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUtNBLAÐIÐ, MIÐVIKLTDAGUR 29. SEPTEMBER 1971
JIÍttgMii&ltöifr
Útgafandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvaamdaatjóri Haraldur Svainsaon.
Rilstjórar Matthías Johannessan.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstrœti 6, simi 10-100
Auglýsingar Aðalstraeti 6, simi 22-4-80.
Áskriftargjald 196,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
RÆÐA GEIRS HALLGRÍMSSONAR
YTegndL gönuhlaups vinstri
' sitjórnarinnar í vamar-
málum og margvíslegs klaufa
skapar í yfirlýsingum um
utanríkismál almennt, er eðli-
legt, að innan vébanda At-
lantshafsbandalagsins séu orð
og gerðir núverandi valda-
manna tekin með fyrirvara.
Það hefur því megínþýðingu,
að forustumenn úr stjórnar-
andstöðunni láti til sín taka
í landhelgismálinu og beiti
áhrifum sínum á sviði utan-
ríkismála almennt. Þess
vegna er mjög mikilvæg ræða
sú, sem Geir Hallgrímsson,
varaformaður Sjálfstæðis-
flokksins, flutti í fyrrakvöld
á fundi þingmannasambands
Atlantshafsríkjanna, sem
haldinn er í Ottawa í Kanada.
Hann fjallaði fyrst um starf-
semi Atlantshafsbandalags-
ins og öryggismál íslands, en
vék síðan að landhelgismál-
inu og sagði m. a.:
„Fiskveiðar eru íslending-
um lífsnauðsyn. Þess vegna
er ríkjandi algjör samstaða
milli allra stjórnmálaflokka á
íslandi um að færa fiskveiði-
" landhelgi okkar út í 50 eða
70 mílur, og við förum þess
á leit við vinaþjóðir okkar,
að þær virði og skilji þessa
ákvörðun."
Geir Hallgrímsson vék síð-
an að því, að búast mætti við
mjög aukinni sókn á fslands-
mið, ekki sízt af hálfu Rússa,
Pólverja og Austur-Þjóð-
verja, sem nú væru að byggja
upp öfluga fiskiskipaflota, og
mikil hætta vofði því yfir ís-
lenzku fiskstofnunum. Þess
er einnig að gæta, sem bent
hefur verið á af öðrum á
þingmannafundinum, að hern
aðárlegt mikilvægi rússneska
hafrannsóknaflotans og fiski-
skipaflotans er mikið. Þessu
næst vék Geir að afstöðu
Breta og Vestur-Þjóðverja og
sagði:
„Báðar þessar þjóðir fjalla
nú um það ásamt með öðrum
löndum Efnahagsbandalags
Evrópu, hvernig samræma
megi efnahagslíf þeirra og
markaði með það fyrir aug-
um að auðvelda sem hag-
kvaemasta dreifingu vinnu-
afls. í þessu skyni á að leggja
niður vemdartolla. Sannleik-
urinn er sá, að bæði Bretar
og Vestur-Þjóðverjar verða
að veita háa ríkisstyrki til
þess að gera útgerðarmönnum
kleift að senda skip sín til
veiða á íslandsmið. Þessu til
viðbótar er lagður tollur á
fisk, sem íslenzk skip selja í
þessum löndum. Þannig skapa
verndartollar og innflutnings-
skattur ósanngjarna sam-
keppnisaðstöðu fyrir íslenzka
fiskimenn.“
Benti ræðumaður síðan á,
að hagkvæmara væri fyr-
ir Efnahagsbandalagsþjóðim-
ar að kaupa fiskafurðir í rík-
ara mæli af íslendingum en
að gera út styrkta fiskiskipa-
flota.
í niðurlagi ræðu sinnar
fjallaði Geir Hallgrímsson um
yfirlýsingar stórveldanna,
sem lýst hafa yfir eignarráð-
um að landgrunninu undan
ströndum sínum og sagði síð-
an:
„Spurningin er, hvort smá-
þjóð er ekki gefinn sami rétt-
ur og stærri þjóð?“
Enginn vafi er á því, að þessi
ræða, sem varaformaður
Sjálfstæðisflokksins hélt inn-
an vébanda Atlantshafsbanda
lagsins, vekur þar mikla at-
hygli og mun mjög bæta að-
stöðu okkar í þeim samninga-
umleitunum, sem framundan
eru við Breta og Þjóðverja,
Ösannindi ættu að vera óþörf
egar keppt er að því að
skapa þjóðareiningu í
landhelgismálinu, ætti það
að vera lágmarkskrafa, að
forðast bæri að beita ósann-
indum, sem spillt gætu fyrir
samstarfi og einingu, en því
miður hafa núverandi stjórn-
arblöð gert sig sek í þessu
* efni. Þannig heldur Þjóðvilj-
inn því t.d. fram í forustu-
gréin í gær, að stjórn Jóhanns
Hafstein hafi viljað bíða fram
yfir hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanná með aðgerð-
ir í landhelgismálinu. Þetta
eru vísvitandi ósannindi.
Stjórn Jóhanns Hafstein
vildi ekki ákveða dag út-
færslu landhelginnar áður en
viðhórf væra könnuð á undir-
búningsfundi um hafréttar-
ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, varðandi það hvað
hentugast og öraggast þætti,
en slíkur fundur var haldinn
nú í sumar. Talsmenn fyrr-
verandi ríkisstjórnar töldu
tvö atvik öðru fremur geta
ráðið því, að rétt væri að
færa fiskveiðilögsöguna út
fyrir 1. september 1972. I
fyrsta lagi, ef ásókn á fiski-
miðin ykist skyndilega og í
öðra lagi, ef könnun á undir-
búningsfundum hafréttarráð-
stefnunnar gæfi til kynna að
réttara væri að hraða útfærsl-
unni. Þessi sjónarmið hafa
verið ýtarlega áréttuð í land-
helgisnefndinni, og ekki síður
af fulltrúum stjórniarflokk-
J6hann bókmenntir
*
Utsýn um víða veröld
Halldór Laxness 1940
Peter Hallberg::
HÚS SKÁLDSINS.
Síðara bindi.
Um skáldverk Halldórs
Laxness írá Sölku Völku
til Gerplu.
Helgi J. Halldórsson íslenzkaði
Mál og menninff,
Reykjavík 1971.
PETER Hallberg færir gild rök
að því hve mikils virði dagbækur
Magnúsar Hj. Magnússonar voru
Halldóri Laxness við gerð Heims-
Ijóss, skáldsögunnar af ÓLaf Kára
son. Samanburður á dagbókunum
og skáldsögunni leiðir í Ijós
meiri skyldleika en menn hafa
áður gert sér grein fyrir.
Magnús Hj. Magnússon ritaði
dagbækur frá því að hann var
nítján ára, árið 1892, þar til hann
lést 1916. Dagbækur Magnúsar
eru tuttugu, eða um fjögur bús-
und blaðsíður. Þar að auki samdi
hann ævisögu sína, sem er áttatíu
blaðsíður. Augljóst er, að í Magn-
úsi Hj. Magnússyni hefur búið
meira skáld en tilraunir hans til
skáldskapar vitna um. Dagbæk-
urnar eru furðunákvæmar og oft
átakanlegar í lýsingum sínum á
ævi sveitarómagans og síðar
þyrnum stráðri braut fullorðins-
áranna. Nokkurs tvískinnungs
gætir í umsögn Peters Hallbergs
um dagbækurnar og Heimsljós.
Hann gerir sér glögga grein fyr-
ir hve líkir þeir eru Magnús og
Ólafur: „Ólafur Kárason er
Magnús Hjaltason endurborinn“,
segir Hallberg og ennfremur:
„Dagbækur Magnúsar Hjalta'son-
ar hljóta að hafa verið heillandi
úrvinnsluefni fyrir Halldór. Úr
þeim er fengin sjálf uppistaða
skáldverksins og auk þess fjöl-
margir ljóslifandi atburðir,
myndríkir milliþættir." Það
skýtur því skökku við þegar Hall-
berg kemst að þeirri niðurstöðu,
að skynsamlegast sé „að leggja
ekki allt of mikla áherslu á hin
mörgu sameiginlegu efnisatriði í
frásögn Magnúsar Hjaltasonar og
sögunni um Ólaf Kárason.“ Nú
kveður við annan tón um dag-
bækurnar: „Dagbækurnar eru á
löngum köflum, kannski mest-
megnis, fremur dauf lesning." En
sýnishorn þau úr dagbókunum,
sem Hallberg birtir lesendum
sínum, sanna hið gagnstæða. Það
er engu líkara en Hallberg hafi
verið hikandi við að draga fram
í dagsljósið tengsl þeirra Magn-
úsar og Ólafs, en það hefur hann
engu að síður gert og sýnt með
því minningu Magnúsar Hj.
Magnússonar ræktarsemi, en
Magnús vonaðist sjálfur til að
hann hlyti „nokkurt þakklæti
seinni tíðar manna“ fyrir ritstörf
sín. Reyndar er óhugsandi að
skrifa fræðilega um Heimsljós án
þe-s að Magnúsar sé getið. Hitt
er svo annað mál, að engum dett-
ur í hug að Magnús Hj. Magnús-
son hafi sagt Heimsljós fyrir.
Skáldlegir yfirburðir Halldórs
Laxness ráða ferð Ólafs Kára-
sonar, svo að óhætt er að taka
undir eftirfarandi ályktun Peters
Halibergs: „Halldór hefur leyst
örlög Magniúsar Hjaltasonar úr
innlendum viðjum, gert þau al-
þjóðleg, úr húsi skáldsins opnast
útsýn um víða veröld. Ævisögu
þessa fátæfca skálds, sem er
máski næstum eins og margra
aninarra íslenzkra alþýðusíkálda,
hefur hann hafið upp í almenn-
ara og æðra veldi, dregið upp
stórbrotna mynd af stöðu skálds-
ins almenmt í tilverunni." Eða
með orðum Halldórs Laxness
sjálfs í blaðaviðtali: „Mennirnir
(Ólafur og Magnús) eru ekki
líkir nema að ytra svipmóti, saga
þeirra ekki nema á yfirborðinu."
Um leið og dagbókum Magn-
úsar Hj. Magnússonar eru gerð
ita-rleg skil í verki Peters Hall-
bergs, leitast hann við að sýna
hvernig íslenskt þjóðfélag, viss-
ir framámenn og baráttumál,
orka á Halldór í listsköpun
hans. Jónas Jónsson frá Hriflu
fær mikið rúm i bókinni, enda
fyrirferðarmikill á þeim tíma
þegar þjóðfélagsádeila Halldórs
stóð sem hæst. Tilhneiging Jón-
asar Jónssonar til að hafa áhrif
á hvernig skáldin skrifuðu og
málararnir máluðu á sér vissa
hliðstæðu í ofsóknum nasista
gegn listamönnum í Þýskalandi,
samanber bókabrennur og stimp-
ilinn „úrkynjuð list“. Til dæmis
lét Jónas, sem þá var formaðuf
Menntamálaráðs, setja upp sýn-
ingu í Alþingishúsinu vorið
1942 til að sanna getuleysi og
óheilbrigði „klessumálara“. Hall-
dór var ekki seinn á sér að kalla
Jónas „smáhitler“ og bendía
hann við nasisma. Þjóðernis-
stefna Jónasar, sem m.a. kom
fram í megnum andkommúnisma,
var þó ekki af sömu rótum
runnin og hugmyndafræði
þýsku nasistanna. Að mörgu af
því, sem Jónas beitti sér fyrir í
menningarmálum, býr þjóðin
enn, en fordómar hans í listræn-
um efnum voru staðreynd. Þé
má skilja sumar öfgar Jónasar
Jónssonar sé hin kommúníska
einstefna þessa-ra tíma höfð í
huga. f Heimsljósi vegur Hall-
dór að Jónasi með því að gera
Pétur Þrihross sem líkastan hon-
um, til að mynda er Pétur lát-
inn stofna Þjóðernis og Menníng-
arbrókafélag til að klekkja á
fátæklingum, en Jónas beitti
sér fyrir stofnun ríkisstuddfar
bókaútgáfu, sem sameinaði
Framhald á bls. 20.
anna en stjórnarandstöðu-
flokka.
Ríkisstjórnin hefur óskað
eftir samvinnu við stjórnar-
andstæðinga og hún hefur
fúslega verið látin í té og
þegar verkað til góðs á að-
gerðir ríkisstjórnarinnar.
Lágmarkskrafa ætti því að
vera, að stuðningsblöð ríkis-
stjórnarinnar stunduðu sæmi-
lega heiðarlegan málflutning
í umræðum um landhelgis-
málin.
Staðreyndin er, að núver-
andi stjórnarandstaða hefur
haldið hiklaust fram land-
grannsstefnunni í málinu, en
ekki takmarkað sig við 50
mílur eins og stjórnarflokk-
arnir hafa gert. Að vísu
hefur formaður Sjálfstæðis-
flokksins nú stungið upp á
nýrri leið til að sœtta þessi
sjónarmið, að fiskveiðilög-
sagan verði færð út á öllu
landgrunninu, en erlendum
fiskiskipum um leið leyft að
veiða upp að 50 mílna tak-
mörkunum, þar til Íslending-
ar ákveða annað, eftir að
hafa mælt og rannsakað land-
grunnsmörkin til hlítar.
Einnig hefur stjórnarandstað-
an tekið vinsamlega í tillögur
stjórnaraðila um frekari sam-
komulagsviðræður við Breta
og Þjóðverja og hugmyndir
um aðlögunartíma fyrir fiski-
skip þesisara þjóða. Þá stefnu
eiga alliir stjómmálaflokkar
að ræða í bróðemi og reyna
að komast að sameiginlegri
niðurstöðu.