Morgunblaðið - 07.11.1971, Blaðsíða 14
MORGUNBLA.ÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1971
14
. +&>?* *v ,yr''
Afburðá stj órnmála-
maður eða kynóður
harðstjóri?
, Rithöfundum þeim, er leg-gja
drögin að sjónvarpsleikritum og
kválkmyndium í Bretlandi verður
œði tiðgengið á fund Hinriks 8.
og ráðgjafa hans. Skemmst er að
minnasit myndarinnar „A Man
for all Seasons" um þá Thomas
More og Hinxik 8. og sjónvarps-
þáttanna ,um Hinrik og eiginkon
iur hans sex, sem sjónvarpið hér
er að ljúka sýningum á, í kjölfar
þeirra kernur kvikmynd um
sama efni með Keith Mieheil í að-
aHhlutverki, sem unnið er að um
þessar miundir. En engan þarf að
undra hversu vinsælit yrkisefni
Tudortíminn er. Þetta var um-
hfeypingasöm stjórnmálatíð —
endurreisnin í algleymingi og sið
ustu stoðir miðaidaskipulagsins
að hruni komnar. Hinrik sjálf-
ur er svo margsiunginn og lit-
skrúðugur persónuieiki, örlaga-
valLdur svo margra samtíðar-
manna sinna, að ósjáifrátt ögr-
ar hann og hvetur rithöfunda
tii að kafa I skapgerð sina,
bresti og breyzkLeika og skoða
œvi sína og ferii í því
Ijósi. Sarna má segja um ráð-
igjafa hans —• Wolsey, More,
Cromwell og Cranmer — allt
eru þetta menn, sem gnæfa upp
úr meðaimennskunni.
Aílit fram til þessa dags hef-
ur Hinrik 8. verið umdeildur
konungur og stjömmálaleiðtogi,
og einkum hefur hann geymzt í
vitund almennings fyrir frægð
sina að endemum. Kynóður harð
stjóri og böðull — konungurinn
siem átti eiginkonumar sex, og
lét afMfa tvær þeirra; sem ruddi
andstæðingum sínum samvizku-
iaust úr vegi; sagði skiiið við
páfadóminn til að fuillnægja
hoMlegri fýsn til hirðmeyjar
dTOttningar sinnar, og loks kon
ungurinn sem iézt úr sárasótt.
Er nokfcur furða þó að hann hafl
orðið mönnum hneyksiunar-
hetta?
Álitið hefur þó smám saman
breytzrt etftir þvi sem fieiri mynd
um hefur verið brugðið upp af
honum og hann skoðaður frá
fieiri hliðum. 1 ijös kemur, að
ihann hefur skílið eftir stærri
spor I sögu Engiands og Evrópu
en flestir aðrir hans líkar. Því
er þá borið við að atvikin hafi
verið honium hagstæð. Ráðstaf-
anir þær, sem hann framkvæmdi
til að svala eigingimi sinni og
metorðagimd, hafi komið helm
og saman við þarfir landsins og
vilja þjóðarinnar. Eins er sagt,
að hann hafi verið lánsamur með
ráðgjafa sina, og þeim berí að
þakka það sem vel sé um valda-
tíma hans. En sagði ekki
Kennedy heitinn forseti, að
nokfcuð mætti þekkja og mæila
hæfni ieiðtogans á þeim mönn-
um, er hann umgengist og veldi
sér til ráðuneytis. Ef svo er,
hafa fáir komizt með tærn-
ar, þar sem Hinrik 8, hafði hæl-
ana. Að öttu athuguðu virðist
þvi koma í ljós, að Hinrik 8. hafi
verið bráðgáfaður og skarp-
skyggn stjómmáiamaður og ráð-
stafanir hans mótuðu að veru-
iegu ieyti framþróun Engiands í
stórveldi.
Hinrifc 8. fæddist 1491 í
Greenwich, næstelzti sonur
Hinriks 7., er var fyrsti konung-
iur Engjlands af Tudoreðtt. Hin-
rik 7. var athugúh og útsjónar-
samiur stjómandi. Með rögg-
samri og góðrl innahlandsstjórn
reisti hann Engiand úr rústum
Rósastríðsins og græddi sárin af
völidum borgarastyrjaldarinnar.
Hann hélt sig utan við allan
styrjaldarrekstur en sneri sér
óskiptur að þvl að tryggja
stöðu sina og eftirkomenda
heima fyrir. Hann styrkti völd
konungs veruiega, og gerði aðal-
inn og þingið að þægum undir-
sátum.
Hinrik 8. tók við völdum ár-
ið 1509 við lát föður sins — 18
ára að aidri. Hann var þá
óvenjuiegt glæsimenni. Er-
lendur ferðamaður lýsti honum
á þessum árum sem „fríðasia
ungmenni, er ég hef augum lit-
ið“ og siðabótarmaðurinn Eras-
mus lýsti honum sem „glaðlynd-
um sniiiingi“. Hinrik 8. var
prýðifega menntaður, góður
málamaður og mikill íþróttamað-
ur — stundaði reiðar og veiðar af
kappi. Þá var hann og unnandi
hljómlistar — hafði jafnan I
kring um sig við hirðina flokk
Mjóðfærafeifcara. Sjiálfur Iék
hann af ágætum á þrjú hljóð-
færi — iútu, harpsikord og
Hinrik 8. — nokkrum árum
yngri.
Wiiimm
I WWWW ’MW
Hr !W&
Teikning af Cromwell eftir Hans
Holbein yngri.
Samtimamynd af Cranmer eftir
óþekktan málara.
orgel. Loks unni hann Ijóðum og
orti sjálfur með dágóðum ár-
angri. Lofsöngurinn „O Lord, the
creator of all things“ hefur
geymzrt fram á þennan dag og
'ljóð hans birtast enn í ýmsum
söfnum úrvalsljóða. Þannig
Mjóðar eitt þeirra, sem hann
yrkir til einnar konu sinnar og
verður að teljast örlagagletta
með hliðsjón af aifdrifum þeirra:
As holiy growerth greein
And never changeth hue
So I am, ever hath been
Unto my lady true;
As the holly groweth green
With ivy all alone,
When glowers cannot be seen
And green wood leaves
be gone.
Now unto my lady
Promise to hex I make
From all other oMy
to her I me betake.
Adieu, mine own lady,
Adieu, my special,
Who hath my heart truly
Be sure, and ever shail!
Ekki vitum við hvort þetta
ljóð er ort til Katrínar af Ara-
goníu, en hana gekk Hinrik
fyrst að eiga og var lengst
kvæntur. Hún var ekki ætluð
honum í fyrstu, heldur átti hún
Artúr eldri bróður hans, sem
erfa átti ríkið. En hann Jézt
skömmu eftir brúðkaupið, og nú
var úr vöndu að ráða fyirir
Hinrik 7. Katrín var dóttír
Ferdinands Spánarkonungs, og
fylgdi henni mikMl heimanmund-
ur. En úr því að Artúr tók upp
á því að hverfa ytfir landamær-
in svo skyndifega; vildi Ferdin-
and fá heimanmundinn endur-
greiddan. Hinrik 7. b£ir gott
skynbragð á gildi peninga, og
vildi ógjarnan verða af sjóðn-
uim. Hann mun því um tíma hafa
hugleitt að ganga sjálfur að eiga
Katrínu unz hann eygði þá
lausn að gera hana að drottn-
ingu Hinriks, sonar síns. Fyrstu
árin eftir lát föður síns leitaði
Hinrik 8. mjög ráða hjá konu
sinni. Átti hún stærsta þáttiran í
því að móta með Hinriki fjand-
samlega afstöðu til Frakklands,
og gerðist hann svarinn banda-
maður tengdaföður sins í þeim
efnum. Varð úr að England og
Spánn ákváðu að ráðast í sam-
einiragu inn í Suður-Frakkland.
En þegar á hólminn kom létu
hersveitir Ferdinands ekki sjá
sig og Englendingar biðu mik-
inn ósigur. Þessari niður-
lægingu gleymdi Hnirik aldrei,
og Katrín varð öldungis áhrifa-
'laus á gang þjóðmála í Eraglandi.
Upp frá þessu leitaði Hinrik
stöðugt meira á náðir Thomas
Woisey, kardínála, sem varð nú
áhrifamesti maður landsins að
konungi einum undanskildum.
Strax og Wolsey hafði fengið
sæmilega frjálsar hendur tók
hann til við að útfæra frekar
hina fjandsamlegu afstöðu
til Frakklands, sem lyktaði með
því að til átaka kom nálægt
Calais við franskar hersveitir.
Englendingar fóru með algjöran
sigur af hólmi, og England end-
urheimti æruna. Lúðvik 12. sá
sig tilneyddan að setjast við
samningaborð með Englending-
um og undirskrifa friðar-
sáttmála. En staðan breyttt-
ist fljótlega við valdatöku
Frans 1. í Frakklandi. Hann
reyndist fljótlega mikill bardaga
maður og aigursæil með afbrigð
um. Skyggði hann algjörlega á
dáðir Hinriks, hinum síðar-
nefnda til mikillar armæðu.
Hann lagði allt sitt traust á að
Wolsey mundi firra hann frek-
ari leiðindum af framgangi
Frans 1. og koma stórveldunum
\
og svo sem sjá má er hóglífið þá þegar farið að segja til sin.
á meginlandirau í skilning um,
að England væri orðið veldi sem
taka yrði tillit ti'l. Wolsey brást
horaum ekki, og árið 1518 tókst
honum að koma á friði í Evrópu
eftir miklar hræringar.
Um þetta leyti tóku aðr-
ar áhyggjur að sækja mjög á
Hinrik. Hann þráði ekkert heit-
ara en að eignast son til að erfa
rífcið. Katrín hafði alið honum
Maríu, en önnur böm hennar
höfðu fæðzt andvana eða dóu
skömmu eftir fæðingu. Hinrik
var að verða úrkula vonar, þeg-
ar hann kynntist önnu Boleyn.
Hann varð yfir sig ástfanginn
af henni, gerði hana að ástkorau
sinni og ákvað síðar að skilja
við Katrinu til að geta gengið
að eiga Önnu.
Haran lagði málið fyrir
Wolsey, sem sýndi strax mikinn
áhuga á skilnaðarhugleiðingum
konungs, og ákvað að kippa mál
unum í liðinn. Þessi ákvörðun
varð honum afdrifarík. Ekki
nóg með að hún yrði honum að
falli, heldur leiddi hún þróun
Englands inn á nýjar brautir. 1
þessu sambandi ber að hatfa
tvennt í huga. Wolsey vissi ein-
ungis um fyrirætiun konungs að
skilja við Katrínu en ekki að
hann hefði í huga að kvænast
Önnu Boleyn. Að vísu
vissi hann allt um samband
þeirra, en gerði ráð fyrir að
konuragur fengi fljótt leið
á henni. 1 öðru lagi hugð-
ist hann bæta sambúðina við
Frakkland, og áhrifaríkasta leið
in tii þess var að láta konung
ganga að eiga franska prins-
essu. Næðu löndin samkomulagi
um þetta, mundu Frakfcland og
England — í ljósi þessa nýja
sambands — eiga auðvelt með
að knýja páfa til að veita
Hinriki skilnað. Síðar átti Hin-
rik að ganga að eiga frönsku
prinoessuna, og friður og vin-
átta miili Englands og Frakk-
lands voru tryggð.
Wolsey vanmat ítök Önnu og
hina áhrifamiklu vini hennar.
Von bráðar rann það upp fyrir
honum, að Hinrik ætlaði sér að
ganga að eiga Önnu, þannig að
ekkert yrði úr friðarumfeitun-
um hans við Frakka. Hann varð
þó að framfylgja fyrri ákvörð-
un sinni að raá skilnaði fyrir
konung, ef hann átti að halda
hytlli hans. Úrslitavaldið í þeim i
efnum var i höndum páfa, og j
Wolsey vissi að hann hafði eng-:
an áhúga á því að hraða þess- j
um málum. Katrín var náskyld ;
Karli 5. Spánarkeisara, og slík
ráðstöfun hefði leitt reiði keisar-
ans yfir páfa og veldi hans. Páfi
gerði þó út sendimanninn til að
kanna jarðveginn ásamt Wolsey.
För hans bar engan árangur og
nú fór heldur en ekki að halia
undan fastí fyrir Wolsey. Vinir
Önnu Boieyn drógu ekki af sér
að igrafa undan trausti konungs
á kardínála sínum. Það tókst
endanlega með friðarsáttmála
Frakkakonungs og Spánarfceis-
ara í Cambrai 1529. Þeir jöfn-
uðu út deilur sínar án nokkurs
tliiits til skoðana enska kardí-
nálans. Þá var ljóst að Wolsey
hafði misst öll sín ítök og áhrif
í utanríkismálum. Hann var sett
ur af, en lézt er hann var á leið
í Tower, sakaður um landráð
Áður höfðu allar eignir
hans verið dæmdar af honum.
Um það bil ári fyrir andlát hans
eða árið 1529 hafði Anna Boi-
eyn náð fyrsta marki sínu
— sæti drottningarinnar við
hirðina. Hún mátti þó bíða enn
um sinn eftir drotfcningartitlin
um.
Thomas More varð eftirmaður
Wolseys sem ríkiskanslari.
Hann var allt önnur manngerð
— hugsjónamaður, friðunnandi
og mannvinur. Enginn gat sak-
að haran um mútuþægni eða aran
að emhættismistferli. Hann hafði
i huga að beita áhrifum sínum
til að gera háleita hugmynda-
fræði sína og Erasmus að stjórn
málalegri staðreynd. En hugsjón
ir hans fengu engan hljómgrunn
á þessum tíma. Honum var lljót-
tega ýtt til Miðar af nýjum
straumum og nýjum mönn-
um, sem voru fúsir til að fóma
sannfæringu sinni fyrir hylll