Morgunblaðið - 02.03.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. MARZ 1977
17
r
Albræðslan í Straumsvik:
Fullkomin hreinsitæki for-
senda viðunandi andrúmslofts
Mengað loft á vinnustað — Hætta á atvinnusjúkdómum hjá starfsmönnum
Heilbrigðisráðherra svarar fyrirspurn
um mengunarhættur í
MATTHÍAS Bjarnason,
heilbrigðisráðherra, svar-
aði í gær í sameinuðu þingi
fyrirspurn frá Jðni
Ármanni Héðinssyni um
mengunarvarnir f álverinu
við Staumsvík. Þar sem
svar faðherra er ítarlegt
og á erindi við almenning í
landinu, verður það birt
hér á eftir í heild, þannig
að lesendur blaðsins geti
kynnt sér það beint, án
túlkunar annarra frásegj-
enda. Svör ráðherra voru
byggð á skýrslu heil-
brigðiseftirlits ríkisins um
þetta efni, sem ráðherra
óskaði eftir í tilefni af
fyrirspurninni.
álverinu
litsins að viðunandi andrúmsloft
á vinnustað við álverið í Straums-
vik verði ekki til staðar fyrr en
uppsetningu og starfræksla full-
komins hreinsibúnaðar til
hreinsunar á ræstilofti verksmiðj-
unnar er komið f gang.
Hér fer á eftir skýrsla um heil-
brigðis- og öryggiseftirlit ásamt
rannsóknum þeirra aðila, er um
mál þessi fjaila og líta má á sem
svar við spurningum þessum um
rannsóknir á mengun innan
veggja álversins í Straumsvík eða
öðrum atriðum, sem kunna að
vera hættuleg heilsu starfsmanna
þar.
firði undir umsjón héraðslæknis
séð um hið reglulega eftirlit fyrir
hönd heilbrigðisnefndar Hafn-
firðinga.
Of langt mál yrði að telja upp
alla þá mörgu og margvislegu
þætti, sem þeir hafa haft afskipti
af og beitt sér fyrir úrbótum á og
miklu máli skipta fyrir heilbrigði
og heilsufar starfsmanna álvers-
ins, aðeins stilað á stóru. Þeir
hafa beitt sér fyrir endurbótum á
mötuneyti og eldhúsi þess og
fengið framgengt að nýtt eldhús
var byggt en eitthvað hafði borið
á, því að starfsmenn fengu iðra-
kvef vegna lélegrar aðstöðu i eld-
húsi. I því sambandi héldu þeir
fræðslufundi um hollustumál fyr-
ir starfsfólk mötuneytisins i
ósk heilbrigðisnefndar Hafnar-
fjarðar af Orkustofnun i mars
1976 og kostaði álverið þá athug-
un.
Þeir hafa og beitt sér fyrir end-
urbótum á starfsumhverfinu í
verksmiðjunni með ráðleggingum
og leiðbeiningum með forsvars-
mönnum álversins og verkamönn-
um, þó einkum trúnaðarmönnum.
í því sambandi hafa þeir lagt
áherslu á að menn noti rykgrimur
reglulega þar sem rykmengun er
mikil og lagt áherslu á að ryk-
binda og hreinsa reglulega vinnu-
svæðin. Sérstaklega áherslu hafa
þeir lagt á betri aðbúnað í skauta-
smiðju og kerskála með tilliti til
minni rykmyndunar með betri
loftræstingu.
Hreinsitæki forsenda
viðunandi andrúms-
lofts
Veruleg bein afskipti af hálfu
Heilbrigðiseftirlits ríkisins af
starfsemi álversins í Straumsvík
hófust ekki fyrr en 1972 þegar út
komu eftirfarandi reglugerðir: 1)
Heilbrigðisreglugerð fyrir ísland
frá 8. febrúar 1972, um hollustu-
hætti og heilbrigðiseftirlit, 2)
Reglugerð frá 15. júní 1972 um
varnir gegn mengun af völdum
eiturefna og hættulegra efna.
í síðarnefndu reglugerðinni er
Heilbrigðiseftirliti ríkisins falið
að fjalla um umsóknir um starfs-
leyfi þeirra, er reisa vilja verk-
smiðjur eða iðjuver og gera rök-
studdar tillögur um skilyrði sliks
rekstrar ásamt með mengunar-
mörkum til heilbrigðisráðherra,
sem endanlega úrskurðar málið.
í samræmi við reglugerðina
sendi Heilbrigðiseftirlit rikisins
þáverandi heilbrigðis- og iðnaðar-
ráðherra umsögn sina um
mengunarhættu við álverið í
Straumsvik, með bréfi dags. 22.1.
1973 og taldi óhjákvæmilegt að
setja upp hreinsunartæki við
álverið, er taka ættu megnið af
fluorsamböndum úr ræstilofti
verksmiðjunnar, þannig að komið
verði í veg fyrir frekari fluor-
mengun umhverfisins og þar með
skemmdir af gróðri og hugsanlegt
heilsutjón á mönnum og dýrum.
Var ályktun þessi í fullu sam-
ræmi við samþykkt Heilbrigðis-
ráðs Hafnarfjarðar og álit borgar-
læknisins i Reykjavík ásamt ráð-
stöfunum sem sjálfsagðar eru
annars staðar í heiminum þar sem
álframleiðsla fer fram. Staðfesti
ráðuneytið þessa skoðun Heilbr.
ríkisins með bréfi dags. 31.1. 1973
til íslenzka Álfélagsins.
Ástæðan fyrir þvi að hér er
bent á kröfu Heilbrigðiseftirl.
ríkisins um hreinsibúnað í álver-
inu er sú staðreynd að i umræðum
um þau mál hefur nær eingöngu
verið einblínt á nauðsyn slíks
varnarbúnaðar til verndar gróðri
og heilsufari manna og dýra í
næsta nágrenni verksmiðjunnar
með tilliti til fluormengunar, en
minna eða lítið sem ekkert verið
rætt um þá staðreynd að með upp-
setningu slikra tækja „batnar
andrúmsloft á vinnustað mjög
verulega“. Svo vitnað sé í orðalag
og skoðun forráðamanna íslenzka
Álversins í bréfi til Heilbrigðis-
eftirlits rikisins 23.12.1975.
Það er skoðun Heilbrigðiseftir-
Heilbrigðis- og
öryggiseftirlit
í Straumsvík
Héraðslæknirinn i Hafnarfirði
og Öryggiseftirlit ríkisins sá um
heilbrigðis- og öryggiseftirlitið í
alverinu frá upphafi byggingar-
framkvæmda í mars 1967 fram til
ársins 1969 og 1970 en þá bættust
við i eftirlitið heilbrigðisfulltrú-
inn í Hafnarfirði og Heilbrigðis-
eftirlit ríkisins.
Einnig hefur um alllangt skeið
verið starfandi trúnaðarlæknir
við álverið og siðan 1. mars 1976
hefur svo ,,hollustunefnd“ verið
starfandi þar, en í þeirri nefnd á
aðaltrúnaðarmaður verkalýðs-
félagsins sæti.
Frá upphafi byggingarfram-
kvæmda í mars 1967 hefur
héraðslæknirinn i Hafnarfirði
haft meira eða minna regluleg
bein eða óbein afskipti af heil-
brigðis- og hollustumálum starfs-
manna við álverið í Straumsvik,
þar með talið starfsumhverfi og
ytri mengunarmál. Frá 1969 hef-
ur heilbrigðisfulltrúinn i Hafnar-
hollustuháttum og fengu til þess
sérfróðan aðila. Sýni af matvæl-
um og áhöldum eru tekin reglu-
lega til gerlarannsókna og hafa
niðurstöður verið góðar. Þrátt
fyrir langa baráttu fyrir nýju og
stærra mötuneyti og loforð for-
ráðamanna álversins hefur ekki
enn verið hafin bygging þess.
Endurbætur
á starfsumhverfi
Neysluvatnssýni eru rannsökuð
reglulega og hefur vatnið uppfyllt
lágmarksskilyrði um hollustu
með tiiliti til efnasamsetningar og
gerlagróðurs. Sérstaklega hafa
sýnin verið rannsökuð með tilliti
til fluor-innihalds sem hefur ver-
ið á bilinu 0.05—0.06 mg i litra,
sem er eðlilegt magn og aldrei
hefur fundist cyaníð i vatninu
vegna hugsanlegrar mengunar á
grunnvatni frá fyrrverandi ösku-
haugum Hafnarfjarðar, þar sem
kerbrotum var komið fyrir í upp-
hafi. 1 þessu sambandi beittu þeir
sér fyrir rannsóknum á grunn-
vatnsrennsli á Straumsvíkur-
svæðinu, sem framkvæmd var að
Krafist hefur verið en án árang-
urs betri úrlausnar á. uppskipun
og meðferð súráls, sem er mjög
rykugt starf og fylgst, með loft-
ræstingu í vélaviðgerðarverk-
stæði.
Hættur af asbestryki
Sérstaklega skal bent á árvekni
og framtakssemi héraðslæknisins
og heilbrigðisfulltrúans um heil-
brigðishættu, sem stafað getur af
asbestryki á vinnustað, en niður-
stöður erlendra rannsókna fóru
að birtast í erlendum tímaritum á
árinu 1975 þar sem bent var á að
asbest-ryk gæti valdið krabba-
meini i brjóst- og lífhimnu ásamt
lungum en áður hefur lengi verið
þekkt til óeðlilegs bandvefsmynd-
unar i lungum vegna þessa ryks,
en þessi sjúkdómur er fyllilega
jafn alvarlegur og svokölluð kísil-
lungu eða kísilveiki, sem stafar af
innöndun kfsilryks.
Var fyrirtækinu gert að gera
grein fyrir asbestnotkun sinni og
gefin fyrirmæli um að draga úr
þeirri notkun ásamt að viðhafa
sérstaka gát og varnir við sögun
og aðra meðferð á efninu. Skilaði
ísl. Álfélagið ýtarlegri skýrslu
um asbestnotkun sfna og drógu
tafarlaust úr notkun þess eins og
þeir gátu ásamt loforði um að
ekki yrði sagað asbest eða mulið
lengur og að tilraunum til að
draga úr notkun þess héldu
áfram.
í skýrslu félagsins kom fram að
alls nam notkunin 62.500 kg. á ári
miðað við framleiðslu á 70.000
tonnum áls og fóðruð 100 ker.
Auk þess, sem hér hefur verið
upp talið um almennar ráðlegg-
ingar og endurbætur á starfsum-
hverfi og almennum hollustu og
heilbrigðismálum, var fylgst með
heilsufari starfsmanna bæði af
héraðslækni, trúnaðarlækni fé-
lagsins og heimilislæknum starfs-
manna, sem sendu þá til rann-
sókna hjá sérfræðingum í ríkis-
spítölunum, eftir því sem við átti,
en strax á fyrstu árum álbræðsl-
unnar fór að bera á ýmsum óþæg-
indum, einkum frá slímhúðum
nefs og öndunarfæra hjá nokkr-
um starfsmönnum í kerskálunum,
eins og dæmi eru til um frá öðrum
álverum.
Ekki voru þessir starfsmenn þó
tilkynntir til héraðslæknis sem
hafandi atvinnusjúkdóma.
Þegar haldið var áfram stækk-
ua álversins á árunum 1970—
1971 og menn héldu að hreinsi-
tæki fyrir útblástur væri á næstu
grösum óttuðust starfsmenn í ker-
skálunum að skaðleg efni og
mengum myndi aukast í andrúms-
lofti þeirra. Urðu þessar umræð-
ur til þess að héraðslæknir og
heilbrigðisfulltrúi gátu fyrr en
ella hafið mælingar á loft- og ryk-
sýnum í andrúmslofti á vinnustað
til efnagreiningar ásamt mælingu
á fluormagni í sólarhringsþvagi
frá starfsmönnum álversins, en
það er talinn allgóður mælikvarði
á fluorupptöku og mengun starfs-
manna. Hófust þessar rannsóknir
1971 en verkið sóttist seint vegna
ófullkomins tækjabúnaðar og
ófullnægjandi rannsóknarað-
stöðu.
Að ósk verkalýðsforustunnar
fól þá ráðherra Heilbrigðiseftir-
liti rikisins að taka þessa rann-
sókn að sér og hraða henni. Um
framkvæmd og niðurstöður þeirr-
ar rannsóknar sem hófst í nóvem-
ber 1971 hefur fyrrv. forstöðu-
maður Heilbrigðiseftirlitsins lýst
i greinargerð til heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra dags.
11.8. 1972 og verða hér i stuttu
máli raktar helstu niðurstöður
þeirrar rannsóknar.
Rannsókn
í vinnuskilyrðum
Rannsókninni var hagað þann-
ig:
1. Vinnustaðir verksmiðjunnar
skoðaðir og var niðurstaða skoð-
unarinnar sú, að allmikið ryk
væri i þessum vinnustöðum og
fann skoðunarmaður fyrir óþæg-
indum frá öndunarfærum vegna
hins mengaða lofts..
2. Rannsakað var loftkent fluor-
magn (fluorvetni) i Kerskála, en
niðurstöður þeirra rannsókna er
ekki getið i skýrslunni. Aftur á
móti eru til rannsóknir á fluor-
vetni frá nóv. 1971 en þar er sagt
að niðurstöður séu lægri en búast
mátti við, sennilega vegna vand-
kvæða við sýnishornatökuna.
3. Brennisteinssýrlingur (S2)
var rannsakaður i andrúmslofti i
kerskála og skautasmiðju og
reyndist vera að meðaltali o,14
mg/rúmm en hæstu tölur
einstakra mælinga fóru upp í
0.475 mg/rúmm og var talið að
þessar tölur væru innan uppgef-
inna hættumarka.
Framhald á bls. 19