Morgunblaðið - 30.06.1977, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 30.06.1977, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. JUNI 1977 19 Heimir Steinsson rektor: Um lýðháskóla á Islandi Undanfarin ár hafa fræðslumál verió ofarlega á baugi hér á landi. Er það mjög að vonum. Skólakerf- inu er varpað í deiglu endanna á milli; ný lög um grunnskóla hafa öðlazt gildi, frumvarp til laga um framhaldsskóla litið dagsins ljós og sérskólar ýmsir verið efldir. I þessari umræðu hafa lýðháskólar sjaldnast verið fyrirferðarmiklir. Þó hefur þeirra verið getið og fremur í vaxandi mæli en hitt. Nú eru þeir atburðir og framkomnir, að ástæða er til að fara nokkrum orðum um lýðháskólamál almennt en þann lýðháskóla sér á parti, er starfræktur hefur verið á Islandi um hríð. Lög sett um Skálholtsskóla Mánudaginn 2. maí síðast liðinn setti Alþingi lög, er marka tíma- mót í sögu lýðháskóla á íslandi. í lögum þessum segir meðal ann- ars: „í Skálholti starfar skóli, er heyrir undir Menntamálaráðu- neytið. Nefnist hann Skálholts- skóli. — Skálholtsskóli starfar í anda norrænna lýðháskóla.“ Lögin eru unnendum lýðhá- skóla á íslandi meira fagnaðar- efni en svo, að orðum verði auð- veldlega að þökkunum komið. Al- þingi hefur nú formlega lagt grundvöll að þeirri alþýðu- fræðslu, er lýðháskólar hafa í frammi. Lokið er baráttu, sem hafin var fyrir tæpum hundrað árum, er þeir Guðmundur Hjalta- son, Sigurður Þórólfsson og séra Sigtryggur Guðlaugsson hófu á loft merki lýðháskóla á landi hér. Þrotlaust erfiði þessara frum- herja og arftaka þeirra, Sigurðar G-eipssonar og annarra, hefur borið nýjan ávöxt. Tilbeini Al- þingis nú er ljós vottur þess, að lýðháskólahugmyndin lifði með þjóðinni, þótt löngum væri við ramman reip að draga. En lið- veizla löggjafans er einnig i full- komnu samræmi við þá nýsköpun fræðslumála, er fram hefur farið um hríð og að þvi miðar að opna dyr og auðvelda almenningi að- gang að margvislegum mennta- stofnunum. Sú nýsköpun á sér raunar beinar eða óbeinar rætur í hugsjónum þeim, er lýðháskóla- menn urðu fyrstir til að bera fram. Því fer vel á því, að hvort tveggja skuli fram fara samtímis, setning laga um lýðháskóla í Skál- holti og sundurleit fyrirgreiðsla önnur á vettvangi fræðslumála. Jafnframt þessu hafa ríkis- stjórn og Alþingi með nefndri lagasetningu rétt Skálholti styrk- ari vinarhönd en nokkru sinni síðan 1963, er lög voru sett um Skálholtsstað. Velunnarar Skál- holts þakka þann hlýhug, er í lögum þessum felst. Svo vel vill til, að þau eru sett á fimm ára afmæli Skálholtsskóla, og vart er unnt að hugsa sér vinsamlegri af- mælisgjöf né eindregnari viður- kenningu á því starfi, sem fram hefur farið innan veggja skólans þessi ár. Fulltingismenn íslenzkr- ar Þjóðkirkju almennt hafa og ríka ástæðu til að fagna þessum tíðindum. Hingað til hefur kirkj- an staðið að rekstri Skálholts- skóla, óstudd að mestu, þótt bygg- ingarfé hafi um árabil runnið til stofnunarinnar úr Ríkissjóði. Nú hafa þeir aöilar, er með völd fara á íslandi, sýnt það í verki, að þeir meta að verðleikum það frum- kvæði, er Þjóðkirkjan hefur haft um þetta mál. Sú liðveizla segir meira en mörg orð um hug stjórn- valda til kirkju og kristni hér á landi. Hvað er lýðháskóli? Sem fyrr greinir segir svo í lög- um um Skálholtsskóla, að skólinn starfi „í anda norrænna lýðhá- skóla“. Nokkru nánar er kveðið á um þetta efni aftar i lögunum, og er þar drepið á ýmis einkenni nefndra skóla. Skal þeim málum nú stúttlega hreyft. Þótt skálholtsskólamönnum trúlega virðist framanskráð milli- fyrirsögn óþörf, er þvi ekki að leyna, að spurning þessi er þrá- sinnis borin fram og áreiðanlega ekki að ástæðulausu. Sannleikur- inn er sá, að lýðháskólar eru sem fyrr tiltölulega lítt þekktir á landi hér. Nú hefur og nokkur hópur ungmenna setið á skólabekk i Skálholti. En hinir eru margfalt fleiri, sem aldrei hafa heyrt lýð- háskóla eða séð. Þetta fólk allt á rétt á nokkrum upplýsingum um það, sem hér er á ferð, — ekki sízt nú, eftir að ákveðið hefur verið að efla islenzkan lýðháskóla af almannafé. Hitt er og mála sann- ast, að sjálfir hafa lýðháskóla- menn nokkurn hug á að kynna starfsemi þessa sem vendilegast. Skilgreiningar á lýðháskólum eru næsta sundurleitar, enda eru þeir reknir af mismunandi aðil- um um gjörvöll Norðurlönd. Þó mun það ekki fjarri lagi að nefna tvennt, er talizt getur sameigin- legt verkefni lýðháskóla hvar- vetna nú á dögum. Hið fyrra er þetta að rétta hjálparhönd því fólki á ýmsum aldri, sem af ein- hverjum ástæðum hefur ekki hag- nýtt sér hið almenna skólakerfi. Hið síóara viðfangsefnið er það að sinna æskumönnum, er standa á krossgötum í námi, hafa lokið til- teknum áfanga, en eru óráðnir um framtíð sína. Þessu tvíþætta verkefni sinnir lýðháskóli með því að gefa nem- endum kost á svo fjölbreyttu námi, sem föng eru á, eftir frjálsu vali. Getur þá hver og einn lagt stund á þær greinar, er honum áður reyndust örðugar, ellegar sinnt einhverjum þeim efnum, sem hugurinn girnist, en ekki reyndist unnt að fást við á öðrum skólastigum. Hið síðar nefnda á einkum við um þá, er á krossgöt- um standa. Fjölmargir æskumen eru um hríð efablandnir um það, hvert halda skuli. Þeir hafa lokið skyldunámi og ef til vill einhverj- um áföngum öðrum. Ekki vilja þeir láta skólagöngu niður falla. En framhaldið liggur engan veg- inn í augum uppi. I slíkum tilvik- um hentar lýðháskólavist þrá- sinnis einkar vel. Á lýðháskóla gefst tóm til að fást við nýstárlegt námsefni, er opnað getur augu nemandans fyrir brautum, sem honum voru áður litt kunnar. Jafnframt þessu fá menn næði til að íhuga sitt ráð. Reynslan sýnir, að við leióarlok hefur margur tek- ið stefnuna með eindregnari hætti en áður. Nemandinn hefur á námstimanum, glöggvað sig á ýmsu, veit nú hvað hann vill, hef- ur og oftsinnis tekið framförum í þeim greinum, sem honum helzt voru til trafala fyrr meir. Það nám, sem hér um ræðir er valfrjálst aö mestu, eins og áður er sagt, en slikt valfrelsi er eitt megineinkenni lýðháskóla. Því fylgir raunar frelsi í öðru tilliti. Við hreinræktaðan lýðháskóla eru ekki tekin próf. Það er álit lýðháskólamanna, að dvölin verði nemendum árangursríkari, ef ekki er að þeim sótt með eftir- gangsmunum, heldur fái þeir að ástunda sjálfsnám eftir þvi sem til vinnst, undir leiðsögn kennara. Heimir Steinsson. Með þessu er alls enginn dómur upp kveðinn um gildi prófa eða haldleysi þeirra við aðra skóla. Hitt sannar reynslan ótvirætt, að á lýðháskólum hentar þessi skip- an mála bezt. Prófleysi hefur óhjákvæmilega þann annmarka, að lýðháskóli út- skrifar engan með beinum rétt- indum til náms eða starfs. Frá þessu eru raunar ýmsar undan- tekningar í grannlöndum okkar. En þær verða látnar liggja milli hluta þessu sinni. Að jafnaði leys-, ast nemendur úr lýðháskóla með námsferilsvottorðum eða meðmælum einum saman. Rétt er að gera sér það fyllilega ljóst, að vottorð þessi og umsagnir jafn- gilda ekki prófskirteinum. Eigi að síður verða skriflegir vitnisburðir lýðháskóla þrásinnis til að greiða götu nemenda við aðrar mennta- stofnanir og á vinnumarkaði. Yfirsýn og umskipti Hér hefur einungis verið drepið á einn þátt lýðháskólastarfs, þann er nefna mætti hinn „hagnýta", — enda má ætla, að sá liður sé þýðingarmestur hverjum þeim, er i stuttu máli vill kynnast lýðhá- skólum, viðfangsefnum þeirra og tilgangi. En rétt er að vikja að öðrum efnum stuttlega. Þótt lýðháskólar séu margvís- legir og beri ýmiss konar sér- kenni, eiga þeir sér einn hug- myndagrundvöll sameiginlegan, og er sá þýðingarmeiri en önnur viðmiðun öll. Þessi kjarni hefur nú á dögum verið skilgreindur á þá lund, að lýðháskóla beri að vera „vettvangur andstæðra við- horfa.“ Lýðháskóli hefur ekki með höndum það hlutverk að troða i nemendur þurrum minnis- atriðum. Þvi síður er honum það fyrirhugað að ástunda innrætingu eða einhliða áróður af nokkru tagi. Leiðtogum lýðháskóla ber að sitja á eigin áráttu og sérsjónar- miðum eftir föngum, en beygja sig fyrir fjölbreytileika tilverunn- ar og leyfa lífinu sjálfu að leika á alla strengi hörpu sinnar, að svo miklu leyti sem þess verður auð- ið. Þessu verður helzt til leiðar komið með opinskáum skoðana- skiptum kennara og nemenda um ýmis þau efni, sem efst eru á baugi hverju sinni. Heimsóknir fyrirlesara af ýmsu tagi þjóna sama tilgangi. Skólinn hefur gagngert í frammi alla þá við- ieitni, er hann megnar, til að auka yfirsýn nemenda og kennara, glæóa gagnkvæma virðingu fyrir andstæðum viðhorfum, leiða menn fram á rismikinn sjónarhól, opna huga þeirra. Opinn hugur er einstaklinguir visasti vegurinn til þeirrar fjölskyggni, er öllu öðru fremur eflir mennskuna í fari jarðarinnar barna. Sá einn veit er viða ratar og hefur fjöld um farið, hverju geði stýrir gumna hver, sá er vitandi er vits. Framhald & bls. 35 SÖLUAÐILAR UM LAND ALLT FYRIR GOOD$YEAR HJÓLBARÐA

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.