Morgunblaðið - 05.08.1982, Blaðsíða 34

34
MORftUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. ÁGÚST 1982
Pálsson
og
Njála
Eftir dr. Eystein
Sigurðsson, ritstjóra
Það verður að segjast eins og er,
að þegar ég las breiðsíðu þá, sem
Einar Pálsson skólastjóri sendi
mér í Morgunblaðinu 24. júlí, kom
upp í huga minn lýsingin úr
Númarímum á bardagamanninum
sem Sigurður Breiðfjörð lýsir
ganginum á þannig að
ekki sér hann sína menn,
svo hann ber þá líka.
Ég tel mig að vísu ekki vera
einn af mönnum Einars Pálsson-
ar, en tilefnið að grein hans —
greinarstúfur sem ég skrifaði ný-
lega í Tímann — hélt ég satt að
segja að hefði verið bæði málefna-
legur og eiginlega heldur jákvæð-
ur í garð Einars og kenninga hans.
En þarna í Morgunblaðinu las ég
hins vegar grein sem var þess eðl-
is, að ég hef áreiðanlega aldrei áð-
ur séð jafn svæsnar skammir um
sjálfan mig á prenti. Það er þess
vegna líklega ætlast til að ég reyni
að svara fyrir mig.
Þrjár leiðréttingar
Áður en ég vík að efninu verð ég
þó að leiðrétta þrennt í grein Ein-
ars. I fyrsta lagi tvítekur hann það
í greininni að ég sé doktor frá
heimspekideild Háskóia Islands.
Þetta er rangt, því að doktorsrit-
gerð mína varði ég á sínum tíma
við háskólann í London. Ég veit
ekki hvernig Einar hefur farið að
því að fá þessa vitleysu inn í höf-
uðið um atriði sem honum hefði
verið í lófa lagið að fá upplýsingar
um. Hann hefði til dæmis getað
slegið á þráðinn til mín og spurt
mig um þetta; ég hefði tekið því
með vinsemd og veitt honum fús-
lega allar upplýsingar um málið.
I öðru lagi gerir Einar
fyrirvaralaust ráð fyrir því að ég
sé eins konar talsmaður heim-
spekideildar, sem sést m.a. af því
að hann eyðir miklu púðri í eigin
sárindi út af skiptum sínum við
deildina, f grein sem á að vera
svar við annarri sem fjallaði um
óskylt efni. Þarna hefði Einari
aftur verið auðvelt um vik að afla
sér nánari upplýsinga, t.d. með því
að spyrja mig. Þess vegna skal ég
upplýsa að ég lauk að vísu kandí-
datsprófi frá heimspekideild fyrir
fimmtán árum, en allar götur síð-
an hef ég starfað á öðrum og gjör-
ólíkum vettvangi. Ég hef þess
vegna ekkert með málefni heim-
spekideildar að gera, er ekki tals-
maður hennar, og hef enga ástæðu
til að bera skjöld fyrir hana á
opinberum vettvangi. Það hef ég
heldur ekki gert, enda tel ég
starfsmenn hennar fullfæra um
það sjálfa eftir því sem þeir meta
nauðsynlegt. Með öðrum orðum,
ég blanda mér ekki í deilu Einars
við heimspekideildina.
I þriðja lagi gengur Einar út frá
því sem vísu að ég sé eins konar
talsmaður stéttar minnar, ís-
lenskufræðinga. Þetta er á sama
hátt og hitt hans eigið hugarfóst-
ur. Við eigum okkar fagfélag, Fé-
lag íslenskra fræða, og ef stétt
okkar myndi sem slík vilja taka
afstöðu til kenninga Einars Páls-
sonar væri félagið rétti vettvang-
urinn til að gangast fyrir slíku og
gefa það út í sínu nafni. Ég er ekki
einu sinni í stjórn félagsins þessi
árin, hef ekkert umboð til að tala í
þess nafni, og grein mín í Tíman-
um gaf Einari ekkert tilefni til
þess að halda að ég kæmi þar fram
sem neins konar fulltrúi stéttar
minnar. Ég skrifaði þessa grein í
eigin nafni og birti þar mínar eig-
in skoðanir, ekki annarra.
En þetta vekur spurningu fyrir
mann á borð við sjálfan mig sem
er að reyna að bögglast vi'' að átta
mig á kenningum Einars Pálsson-
ar án sérmenntunar í þeim út-
lendu mÆaldafræðum sem þær
byggjast á. Fyrst Einari Pálssyni
skjöplast svona hrapallega í litlu
atriðunum sem minna máli skipta,
hvað á þá að halda um hin stærri
fræðilegu atriði, þar sem allt
byggist á glöggskyggni manna og
nákvæmni í meðferð heimilda
sinna? Kannski Einar Pálsson
treysti sér til að svara þessu?
Njáls saga
í Tímagreininni gagnrýndi ég
það að í bók sinni Baksvið Njálu ,
frá 1969, hefði Einar sett fram
mjög djarfar og byltingarkenndar
hugmyndir um erlepd áhrif á
hugmyndaheim og tilurðarsögu
Njálu, án þess að færa fyrir þeim
fullnægjandi röksemdir og gera
grein fyrir heimildum sínum. Ég
benti þar á að það væri frum-
skylda hvers vísindamanns að
leggja heimildir sínar á borðið í
fræðiritum með þeim hætti að
aðrir fræðimenn gætu skoðað þær
og lagt dóm á umfjöllun og niður-
stöður á óháðan hátt. Ég gat þess
að í bókinni Baksvið Njálu hefði
ég ekki getað fundið neins konar
greinargerð fyrir þeim heimildum,
sem trúlega væru af erlendum
toga og leyfðu Einari þær djarf-
legu ályktanir um hugmyndaheim
Njáls sögu sem þar eru settar
fram. Það sakar kannski ekki að
geta þess líka, að vitaskuld nálg-
aðist ég þessar kenningar út frá
sérgrein minni, sem er íslenskar
bókmenntir og saga þeirra. Af
persónulegum ástæðum hef ég
lengi haft sérstakan áhuga á Njáls
sögu, og ég hef reynt að lesa flest
það sem á fjörur mínar hefur rek-
ið og viðkemur henni. Ég varð þess
vegna fyrir verulega miklum
vonbrigðum með þessa bók sem
fræðirit um söguna, og út frá því
sjónarmiði skrifaði ég greinina í
Tímann.
1140 rannsóknargreinar
Þetta skilur Einar Pálsson
þannig að ég sé að ráðast á sig
persónulega fyrir að hafa sett
fram kenningar og niðurstöður án
þess að rannsaka málin nægilega
áður. Þetta er vitaskuld hrein
rangtúlkun á grein minni og
heimatilbúið hjá höfundi. Til að
hrekja þennan misskilning sinn
rifjar hann það svo upp, sem hann
hefur iýst áður, að á bak við efni-
viðinn á Baksviði Njálu liggi
hvorki meira né minna en 1140
rannsóknargreinar, sem hins veg-
ar sé því miður alls ekki hægt að
gefa út.
Og þarna erum við, að því er
mér sýnist, einmitt komnir að því
hvar hundurinn liggur grafinn. Ég
gagnrýndi Einar ekki fyrir það að
hann hefði ekki rannsakað efni
sitt nægilega vel, því að um það
hef ég enga aðstöðu til að dæma.
Hann má mín vegna hafa legið yf-
ir öruggum staðreyndum, og luma
á pottþéttum rökum fyrir mál-
flutningi sínum, en á hinn bóginn
dugar það ekki að eiga heimildirn-
ar og rökin, og læsa allt saman
niðri í skúffu heima hjá sér og
leyfa engum öðrum að sjá. Ég
ganrýndi það að Einar hefði geng-
ið þannig frá bók sinni að aðrir
fræðimenn hefðu engin tök á að
fara í saumana á rannsóknum
hans og leggja sjálfstætt mat á
ályktanir hans, röksemdir og
niðurstöður.
Það má þannig svo sem vel vera
að í rannsóknargreinunum 1140,
sem Einar Pálsson læsir svo vand-
lega niðri hjá sér, felist óyggjandi
sannanir fyrir því að hugmyndirn-
ar, sem settar eru fram í Baksviði
Njálu, séu í fleiri eða færri atrið-
um réttar. En meðan Einar Páls-
son telur sér ekki fært að gera
grein fyrir rökum sínum með öðr-
um hætti en þeim að vitna stöðugt
í rannsóknargreinarnar 1140, sem
ég trúi nú raunar ekki öðru en
sæmilega glöggur fræðimaður
gæti gert þokkalega grein fyrir í
bókarkveri af meðalstærð, þá er
hann að ætlast til þess að við hin
trúum því sem við ekki getum tek-
ið á. Meðan hann rígheldur í þessa
afstöðu fæ ég þess vegna ekki bet-
ur séð en að hann sé að ætla okkur
hinum að trúa því sem við höfum
ekki tök á að sannprófa. Munurinn
á trúarbrögðum og vísindum er sá
að hin fyrrnefndu gera kröfu til
þess að fólk trúi því sem því er
sagt, en hin síðarnefndu ætlast til
þess að fólk trúi einungis því sem
það getur sannprófað. Meðan Ein-
ar Pálsson vitnar stanslaust í
rannsóknargreinarnar 1140 er
hann að ætlast til þess að við hin
trúum — með öðrum orðum, hann
er að reka trúboð. Sjálfur er ég
þannig gerður að varðandi íslensk
fræði held ég mér að fyrirmynd
Tómasar postula í Biblíunni sem
efaðist og trúði ekki upprisusög-
Eysteinn Sigurðsson
„En ég vil undirstrika þá
skoðun mína, sem ég setti
fram í Tímagreininni og
svar Einars hefur þrátt
fyrir allt ekki breytt, að ég
tel fulla ástæðu til að vona
að rannsóknir hans eigi
eftir að verða til þess að
auka við þekkingu okkar
á íslenskri fornöld. Hon-
um virðist, vinnuaðferða
sinna vegna, hafa mistek-
ist að ná sambandi við
okkur íslenskufræðingana
með kenningar sínar, en
ég held þó að það gæti
ekki orðið annað en til
góðs og fræðunum til
framdráttar ef þar tækist
að gera breytingu á.“
unni fyrr en hann fékk að þreifa á
sárum frelsara síns. Ef ég finn á
hinn bóginn til trúarþarfar þá
fullnægi ég henni með því að fara
í kirkju. En ég er ófáanlegur til
þess að blanda þessu tvennu sam-
an.
Aðferð tilgátunnar
Ég fæ þannig ekki séð að þessi
svargrein Einars Pálssonar hreki í
raun og veru nokkuð af því sem ég
hélt fram í grein minni um bók
hans Baksvið Njálu. Það er fleira í
grein hans sem gæti gefið tilefni
til andsvara, en ég leiði hjá mér að
sinni. Hann gerir þó dálítið úr því
sem hann kallar aðferð tilgátunn-
ár, og er vitaskuld ekki annað en
vel þekkt vinnuaðferð í öllum
fræðigreinum. Þar er um það að
ræða að menn byrji rannsóknir á
því að setja fram leiðsögutilgátur
eða slá fram hugmyndum, sem
þeir reyna siðan að sannprófa með
fræðilegum rökum og gagnrökum
í því sem á eftir fer. Þessa vinnu-
aðferð þekkja allir fræðimenn, en
því miður fæ ég ekki séð að Einar
Pálsson hafi í raun og veru beitt
henni í bókinni um Baksvið Njálu.
Ég get ekki betur séð en að hann
haldi sig þar á fyrsta stiginu einu
saman, þ.e. setji fram hugmyndir
og leiðsögutilgátur, en rökstuðn-
ingurinn liggi áfram falinn í rann-
sóknargreinunum 1140. Og tilvitn-
un hans í orðabók Websters breyt-
ir þar engu um.
Kanadamennirnir
Þá eyðir Einar Pálsson umtals-
verðum hluta greinar sinnar í
frásögn af því þegar Kanadamenn
við háskóla úti í Toronto lögðu til
að honum yrði boðin prófessors-
Sigurveig Ásvaldsdóttir
frá Gautlöndum jarðsett
Mývatnssveit, 3. ágúst.
ÚTFÖR Sigurveigar Ásvaldsdóttur á
Gautlöndum var gerð frá Skútu-
staöakirkju sl. fóstudag að við-
stöddu miklu fjölmenni, eða um 300
manns. Margir komust ekki inn í
kirkjuna og var gjallarhorni komið
fyrir utan við kirkjuna, svo allir sem
þar voru gætu fylgst með, enda var
veður ágætt.
Sóknarpresturinn, séra Örn
Friðriksson, flutti útfararræðu og
jarðsöng. Sigurveig var fædd á
Einarsstöðum í Reykjadal, 4.
ágúst 1925. Foreldrar hennar voru
Sigríður Jónsdóttir frá Auðnum í
Laxárdal og Asvaldur Þorbergs-
son frá Litlu-Laugum. Hann er
látinn fyrir mörgum árum. For-
eldrar Sigurveigar bjuggu um
tíma á Breiðumýri og síðan á Ökr-
um í Reykjadal. Hún var elst af 9
systkinum.
Árið 1962 giftist hún Sigurgeiri
Péturssyni á Gautlöndum og hófu
þau búskap þar með bræðrum Sig-
urgeirs. Sigurveig átti við van-
heilsu að stríða um tíma. Hún
andaðist á sjúkrahúsinu á Húsa-
vík 23. júlí sl.
Sigurveig var vel látin af öllum
sem henni kynntust. — Kristján.
staða við háskólann þar fyrir ritii)
Baksvið Njálu. Ég er nú ekki reið-
ari út í Einar Pálsson en svo að ég
samgleðst honum heilshugar með
þessa umsögn. Það er áreiðanlega
fágætt, ef ekki einsdæmi, að
manni með BA-próf sé boðin pró-
fessorsstaða án umsóknar, og ég
skil vel að slíkt tilboð hafi yljað
honum um hjartaræturnar.
En aftur á móti gleymir Einar
Pálsson gjörsamleg að skýra frá
því í grein sinni hvað þetta kemur
málinu við. Hann er að svara að-
finnslum frá mér um að hann hafi
ekki rökstutt kenningar sem hann
setti fram í þessari bók sinni um
hugmyndaheim Njáls sögu, og
hvar kemur þetta prófessorstilboð
inn í það dæmi? Er hann að ætlast
til að ég trúi því að Njála sé skrif-
uð út frá geómetrískum formúl-
um, út á það eitt að einhverjir
Kanadamenn, sem ég veit hvorki
haus né sporð á, hafi viljað bjóða
honum prófessorsstöðu árið 1969?
Ef svo er, þá þakka ég bara pent.
Um hvað var
Baksvið Njálu?
En aftur kom annað dálítið flatt
upp á mig í grein Einars. Allt frá
árinu 1969 hef ég staðið í þeirri
meiningu að bókin Baksvið Njálu
fjallaði í rauninni um baksvið
Njálu, með öðrum orðum að hún
væri tilraun höfundar til að sýna
fram á að í Njálu gætti erlendra
hugmynda sem hefðu sett mark á
hana og mótað tilurð sögunnar.
Nú upplýsir Einar Pálsson mig um
að þetta sé hreinn aulaháttur í
mér, því bókin fjalli alls ekki um
þetta efni. Hún fjalli í rauninni
um hugmyndafræði goðaveldisins,
þ.e. taki til meðferðar efni sem
eigi við um tímabil í íslandssög-
unni sem sé nærri 400 árum eldra
en tilurðartími Njáls sögu. Þetta
notar hann síðan til að gera mér
upp þá skoðun að Njáluhöfundur
hafi verið orðinn 400 ára gamall
þegar hann skrifaði sögu sína, sem
vitaskuld er hans eigið hugarfóst-
ur eitt saman.
Ég verð að játa að þetta kom
mér svolítið á óvart. Það var einu
sinni sagt að ekki væri það sama
Ólafur pá og Ólafur uppá, og ekki
heldur Jón og séra Jón. Ég er því
vanastur að fræðimenn reyni að
hugsa skýrt og rökrétt, og þar á
meðal að þeir reyni að gefa verk-
um sínum nöfn í samræmi við
innihald þeirra. Á ég kannski að
eiga von á því að Einar Pálsson
eigi eftir að setjast niður, skrifa
sjálfsævisögu sína og kalla hana
ævisögu Eysteins Sigurðssonar?
Gæti hann til dæmis tekið upp á
því að skrifa sögu byggðar í Kópa-
vogi og kalla hana sögu Hafnar-
fjarðar? Ég játa að þetta ber keim
af útúrsnúningi, en ég held samt
að þarna séum við komnir að
nokkuð veigamiklu atriði. Einar
Pálsson gerir sér vonandi grein
fyrir því að ef bókin Baksvið Njálu
fjallar í rauninni alls ekki um
baksvið Njálu, heldur eitthvað allt
Annað, í þessu tilviki hugmynda-
fræði goðaveldisins nokkrum öld-
um áður en Njála var skrifuð, þá
eru allar aðfinnslur okkar í þess-
um blaðagreinum á misskilningi
byggðar, og allt okkar karp í raun-
inni út í hött.
Það jákvæða
En það sem Einar Pálsson
gleymir að þakka mér í grein sinni
er hins vegar hitt að í Tímagrein-
inni nefndi ég einmitt nokkur at-
riði sem mér þættu benda til þess
að ýmislegt gæti verið á rann-
sóknum hans og hugmyndum að
græða þrátt fyrir allt. Ég nefndi
þar að það væru mörg ófyllt göt í
þekkingu okkar á fyrstu öldum ís-
landsbyggðar, og m.a. vitnaði ég í
frásögn Ára fróða af lagfæringum
fornmanna á tímatalinu, þegar ár-
ið var farið að færast til hjá þeim
vegna þess að það var í raun of
stutt miðað við gang sólar. Þetta
má þykja að gefi vísbendingu um
einhverja stærðfræðikunnáttu hjá
þeim, sem aftur geta vakið spurn-
ingar um það hvort þeir hafi ekki
kunnað eitthvað fleira fyrir sér í
skyldum greinum. Ég benti líka á
þar, að við vissum vel að mann-
kynið hefði gert ýmiss konar upp-
götvanir á sviði stærðfræði fyrir