Morgunblaðið - 10.02.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1983
Atvinnumálin í brennidepli
— eftir Björn
Dagbjartsson
Atvinnumálin munu brenna enn
heitar á mönnum á næstu misser-
um en verið hefur lengi. Verðbólg-
an og aðgerðarleysi stjórnvalda er
að ganga af flestum atvinnuvegum
okkar dauðum. f stað þess að að-
laga starfsskilyrði atvinnuveg-
anna þörfum þeirra hefur verið
látið undan stöðugt vaxandi kröf-
um um aukin lífsgæði og félags-
lega þjónustu án tillits til þess
hvort atvinnuvegirnir og þar með
verðmætasköpunin í þjóðféiaginu
geti staðið undir þessum kröfum.
Þessi ríkisstjórn og reyndar allar
ríkisstjórnir síðan 1971 með einni
heiðarlegri tilraun til undantekn-
ingar árið 1976 og 1977 hafa rekið
dæmigerða undanláts- og bráða-
birgðapólitík.
En nú trúa held ég færri því að
komist verði lengra á þessari
braut. Það, sem allir erlendir hag-
spekingar hafa sagt okkur undan-
farin ár, að verðbólgan muni fyrr
eða síðar leika atvinnuvegina það
grátt að það hljóti að leiða til at-
vinnuleysis, blasir nú við. Það var
lítill vandi að forðast atvinnuleysi
meðan hægt var að treysta á stöð-
ugt vaxandi sjávarafla, en þeir
verða ósköp ráðalitlir nú, spái ég,
sem hafa þóst vera að koma í veg
fyrir atvinnuleysi meðan þeir gátu
aukið þensluna í þjóðfélaginu
vegna vaxandi framleiðslu.
Samdráttur í
hefðbundnum atvinnu-
greinum — tafir í
orkuframkvæmdum
Ég held að engum dyljist lengur
að fiskveiðar muni dragast saman,
a.m.k. frá meðaltali síðustu ára.
Ég held líka að landbúnaðar-
framleiðsla, þ.e. dilkakjötsfram-
leiðslan, muni dragast saman
hægt og bítandi þar til hún sam-
svarar nokkurn veginn þörfum
okkar sjálfra, á sama hátt og jafn-
vægi er nú að nást í mjólkurfram-
leiðslu. Bændur eru sjálfir að leit-
ast við að ná þessu jafnvægi og
þeir munu ná því, en sú viðleitni
verður af augljósum ástæðum ekki
atvinnuskapandi. Við þessar að-
stæður er ofur eðlilegt að menn
líti til þeirra auðlinda okkar sem
að mestu eru ónýttar ennþá, þ.e.
orkunnar í fallvötnum og jörðu.
Ég tel að í virkjunarframkvæmd-
um og stóriðju hafi sérlega illa til
tekist á undanförnum árum. Dreg-
ist hefur úr hömlu að ákveða
virkjanaröð og hefja undirbúning,
þannig að nú blasir við eyða í
framkvæmdum. Einnig virðist val
á hugsanlegum næsta eða næstu
orkukaupendum hafa verið mis-
heppnað, viljandi eða óviljandi.
Leita þarf strax leiða til að
hraða orkuframkvæmdum og ekki
hika við að komast að samningum
við erlenda orkukaupendur í þeim
efnum. Reynslan að undanförnu
sýnir að menn ná ekki miklum
árangri einir á báti með þjóðar-
rembu eina í veganesti. Áhættu-
fjármagn, sem nauðsynlegt er í
þessum efnum, er ekki til á ís-
landi. En við verðum líka að sýna
aðgæsiu í þessum efnum eins og
öðrum. Ef við höfum látið fara illa
með okkur í samningum við Alu-
suisse á sínum tíma, þá vitum við
bara þeim mun betur nú. Og
mengunarvarnir, eða skortur á
mengunarvörnum, sem viðgengust
fyrir 15 árum eru einfaldlega ekki
til umræðu nú á tímum. En meðan
við vinnum að framgangi orkunýt-
ingar, og auðvitað samhliða henni
í framtíðinni, verðum við að efla
hinar svokölluðu úrvinnslugrein-
ar.
Nýjar fram-
leiðslugreinar
Um þýðingu þess, að staðið sé
rétt að hefðbundinni útgerð, fisk-
vinnslu og sölu sjávarafurða hefur
verið margt rætt og ritað, og það
vinnst ekki tóm til að gera því skil
hér sem betur mætti fara í þeim
efnum.
Þegar rætt er um nýjar fram-
leiðslugreinar t.d. í fiskiðnaði er
átt við að fara nýjar leiðir í nýt-
ingu á sjávarfangi, annaðhvort á
hefðbundnu hráefni eða á van-
nýttum hráefnum. Markmiðið
með allri nýbreytni er eitt eða
fleiri af eftirfarandi atriðum: auk-
in nýting, aukin atvinna, aukin verð-
mætasköpun, aukin vinnuhagræðing
og framleiðni, aukin hlutdeild inn-
lendrar orku og aukin þekking. Það
eru nánast engin takmörk fyrir
þeim hugmyndum sem menn
brydda upp á í þessu sambandi.
Spurningin er bara hvaða hug-
myndir verða ofan á.
Ef við athugum hvaða svigrúm
er til fyrir nýjungar rekumst við
fljótt á hindranir. Við erum að
króast af á milli endimarka auð-
linda hafsins annars vegar og þess
hámarksverðs, sem viðskiptavinir
Björn UagbjartsKon
„Ef við athugum hvaða
svigrúm er til fyrir nýj-
ungar rekumst við fljótt
á hindranir. Við erum
að króast af á milli
endimarka auðlinda
hafsins annars vegar og
þess hámarksverðs, sem
viðskiptavinir vilja
greiða okkur fyrir afurð-
ir hins vegar. Aukin
verðmætasköpun í fiski-
ðnaði hlýtur því fyrst og
fremst að byggjast á
betri meðferð og betri
nýtingu þess afla sem
kemur um borð í veiði-
skipin.“
vilja greiða okkur fyrir afurðir
hins vegar. Aukin verðmætasköp-
un í fiskiðnaði hlýtur því fyrst og
fremst að byggjast á betri með-
ferð og betri nýtingu þess afla sem
kemur um borð í veiðiskipin.
Margt af því sem hér hefur ver-
ið sagt um nýjungar í fiskiðnaði
gildir í raun fyrir vinnslu land-
búnaðarafurða, þar á meðal ullar
og skinna. Um annan iðnað, þenn-
an svokallaða samkeppnisiðnað,
gegnir að því leyti öðru máli að
frumhráefnin eru sjaldnast inn-
lend, en þar er að engu síður rúm
fyrir nýjungar.
Það skal undirstrikað að mögu-
leikarnir á nýjum framleiðslufyr-
irtækjum í úrvinnslugreinum og
samkeppnisiðnaði eru misjafnlega
nærtækir og álitlegir. En á þess-
um sviðum eru möguleikar á at-
vinnurekstri, sem eru fjárhags-
lega viðráðanlegir fyrir einstakl-
inga og smærri fyrirtæki.
Hver þorir í
nýjan rekstur og
hverjir eru útvaldir?
Það er þó svo að það þarf mikið
áræði, harðfylgi og óbilandi trú á
árangri til að ráðast í nýjan rekst-
ur á þessum síðustu og verstu tím-
um. Sem betur fer er ekki enn búið
að drepa niður alla sjálfsbjargar-
viðleitni með þessum endalausu
ríkisafskiptum, en menn eru
greinilega meira hikandi nú en oft
áður við að fitja upp á einhverju
nýju. Til að snúa þessari þróun við
og endurvekja bjartsýni á at-
vinnurekstur verður að grípa til
nokkuð róttækra ráðstafana.
Það verður að taka upp rétta
gengisskráningu sem þýðir
óhjákvæmilega verulega gengis-
lækkun eins og nú er ástatt.
Það verður að taka upp vaxta-
stefnu, sem er í samhengi við arð-
semi þess að taka lán, en ekki ein-
göngu háð falsaðri vísitölu.
Það verður ennfremur að auka
ábyrgð fyrirtækja í fjárfest-
ingamálum, leyfa mönnum að
hagnast á skynsamlegum fjárfest-
ingum og vel reknum fyrirtækj-
um, t.d. með breytingum á skatta-
og afskriftareglum, en láta líka
óábyrga fjárglæframenn sæta
fullri ábyrgð.
Til þess að þetta megi verða
verður að leggja niður Fram-
kvæmdastofnun og pólitískar
stjórnir fjárfestingarlánasjóða.
Auðvitað getur bankakerfið sjálft
séð um þá lánastarfsemi sem
Framkvæmdastofnun hefur rekið.
Við höfum Hagstofu til að sjá um
gagnasöfnun og matreiðslu ým-
issa upplýsinga. Áætlanagerð er
sérsvið margra sjálfstæðra fyrir-
tækja nú orðið. Ýmsar fjárfest-
ingar sem Framkvæmdastofnun
hefur staðið að í nafni byggða-
stefnu hafa verið vægast sagt um-
deildar og óþarft að rekja það hér.
Hins vegar hefur enginn getað
sýnt mér fram á það að margar
gagnlegar og arðsamar fram-
kvæmdir út um land hefðu ekki
komist á nema fyrir tilverknað
einhverrar sérstakrar Fram-
kvæmdastofnunar.
Við verðum að láta arðsemi og
hagkvæmni ráða ferðinni í fjár-
festingarmálum framvegis. Arð-
bær og hagkvæm fyrirtæki eru
jafngóðir atvinnuveitendur hvar
sem er á landinu. Hins vegar geta
og eiga ýmsir aðrir þættir, eins og
ódýrar lóðir og rúmgott athafna-
svæði, nálægð við hráefni og ódýr-
ar orkulindir (t.d. fiskimið og heitt
vatn), nægilegt starfslið og
stöðugt og sanngirni og sam-
starfsvilji sveitarfélaga, að ráða
úrslitum um það hvar fyrirtæki
eru staðsett. Með bættum sam-
göngum verður svo að jafna þann
aðstöðumun, sem felst í ójöfnum
kostnaði við aðdrætti og mark-
aðssetningu.
Hvar skal byrja?
Það vefst örugglega fyrir mörg-
um þrátt fyrir góðan vilja að hefj-
ast handa við nýja framleiðslu og
nýjan iðnað. Fyrst verður auðvit-
að til hugmyndin. Sjálfsagt er að
ganga með hana í maganum um
tíma, ræða hana við trúnaðarvini
og byrja síðan að leita upplýsinga.
Það er margt sem þarf að skoða.
Kannski er það sem allra fyrst:
Verður þetta seljanleg vara og
þá hvar og á hvaða verði? Hvað
um hráefnisaðdrætti og hvað
kostar það? Hvaða aðstöðu, þ.e.
hús, búnað og vélar, þarf til fram-
leiðslunnar, og hve mikinn mann-
afla? Flestar þessar upplýsingar
geta menn náð í sjálfir og það er
engin ástæða til að ofurselja sig
einhverjum sérfræðingum á þessu
stigi. Ef svörin við ofangreindum
spurningum eru jákvæð að eigin
dómi og trúnaðarvina, þá er næst
að hyggja að fjármögnun og þá
getur þurft sérfræðiaðstoð vegna
sjóða og banka, vegna tilboða í
vélar og tæki, vegna hönnunar og
markaðsleitar o.s.frv. Þó geta
menn furðu margt sjálfir og mér
finnst t.d. sveitarfélög oft óþarf-
lega fljót að leita til sérfræðinga.
Og ég held að það sé alröng byrjun
að leita til stjórnvalda og biðja um
hugmyndir að nýjum atvinnu-
rekstri. Það má sjálfsagt finna
dæmi sem hafa gengið upp þrátt
fyrir slíka byrjun, en það eru líka
til mörg sorgleg dæmi um fyrir-
tæki sem hefur verið allt að því
þröngvað upp á sveitarfélög og
hafa aldrei fest þar rætur. Ein-
hver þarf að bera hag fyrirtækis
fyrir brjósti. Annars verður það
olnbogabarn sem allir níðast á.
I dag fimmtudag 10.
veisla
febrúar opnum við aftur
eftir breytingar.
í tilefni dagsins bjóðum
við ykkur í bolluveislu.
BAKARÍIÐ
Kringlan
Starmýri 2,
sími 30580.