Morgunblaðið - 10.02.1983, Blaðsíða 34

Morgunblaðið - 10.02.1983, Blaðsíða 34
34 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1983 Að segja til syndanna eftir Jens í Kaldalóni Það þarf enginn að halda að all- ir verði ánægðir, þegar til synd- anna er sagt, og allra síst þeir, sem þann bagga bera á herðum sér, sem sífellt fleiri syndask- ammir bætast í, — en þó enginn þykist neitt í láta nema vizku og þekkingu. Þegar ég stundaði sjóróðra í Bolungarvík í gamla daga, kom það aldrei fyrir þá á bjátaði í vá- legum vindum að ekki hjálpaði hver einasti maður, og jafnvel konurnar líka, að bjarga bát úr lendingu uppá þurran malar- kambinn, þar til öllu var vel borg- ið undan brimsköflum hversdags- ins. Aldrei var þar um japlað og fuðað hverjum þetta og hitt væri að kenna, eða hvort gera hefði átt svona eða hinsegin, heldur ein- beitt sér að bjarga öllu því sem bjargað varð, sem þó jafnan að vel tókst, enda allra hugur og allra hendur þar á eitt lögðust, samein- aðir í eitt afl og eina sál — með þá dýrmætu reynslu og margþjálfað- an dug, sem einn megnaði að leysa þann vanda, sem við var að glíma. Þegarloðnan hvarf Það er að gera sig að algeru við- undri, að teija þau skakkaföll sem á hafa dunið í íslenskum efna- hagsmálum engan þátt til hins verra gert hafa í okkar efnahags- afkomu. Þótt ekkert hefði verið nema loðnan ein sem útúr því dæmi væri kippt, væri það ærin óslétta á þeirri beinu braut sem eftir við gengið höfum. Atvinnu- og efnahagslega séð er sá þáttur svo stór, að engum heilvita manni með nokkra skynbæra þekkingu í huga sér getur dulist, að í atvinnu- sögu okkar fámennu þjóðar, hlýt- ur það að teljast til stóráfalla, frá því að um 50 skip komu sökkhlað- in á flestar hafnir kringum allt Island, á þeim svörtustu skamm- degisdögum þess norðurhjara sem við hér byggjum, og þá ekki síður sem samverkandi kapítuli við öll þau stórteikn í veraldarheiminum kringum okkur í samanherptri kreppu og atvinnuleysi. Allt þetta og miklu fleira hefur nú á eitt lagst, svo sem kaldur strokugustur að smeygja sér innum hverja rifu til hins verra í allri þeirri útsól- undarsemi sem við íslendingar höfum á eitt lagst, sem tileinkum okkur, undanfarna áratugi að lifa eins og skynlausar skepnur, — sem bestu tugguna éta meðan til er, en svelta svo á eftir, ef ekki er svo til skammtað að lífi halda megi í því ásetningsformi sem áskapað er til brýnustu lífsþarfa. IJtlendingum atvinnu Við bjóðum útlendingum at- vinnu í stórum stfl, svo þúsundum manna skiftir, að búa til allan andskotann í öllu formi. Ekki ein- ungis húsgögn, skip, báta og eld- húsinnréttingar, heldur og ekki síður svo hundruðum tonna nemur af beinhörðu kexrusli, brauðum og drasli allskonar, sem í sjálfu sér enginn matur er. Eru jafnvel sum- ir snarbrjálaðir yfir að ekki sé svo í þokkabót flutt inn allt það smjör, mjólk og kjöt, sem við þurfum að éta. Látum útlendinga sauma á okkur fötin, jafnvel gallabuxurnar í slorið og drulluna — að ég ekki nú tali um að sú eina verksmiðja á íslandi, sem mannaði sig upp í það að smíða lítið brot af því skótaui, sem við þurfum á að halda, stóð á barmi gjaldþrots af því landanum þótti ekki nógu fínir íslensku skórnir, og þótti meira í munni Jens í Kaldalóni „Þaö þarf ekki að segja þá sögu, sem geröist eftir síð- ustu kosningar. Allir okkar ágætu alþingismenn gerðu þá svo rækilega í bólið sitt að eftir verður munað — og af- leiöingar þess koma nú fram í óvistlegasta ráðleysi.“ „að tyggja sína skó upp á dönsku". Og það er eins og enginn í allri sinni eyðslublindu sjái, að út sé að flytja allt það vinnuafl sem til staðar þarf í landinu sjálfu, með því að láta allt gera í útlöndum, sem á við þurfum að halda. Við eigum ekki að sjá fyrir at- vinnu á Islandi, sagði Kristján Thorlasius, þá til stóð að kaupa útlendu einingahúsin í sumarbú- staði opinberra starfsmanna, fyrir nokkru síðan (þó ekki af því yrði nú sem betur fór). En slíkur hugs- unarháttur er svo hroðalegur að hryggð hlýtur að vekja hjá öllum þeim lifandi sálum — sem eitt- hvert skyn hafa til að bera, að sjá nokkurt skref fram fyrir sínar eig- in tær. Gjaldeyrissólund okkar er svo úr öllu hófi gengin, að hver heil- vita maður hlýtur að skammast sín fyrir slíka ófyrirgefanlega óráðsíu og sannar, svo ekki verður um villst hversu tilgangs- og hugsunarlaust við áfram veginn ráfum, án þess minnstu grein að gera okkur fyrir þeim áhrifum í framvindu tímans, að safna svo milljörðum skiftir í skuldum fyrir því margslungna dóti, sem svo gaman þykir með að höndla, án nokkurrar nauðsynjar, vitandi vits, að við erum með því að skaffa útlendu vinnuafli stórkostlegt lifi- brauð í atvinnu og aðstöðu, um leið og sjálfum okkur atvinnuleysi og örbrigð. Það er hreint eins og allur þessi dýrgripur okkar, gjaldeyririnn, sé skítur og einskis verður í alla staði, nema þá er keyptur er fyrir eitthvað brot af honum fóðurbætir til að gefa fé og kúm, en þótt 40% af því fari svo í kjúklinga- og svínakjötsframleiðslu, er með þann hluta allt í lagi, þá er það bara neysluvenjur sem breyst hafa í takt við útlenda kexátið. Þingmannamórallinn Það þarf ekki að segja þá sögu, sem gerðist eftir síðustu kosn- ingar. Allir okkar ágætu þing- menn gerðu þá-svo rækilega í bólið sitt, — að eftir verður munað, — og afleiðingar þess kemur nú fram í óvistlegasta ráðleysi. Það var hreint sem þeir teldu sig kosnir hefðu verið til að snúast hver um annan þveran í hringekju vitleys- unnar, svo sem þó neyðarkvak brýnustu úrlausnarefna á ölium sviðum höfðaði til dómgreindar þeirra, hvers um sig og öllum til hópa, að takast umyrðalaust á hendur sér að leysa þau marg- þættu og brýnustu viðfangsefni sem við þeim blasti, og enga bið þoldu, og voru svo sannarlega af landsfólkinu til þess kjörnir að sinna, og stilla á krafta þá sem Guð þeim gefið hefur, til að sam- einast í trú og skyldu til átaka þeirra verkefna sem enga bið þoldu úr því sem komið var. Mátti svo hver og einn sitja á sinni sneypu það tímabil sem ekki að sjálfir megnuðu að leysa þann margslungna hnút, sem við var að fást, og því vitna ég í róðrarveru mína frá Bolungarvíkurmölum forðum daga, þar sem hver höndin annarri hjálpaði, þá í nauðir rak, að svo mættu okkar ágætu þing- menn virða manngildi sitt, og til- trú alla til þeirra borna, — að svo sem í einu átaki mættu til bjargar verða þjóð sinni og þegnum til handa, til liðsinnis þeirra mála, sem sannarlega þeirra biðu og bíða á hverjum tíma, og landsfólk- ið ætlast til að þeir leggi að hönd og huga. Að skamma hverja þá ríkis- stjórn, sem til valda er ráðin hverju sinni, geta allir, og þarf ekki stóra menn til. Og þó engan veginn hafi allt til hamingju gert sú stjórn er nú situr, má svo sann- arlega til baka telja til þeirra tíma sem aðrir voru lítt hugdjarfari úr að leysa þeim verkefnavanda, sem þá við blasti, og þá að spinna þann þráð, að halda öllum þeim átökum sem á þurfti að taka. Að hrópa útí eyðimörkina „samningana í gildi" er ekki mikið afrek til að stæra sig af, vitandi vits, að það getur eng- Greinasöfh þriggja sameignarsinna Ad lokinni bókavertíð — Hannes H. (iissurarson skrifar íslenskir sameignarsinnar hafa verið iðnir við að gefa út bækur eftir sína bestu rithöfunda. Hið sama verður því miður ekki sagt um frjáls- hyggjumenn, þótt ritgerðasöfn hafi á síðustu tveimur árum að vísu birst eftir þá Ólaf Björnsson og Jónas llaralz, Matthías Johannessen og Eyjólf Konráð Jónsson. En hvar eru ritgerðasöfn eftir þá Árna Pálsson prófessor, Jón Þorláksson forsætis- ráðherra, dr. Magnús Jónsson pró- fessor og dr. Benjamín Eiríksson fyrrverandi bankastjóra? Útgáfufyr- irtæki sameignarsinna, Mál og menning, gaf fyrir jólin út þrjár bækur eftir jafnmarga rithöfunda, þá Brynjólf Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, Magnús Kjartansson rit- stjóra og Sverri Kristjánsson sagn- fræðing, og um þær ætla ég að fara örfáum orðum í þessari grein. Austragreinar Magnúsar Kjartanssonar Magnús Kjartansson skrifaði á viðreisnarárunum daglegan dálk í Þjóðviljann, blað sitt, Frá degi til dags, undir dulnefninu „Austri" (tökum eftir dulnefninu, það sýn- ir, til hvaða áttar stjórnmálanna hugur hans stóð). Þessi dálkur þótti ritaður af mikilli leikni, og mælt er, að hann hafi verið eftir- lætislesefni Jónasar Jónssonar frá Hriflu. Ýmsar af þessum smá- greinum Magnúsar eru í bók hans með sama heiti og dálkurinn, Frá degi til dags. Ég verð að játa, að mér kom það á óvart, er sameign- arsinnar gáfu þetta út. Magnús er mjög illvígur og ómálefnalegur í bók sinni, hún er honum síður en svo til sóma. Hvers vegna voru sameignarsinnar að minna á það, að einn ritfærastr maður þeirra eyddi svo miklu af ævi sinni í að níða náungann? Hvers vegna reyndu þeir ekki að láta fyrnast yfir þennan mánudagsblaðsþátt í fari Magnúsar Kjartanssonar? Sameignarsinnar hljóta að svara þessum spurningum sjálfir. En ég gat ekki annað, þegar ég las þessa bók, en borið hana saman við bók eftir bekkjarbróður Magn- úsar úr menntaskóla, sem gefin var út fyrir ári. Bókin sú er Vel- ferðarríki á villigötum, og bekkjar- bróðir Magnúsar er Jónas Haralz. Báðir eru þeir Magnús og Jónas ritfærir, skrifa skýrt og gott mál. Og báðir bera þeir með sér miklar gáfur og hvassa hugsun. Munur- inn er á áhugamálum. Jónas hefur áhuga á þróuninni, hugmyndun- um, rökunum fyrir kenningu og gegn henni, hann ræðst aldrei á einstaklinga, þótt hann sé fastur fyrir og hræðslugæði séu ekki til í honum. En Magnús hefur áhuga á því að koma höggi á náungann. hann er eins og lítill púki, sem ískrar af ánægju, ef honum tekst að sletta einhverju á fólk. Jónas notar gáfur sínar, en Magnús mis- notar sínar. Fleiri hliðar kunna að hafa ver- ið til á Magnúsi en sú, sem þessi bók sýnir, enda liggja mörk góðs og ilis ekki á milli einstaklinga eða hópa, heldur um hjartað á hverjum manni. En hvað olli þeirri miklu beiskju, sem þessi bók er heimild um? Sennilega margt, en eitt svarið er, að Magn- ús fann gáfum sínum ekki farveg í vísindum, en þau hafa verið örlög margra annarra próflausra ís- lendinga, þeir hafa orðið skömm- óttir blaðaskrifarar. (Jónas Jóns- son frá Hriflu, sem þegar er nefndur, og Þorsteinn Gylfason eru tvö önnur dæmi um þetta.) Hann fékk ekki heldur þá hagnýtu reynslu, sem nauðsynleg er til að skilja lögmál atvinnulífsins. Sann- leikurinn er sá, að hann býður les- endum þessarar bókar og annarr- ar, sem Mál og menning gaf út fyrir nokkrum árum, Elds er þörf, lítið annað en vígorð, enga þraut- hugsaða stjórnmálahugmynd. Þriðja bindi stjórnmálarit- gerða Brynjólfs Bjarnasonar Öðru máli gegnir um Brynjólf Bjarnason en Magnús í þriðja bindi ritgerðasafns hans um stjórnmál, Með storminn í fangið. Hann er alvörugefinn maður, sem reynir að skýra hugmyndir sínar fyrir sjálfum sér og öðrum. Hann felur sig ekki á bak við orð. „Borg- ararnir" eru að dómi hans bölvað- ir, en ekki af því að þeir séu vondir menn, heldur af því að þeir eru borgarar. Hann er þó síður en svo mildari en Magnús, hann er sami stalínsinninn og hann hefur alltaf verið, og hann hefði sýnt sama miskunnarleysið og aðrir stalín- sinnar, ef hann hefði fengið til þess tækifæri. En mig langar til þess að geta sérstaklega einnar ritgerðar, sem er góð heimild um stjórnmálahugmynd Brynjólfs, „Sósíalisminn er eina vonin“. I henni hafnar hann frelsishugtaki frjálshyggjumanna, því að það feli í sér ófrelsi þeirra, sem eigi ekki eignir. Hann segir, að það „svipti hundruð milljónir manna frelsi til vinnu og allan þann fjölda, sem býr við hungursneyð af völdum frjálshyggjustefnunnar, frelsinu til að lifa. Þessi frelsissvipting felst í því, að kapítalisminn getur ekki samrýmst þeirri skipulagn- ingu mannfélagsins, sem tryggir frelsi manna til vinnu og frelsi undan örbirgð og ótta.“ Síðan seg- ir hann: „Mín skoðun er sú, að sósíalisminn einn geti stuðlað að því að tryggja almenningi það frelsi, sem nú er brýnast, frelsi undan áþján, örbirgð og ótta.“ Tvær athugasemdir má gera við mál Brynjólfs. í fyrsta lagi er neikvætt frelsi — frelsi frá ofbeldi annarra — alls ekki nægilegt skil- yrði fyrir góðu mannlífi. Frjáls- hyKKÍumenn geta verið sammála Brynjólfi um þetta, en þeir segja þó, að það sé nauösynlegt skilyrði fyrir því. Enginn frjálshyggju- maður heldur, að frelsi eins manns eigi að vera ótakmarkað. Það á að takmarkast af sama frelsi annarra manna, það á að vera innan marka og velsæmis. í öðru lagi taka frjálshyggjumenn undir það með Brynjólfi um það, að almenn velmegun sé æskileg. En getur sósíalisminn tryggt hana? Að minnsta kosti ekki sá sósíalismi, sem Brynjólfur trúir á. Fólk lifir enn á hungurmörkunum í sameignarríkjunum, Ráðstjórn- arríkjunum og Póllandi, svo að dæmi séu tekin, þótt vinir Brynj- ólfs í þessum löndum njóti að vísu betri kjara. Fáir efast um það á okkar dögum, að einstaklingarnir hafa miklu hærri tekjur i séreign- ar- en sameignarskipulagi. Brynjólfur svaraði síðan spurn- ingu, sem mjög hefur verið rætt um hérlendis, eftir að bækur þeirra Friedricks Hayeks og Milt- ons Friedmans voru gefnar út á íslensku. Þessi spurning er, hvort frelsið hljóti að hverfa í sameign- arskipulagi. Svar Brynjólfs er, að taka verði frelsið af fámennum hluta þjóðarinnar. Brynjólfur skýrir það ekki, hver þessi hópur er, en líklega eru í honum eigend- ur framleiðslutækjanna og „talsmenn" þeirra — til dæmis eigendur Morgunblaðsins og þeir, sem í það skrifa að staðaldri. En Brynjólfur bætir því við, að ekki sé sama harkan nauðsynleg, ef sósíalisminn komist á í lýðræðis- ríki, og hefði verið, ef honum hefði verið komið á af byltingar- mönnum eins og í Rússlandi 1917 eða af útlendu hernámsliði eins og í Póllandi 1945. I orðum Brynjólfs felst, að kúg- unin í sameignarríkjunum hafi verið einstök söguieg nauðsyn, en ekki rökrétt afleiðing af skipulag- inu, eins og Hayek og Friedman segja. Kúgunin kunni að vera ónauðsynleg við aðrar sögulegar aðstæður (þótt Brynjólfur sé til- búinn til hennar, ef hún gerist nauðsynleg). En hann svarar ekki rökum þeirra Hayeks og Fried- mans, sem eru í einföldustu mynd sinni þau, að í landi, þar sem stjórnin ráði yfir allri framleiðslu, séu stjórnarandstæðingar um- komulausir. Hann sér ekki eða lokar augunum fyrir þeirri hættu, að stjórnin í slíku landi noti hið «#•*»

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.