Morgunblaðið - 07.07.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 1983
Takmörkun kjarn-
orkuvígbúnadar I
eftir Níels P.
Sigurðsson,
sendiherra
Hinn 17. júlí 1945 fékk Winston
Churchill skilaboð í Potsdam
(Berlín) um, að „barnið væri fætt
og fæðingin hefði gengið vel“.
Þetta var barn vísinda og tækni og
fæddist í um 100 metra hæð yfir
Mexikó-eyðimörkinni. Allir kann-
ast við barnið og afkvæmi þess.
Ekki var vitað fyrirfram, hvort
fæðingin myndi ganga að óskum.
Þá var heldur ekki vitað um af-
leiðingar hennar. Barn þetta, sem
nú er orðið tæplega fertugt og var
gefið nafnið kjarnorkusprengjan,
hefur síðan haft örlög mannkyns-
ins í hendi sér. Það á þúsundir
afkvæma, sem flest eru falin neð-
anjarðar, eða bíða á eldflaugum á
landi, í sjó eða í lofti, eftir fari á
ákvörðunarstaði.
Kjarnorkusprengjunni var í
ágúst 1945 varpað á Hiroshima og
Nagasaki í Japan. Fyrstu kjarn-
orkusprengjurnar samsvöruðu um
15 þúsund tonnum af TNT
sprengiefni og sprengiafl þeirra
var mælt í kílótonnum. Á árinu
1949 sprengdu Rússar kjarnorku-
sprengju í tilraunaskyni og eign-
uðust sitt fyrsta afkvæmi. Fljót-
lega urðu þessi gereyðingarvopn
mæld í milljónum tonna eða
megatonnum, er vetnið var virkj-
að til framleiðslu þessara vopna á
sjötta tug aldarinnar. Kjarnorku-
vígbúnaðarkapphlaup stórveld-
anna tveggja var komið á skrið.
En Bretar, Frakkar og Kínverjar
eiga einnig afkvæmi eyðimerkur-
barnsins í fórum sínum.
í stofnskrá Sameinuðu þjóð-
anna er lítið fjallað um afvopnun-
armál. Allsherjarþinginu er þó
heimilt, sbr. 11. gr. stofnskrárinn-
ar, að fjalla um „þær grundvallar-
reglur, sem gilda um afvopnun og
skipan herbúnaðar". Hafa ber í
huga, að sigurvegararnir í heim-
styrjöldinni síðari ætluðu sér ekki
að afvopnast um það leyti, er
stofnskráin var samin, þar sem
stríðinu við Japan var ekki lokið.
Var því ekki í upphafi gert ráð
fyrir, að Sameinuðu þjóðirnar
léku stórt hlutverk í afvopnun-
armálum.
Á árinu 1946 lögðu Bandaríkja-
menn í kjarnorkumálanefnd Sam-
einuðu þjóðanna fram svonefnda
Baruch-áætlun um, að öll kjarn-
orka yrði sett undir alþjóðlega
stjórn, sem hefði yfirráð yfir og
raunhæft eftirlit með öllum hrá-
efnum til og framleiðslu efna í
kjarnorkuvopn með það fyrir aug-
um, að öll kjarnorkuvopn yrðu síð-
ar eyðilögð, en Bandaríkin réðu þá
ein yfir slíkum vopnum.
Sovétríkin voru andvíg þessari
áætlun og lögðu til, að gerður yrði
alþjóðasamningur um bann við
kjarnorkuvopnum og að kjarnorka
yrði einungis notuð í friðsamleg-
um tilgangi. Tillaga Bandaríkj-
anna hlaut betri undirtektir með-
al Sameinuðu þjóðanna en Sovét-
tillagan, m.a. þar sem ákvæði
hinnar síðarnefndu um alþjóðlegt
eftirlit voru álitin ófullnægjandi.
Strönduðu þessar fyrstu tilraunir
innan Sameinuðu þjóðanna til
þess að hafa hemil á gerð og fram-
leiðslu kjarnorkuvopna á ósam-
komulagi stórveldanna um lausn
þessara vandamála. Situr enn við
það sama í dag.
Sameinuðu þjóðirnar
Sameinuðu þjóðirnar hafa þó
látið afvopnunarmál töluvert til
sín taka. Var afvopnunarnefnd
Sameinuðu þjóðanna stofnuð 1952.
Starfaði sú nefnd aðallega sem
undirnefnd með aðild 5 ríkja;
Bandaríkjanna, Bretlands,
Frakklands, Kanada og Sovétríkj-
anna. Við tók tíu árum síðar 18
ríkja afvopnunarnefndin (ENDC).
Árið 1969 var aftur fjölgað í
nefndinni og tekið upp nafnið
„ráðstefna afvopnunarnefndar-
innar" (CCD). Árið 1979 tók síðan
til starfa 40 ríkja afvopnunar-
nefndin (CD). Frakkland og Kína
taka nú þátt í störfum þeirrar
nefndar. Eru því öll kjarnorku-
veldin með í umræðum um af-
vopnunarmál innan Sameinuðu
þjóðanna, en Frakkland tók ekki
sæti sitt í þessum nefndum árin
1962—1980 og Kína hefur einungis
verið virkur þátttakandi frá árs-
byrjun 1980.
Allsherjarþingið og afvopnun-
arnefndir Sameinuðu þjóðanna
fjölluðu í fyrstu um almenna og
algjöra afvopnun. Vegna mismun-
andi og ólíkra skoðana hinna
ýmsu aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna í öryggismálum náðist
lítill árangur í umræðunum um
algjöra afvopnun.
Áfvopnunarnefndir Sameinuðu
þjóðanna áttu hins vegar veiga-
mikinn þátt í undirbúningi að
ýmsum þýðingarmiklum alþjóða-
samningum, er varða takmarkanir
á notkun vopna:
1. Samningur um bann við til-
raunum með kjarnorkuvopn í
gufuhvolfinu, himingeimnum
og neðansjávar frá 5. ágúst
1963.
2. Samningur um rannsóknir og
not ríkja af himingeimnum,
tungli og stjörnum frá 27. janú-
ar 1967.
3. Samningur um að dreifa ekki
kjarnorkuvopnum frá 1. júlí
1968.
4. Samningur um bann við stað-
setningu kjarnorkuvopna og
annarra gereyðingarvopna á
hafsbotni frá 11. febrúar 1971.
5. Samningur um bann við sýkla-
og eiturvopnum frá 10. apríl
1972.
6. Samningur um bann við hern-
aðarlegri og hvers konar ann-
arri óvinveittri notkun á tækni
til breytingar á umhverfi frá
18. maí 1977.
ísland er fullgildur aðili að
fimm þessara samninga, nr. 1—5,
en sjötti samningurinn hefur ekki
enn verið staðfestur af íslands
hálfu. Þýðingarmikið er, að allar
þjóðir heims gerist aðilar að þess-
um samningum, og sérstaka
áherslu ber að leggja á, að samn-
ingnum frá 1. júlí 1968 um bann
við útbreiðslu kjarnorkuvopna sé
framfylgt bókstaflega. Einnig er
nauðsynlegt, að gildissvið samn-
ingsins frá 5. ágúst 1963 um tak-
markað bann við tilraunum með
kjarnorkuvopn verði víkkað og nái
einnig til tilrauna neðanjarðar og
hvers konar annarra tilrauna með
kjarnorkuvopn, því að stórveldin
munu hvorki semja um víðtæka
takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar
né afvopnun, ef hönd getur selt
kjarnorkuvopn hendi.
Auk þess ber í þessu sambandi
að nefna samninginn frá 14.
febrúar 1967 um kjarnorkuvopna-
laust svæði í Mið- og Suður-
Ameríku. Eru 24 ríki aðilar að
þeim samningi, en hafa ber í huga,
að hann er ekki í gildi, að því er
Argentínu, Brasilíu og Chile varð-
ar, þó löndin hafi undirritað sam-
ninginn. Auk þess er Kúba ekki
aðili að samningnum. Hins vegar
er mikilvægt, að kjarnorkuveldin
fimm hafa skuldbundið sig til að
virða samninginn og hvorki beita
né hóta að beita kjarnorkuvopnum
þjónustu, hafa símsvörun o.þ.h.
Gleöilegt sumar!
AUGLÝSINGASTOFAN H.F. fgS
GiSLI B. BJÖRNSSON V££i
Lágmúla 5 Sími 85111
Laxá og Leirá brúaðar í ár
Borgarnesi, 5. júlí.
Á ÞESSU ári verða byggðar nýjar
brýr yfir Leirá og Laxá í Leirársveit í
Borgarfirði, en gömlu brýrnar yfir
þessar ár og vegurinn beggja vegna
við þær er orðinn einn leiðinlegasti
vegarkaflinn á leiðinni frá Reykja-
vík upp í Borgarfjörð.
Að sögn Birgis Guðmundssonar í
Borgamesi, umdæmisverkfræðings
Vegagerðar ríkisins á Vesturlandi,
er gert ráð fyrir að byggingu beggja
brúnna Ijúka fyrir áramót, einnig
verður fyllt að þeim og gengið frá
veginum frá Fiskilæk að Skipanesi
með bundnu slitlagi en það er um
þriggja kflómetra vegarkafli. Á
næsta ári er síðan gert ráð fyrir að
halda framkvæmdum áfram og
tengja Akranesvegamót með nýjum
vegi, sem verður um níu kflómetra
langur, og verður bundið slitlag lagt
á hann þá eða á árinu 1985. Myndin
var tekin á laugardag af byrjunar-
framkvæmdum við brúargerðina yfir
Laxá.
HBj.
Vorþing templara:
Áskorun um óáfengt vín
við altarissakramenti
Á VORÞINGI sunnlenskra templara
sem haldið var 28. maí sl. var sam-
þykkt ályktun sem m.a. fól í sér
áskorun til biskupsembættisins að
veitt verði óáfengt vín við altaris-
sakramenti.
Lýsti þingið ánægju sinni yfir
skipun nefndar til að mótmæla
opinbera stefnu í áfengismálum
svo og sem þingið vakti athygli á
skýrslu landlæknisembættisins
um neyslu tóbaks, áfengis og ann-
arra fíkniefna á íslandi. Benti
þingið á í sambandi við baráttuna
gegn vímugjöfum hérlendis að ail-
ar vonir um betri tíma væru
bundnar við hugarfarsbreytingu,
því hvort sem huganum væri beint
að eftirsókn í endurhæfingar-
stofnanir drykkjumanna, kvenna-
athvarfi eða eiturlyfjaneyslu
barna og unglinga þá væru örlaga-
þræðir víðast raktir til þess hve
almenn og víðtæk áfengisneysla
er.
Þá lét þingið í ljós ánægju með
framkvæmdir Sumarheimilis
templara í Galtalækjarskógi og þá
möguleika sem starfsemi þar
myndi bjóða upp á.