Morgunblaðið - 07.07.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 1983
Stórval
Myndlist
Valtýr Pétursson
Stórval (Kjarval), Stefán V.
Jónsson frá Möðrudal, galsa-
fengnir graðfolar og hlæjandi
Herðubreið. Hestalestir og harð-
ir vetur, jöklar og Snæfell. Blesi
að príla, vorleikur og villtir hest-
ar. Möðrufells-Manga og Dottin
af hesti. Það er galsi í þessum
titlum hjá sjötíu og fimm ára
stráknum frá Möðrudal, Stefáni,
syni Jóns, er málaði altaristöfl-
una, sem ekki var á Kirkjulistar-
sýningunni. Þeir feðgar í Möðru-
dal voru nokkuð mörgum ára-
tugum á undan sínum tíma, því
að enginn getur neitað því, að
þarna fyrir norðan til fjalla voru
þeir í Möðrudal að búa til það,
sem nú er kallað „Nýja mál-
verkið", með öllum þess krafti og
bægslagangi, sem hrist hefur
upp í vitund heimsins að undan-
förnu meðal menningarþjóða
beggja vegna hafs. Án þess að
hafa haft nokkra hugmynd um
Gullstrandarfólk, ítalska eða
þýska skólann. Svona getur
frelsið í fjallasalnum verið óút-
reiknanlegt og margslungið.
Hafi nokkur íslendingur unnið
til að bera titilinn nýlistamaður,
er það hinn hári sonur fjalla og
frelsis, Stefán V. Jónsson frá
Möðrudal.
í tilefni afmælis Stefáns hefur
verið komið á fót sýningu á verk-
um hans í Listmunahúsinu. Það
er Morkinskinna, sem einnig
tekur þátt í þessari hátíð, og
áreiðanlega koma þarna margir
og ná sér í mynd eftir hinn
fræga mann, sem fjölmiðlar
hafa því miður fjallað um á
heldur óviðeigandi hátt. Við fór-
um svipað að strákarnir í göt-
unni í mínu ungdæmi, en ég hélt,
að slíkur skrípaleikur tilheyrði
fortíðinni og þekktist ekki leng-
ur meðal siðaðs fólks. Stefán er
jafn skemmtilegur og hress samt
sem áður, en þeir, sem ætla sér
skemmtun af frávikum hans,
gera sig aðeins að minni persón-
um.
Það er mikill galsi í þessum
verkum, sem valin hafa verið til
sýningar ( Listmunahúsinu.
Þarna eru hlutirnir teknir í
aðalatriðum og lítið hirt um
smámunina. Og þegar Stefáni
tekst að hemja innblástur og
galsa, verða til eftirminnileg
málverk, sem eiga fulla virðingu
skilið. En það er ekki alltaf sem
svo vel viðrar á fjöllum. Herðu-
breið er þarna í mörgum útgáf-
um, og hestarnir eru það við-
fangsefni, sem einna best lætur í
höndum þessa einkennilega
listamanns. Ég held, að betur
hefði mátt vanda til þessarar
sýningar og þá hefði naivistinn
Stefán frá Möðrudal komið
sterkari út úr þessu afmælishófi.
Stefán er ekki við eina fjölina
felldur: hann er þekktur fyrir að
þenja nikkuna í Austurstræti
þegar vel viðrar, og væri ekki
upplagt að setja hann á launa-
skrá hjá þjóðinni til að halda
uppi húmornum i rigningu og
súld. Hann er mikill hestavinur
og margt annað, en við skulum
ekki hafa þetta lengra að sinni,
heldur vísa á afmælisskrif ör-
lygs, stórvinar Möðrudalsmeist-
arans. Það voru skemmtileg
skrif fyrir báða parta og gefur
betri mynd en sá getur gefið er
þetta párar. Til hamingju með
afmælið, og vonandi fær maður
að hlýða á nikkuna þanda, þegar
styttir upp.
Jóhann G.
Jóhann G. Jóhannsson, tón-
skáld, hljómlistarmaður og mál-
ari, hefur rekið Gallery Lækjar-
torg um nokkurn tíma, og þar
hefur verið margt á ferð. Það
hefur verið nokkuð misjafn
sauður í mörgu fé í þessu galleríi
og nokkuð hefur verið fjallað um
sýningar þar á siðum þessa
blaðs. Nú hefur Jóhann sjálfur
efnt til sýningar á nýjum verk-
um sínum, og kallar hann þessar
myndir sínar „Smáljóð í lit“, en
hver og ein ber sitt heiti fyrir
því. Þetta eru frekar litlar
myndir, afar snyrtilegar í alla
staði og á stundum verulega vel
unnar í lit. Þær eru flestar nokk-
uð abstrakt í eðli sínu, og fellur
efnið mjög vel að hugmyndum
listamannsins. Ég man ekki eftir
eins snoturri sýningu í þessu
galleríi Jóhanns, og er því
ástæða til að óska honum veru-
lega til hamingju með þessu litlu
ljóð í litum. Nafnið er ágætt á
slíkum verkum, og í sjálfu sér
hefur stærð mynda enga þýð-
ingu, hvað gæði myndar snertir.
Það þarf ekki marga fermetra til
að túlka viðkvæmni og hjarta-
hlýju. Öskur og ólæti þurfa
meira pláss og verða því oft á
tíðum ágeng og óþægileg, en þau
verk, sem hér eru til umfjöllun-
ar, eru þess eðlis, að þau skila
sér ágætlega í sínu lítillæti, ef
svo mætti segja.
Það eru 77 verk á þessari sýn-
ingu Jóhanns G. Þau eru öll gerð
í vatnslitum og með pennastrik-
um sem nokkurs konar ívafi.
Þarna er viðkvæm myndgerð á
ferð, sem virðist eiga betur við
Jóhann en margt er áður hefur
sézt frá hans hendi. Vonandi sér
hann þetta sjálfur, og vart hefði
þessi myndaflokkur orðið til
nema svo sé. Það verður því
merkilegt að sjá, hvað er á
næstu grösum í myndgerð þessa
fjölhæfa unga manns. Engu skal
um framtiðina spáð hér. Það er
hættulegt og óvisst, eins og
skoparinn sagði hér á árunum.
En sannast að segja bjóst ég
ekki við svo varfærnislegri
myndgerð, er ég gekk í salinn við
Lækjartorg.
Jóhann G. er nú að hefja nýja
starfsemi í galleríi sínu, og er
þar um að ræða útlán og
greiðslufyrirkomulag, sem of
langt mál er að útskýra hér. Ef
þessi tilraun tekst hjá Jóhanni
G., ætti það að verða til mikillar
hagræðingar fyrir seljendur og
kaupendur listaverka. Útleiga i
grafík hefur verið í gangi hjá
Norræna húsinu að undanförnu,
og nýlega var sagt í fjölmiðli, að
þar stæðu ekki myndirnar við.
Eftirspurn væri mikil og meiri
en menn gerðu sér vonir um.
Vonandi verður það sama sagan
hjá Gallery Lækjartorgi, og er
þessi tilraun Jóhanns G. virð-
ingarverð i alla staði.
Ég hef verið mjög jákvæður i
þessum línum, en eitt er það sem
mér finnst vel mega minnast á
að endingu. Litameðferð Jó-
hanns G. er að mínum dómi
mjög sérstæð og gefur á stund-
um afar þægileg áhrif. Hann
getur túlkað hlutina í vissum
tónum, sem öllum er ekki gefið,
og auðsjánlega er að hefjast nýtt
tímabil í myndlist hans, sem er
rökrétt framhald af því, sem á
undan er gengið. Ég hafði
ánægju af þessari sýningu, og
hún stendur fyrir sínu í mínu
hugskoti. Þakkir fyrir ágætt
andartak.
Málfræði og málstefna
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
ÍSLENSKT MÁL OG
\LMENN MÁLFRÆÐI 4.
irg. 336 bls.
Ritstj. Höskuldur Þráinsson.
Reykjavík 1982.
íhugamenn um íslenskt mál eru
nargir, fleiri en ætla mætti í fljótu
>ragði. Og íslenskan er þeim flest-
im viðkvæmt málefni. Jafnan er því
ilustað með athygli á það sem mál-
ræðingar segja. Islenska málfræði-
élagið sendir frá sér myndarlegt
irsrit. Þar birta málfræðingar sér-
ræði sín sem sum hver eru þó skilj-
inleg og aðgengileg hvaða áhuga-
nanni sem er.
Frá því ég man eftir hafa mál-
ræðingar taliö sig gegna tvenns
konar hlutverki: að rannsaka og
ráðleggja. Svo er enn. Ungir mál-
fræöingar eru enn að glíma viö
svipuö verkefni og eldri kynslóð.
Fyrsta ritgerðin í þessum árgangi
ber t.d. yfirskriftina „Þágufalls-
sýki“. Höfundur Ásta Svavars-
dóttir. Orðið er gamalt og lýsir af-
stöðu málfræðinga til hugtaksins:
Röng notkun þágufalls er sjúk-
dómur sem ber að lækna. Athygli
vekur strax að Ásta ritar orðið
innan gæsalappa. Sá fyrirvari
skýrist í ritgerðinni. Samkvæmt
rannsóknum telur Ásta sýnt að
börn úr verkamannastétt noti
meira umrætt þágufall en börn úr
stétt háskóla- og embættismanna.
»Ef niðurstöður þessarar athug-
unar gefa rétta mynd af ástand-
inu, virðist full ástæða til að
endurmeta það hvort baráttan við
„þágufallssýkina" sé réttlætan-
leg,« segir Asta. Svipaðar skoðanir
hafa komið fram á undanförnum
árum og skírskotar Ásta til þeirra.
Ég held að þessar skoðanir séu
rangar og aðhaldsleysi muni ekki
stefna að menningarlegum jöfn-
uði, heldur þvert á móti. Ef skól-
arnir kenna einföldustu málfræði-
reglur svo að einungis sumir festa
þær í minni, aðrir ekki, þá er það
kerfið sem bregst, ekki börnin.
Halldór Halldórsson ritar um
sama efni og byggir á rannsóknum
eins og Ásta en nefnir ritgerð sína
Um méranir. Halldór segir al-
mennt um fjöldakannanir: »Fé-
lagslegar kannanir eru eðli sínu
samkvæmt ótryggar. Ástæðan er
sú, að maðurinn er erfitt rann-
sóknarefni. Einstaklingar bregð-
ast misjafnlega við — þeir eiga
meira að segja til að ljúga — þeir
eru í ólíku skapi á ólíkum tíma og
misjafnlega fyrirkallaðir.«
Þetta er viturlega mælt. Eigi að
síður eru fjöldakannanir viður-
kennd rannsóknaraðferð. Enda
sýnist mér könnun sú, sem Hall-
dór greinir frá, hafa tekist bæri-
lega. »Ég vil að lokum benda á,«
segir Halldór, »að helztu rithöf-
undar okkar á þessari 'öld hafa
ekki notað méranir.* Undantekn-
ingar minnist Halldór þó einnar
þar sem fyrir kemur »mér vantar«
til að auðkenna málfar tiltekinnar
skáldsögupersónu.
Nokkuð er hér ritað um fram-
burð sem vænta má. Hver hefur
ekki heyrt Norðlendinga (eystri)
bera stúlka og stelpa fram öðruvísi
en tíðkast t.d. hér í Reykjavík. En
hvað um stafina It eins og í orðun-
um hollt, holt og velta? Baldur
Jónsson ritar hér um tvenns konar
framburð á orðum af þessu tagi.
Þá er hér stuttur þáttur eftir
Halldór Ármann Sigurðsson: Smá-
saga vestan af fjördum (ath. fjörd-
um ritað svo — með d). Eins og
fyrirsögnin bendir til er Halldór
að segja sögu af gamla d-fram-
burðinum sem landsfrægur varð
af vísunni, Nordan hardan gerdi
gard. Þessi framburður, sem þótti
skringilegur, mun nú víðast hvar
— eða alls staðar horfinn.
Ég nefni líka athyglisverða rit-
gerð: Um lýsingarhátt nútíðar, eftir
Jón Friðjónsson. Jón fer ofan í
fínu blæbrigðin í málinu og minn-
ir á hvernig jafnvel orðaröð einber
getur breytt merkingu einstakra
orða í setningu.
Fleira gott og gagnlegt er í riti
þessu, stórt og'smátt. Alþýðlegt er
það ekki beinlínis, enda naumast
við slíku að búast, hér eru sér-
fræðingar að ræða sín á milli.
Samt tel ég sem fyrr segir að
áhugamaður geti haft góð not af
riti þessu þótt hann hafi aldrei
náiægt háskóla komið. Verður
gaman að fylgjast með hvað þessir
ágætu málfræðingar eiga eftir að
kanna og kunngera. Rannsóknar-
efnin eru óteljandi. Og þau eru
alls staðar. Til dæmis væri fróð-
legt ef einhver góður maður legði
við eyrun og athugaði hvort hann
heyrði ekki einstök orð borin fram
með aðaláherslu síðar en á fyrsta
atkvæði — svo sem veðurspá (með
aðaláherslu á spá) sem oft heyrist
í veðurfréttum. Ef svo fer, sem
sumir giska á, að áherslan eigi eft-
ir að færast til, er gagnlegt að með
því sé fylgst frá upphafi. Fleira
nefni ég ekki; óskalistinn yrði þá
lengri en goðu hófi gegndi.