Tíminn - 19.08.1965, Blaðsíða 9

lía U
FIMMTUDAGUR 19. ágúst 1965
TÍMINN
rm
!
Skarð á Skarðsströnd.
Ljósmynd: Þorsteinn Jósefsson.
Skarð á Skarðsströnd
Ein hinna fyrstu og fegurstu
minninga bernskuáranna
er útsýn suður yfir Breiðafjörð,
ýmist eftir regn, þegar fjöll
in voru endurskírð úr litadýrð
liimins, eða Þau hillti upp hand
an fjarðarins með fjólublá fell
r.g græna rinda, dökkar brúnir.
hvíta fossa og sæla sólskins-
biettí í hlíðum. Bæjaröðin varð
pá stundum greind svo ótrú-
legt mátti teljas: svo langa
leið.
Ekkert blasti betur við en
Skarðsströndin, enda birtist
hún stundum í d;aumi sem
dýrðlegt ævintýri enn 1 dag,
svo fast er hún mótuð i vitund
ina. Og mun ekki crgrannt um
að fíest eða allt sem landslag
uí’fr.ist se næmt á hennar mæli
\vayða jafnan um tign og mildi
í senn.
En perlan í þessu útsýni
handan allra eyja yfir fjörðinn
var höfuðbólið Skarð á Skarðs
strönd. Bæði var þangað stór-
fenglegt heim að líta og flest
eldra fólkið kunni sögur um
það að segja, því að þar höfðu
stórmenni búið allt frá því
Geírmundur heljarskinn reisti
fyrsta bæinn á ströndinni þar
i grennd og alla leið fram á
þann dag sem var að Hða. í
raun og veru leit eldra fólkið
fyrir vestan heim að Skarði
líkt og Þar væri kóngsríkið
stigið fram úr sögu og sögnum
liðínna ára og alda. Auður,
'öld og frægð, allt það sem
mest kyndir undir óskir og
drauma manlegs hjarta hafði
allt einhvern tíma sett sín fingra
för á þennan stað. Stór og
máttug örlög i gleði og hörm
um, von og vonbrigðum, ást
um og hatri hafði allt mótað
þær hugmyndir, sem eldri kyn-
slóðin gaf hinni yngri um þetta
merka höfuðból og elzta ættar
óðal á íslandi.
Það er talið öruggt og sann
að af sagnfræðingum að Skarð
á Skarðsströnd sé eina býlið
á íslandi, sem hefur verið í
eign og ábúð sömu ættar í nær
þúsund ár eða jafnvel lengur,
ef til vill allan tímann frá
landnámsöld. Geirmundur helj
arskinn, konungborinn höfð-
íngi, sá er nam þama land
er sagður hafa reist bæ sinn
undir Skarði, en hann var raun
ar nefndur Geirmundarstaðir
og er það enn. Samt er líklegt
að landið eða jörðin öll þarna
umhverfis hafi verið óskipt
eign hans, hvenær sem Skarð
tekur svo forystu af Geírmund
arstöðum sem höfuðból
Um langan tíma er Skarð
nokkurs konar höfuðborg ís
lands, ef svo mætti að orði
komast um einn sveitabæ, þótt
höfðingjasetur sé, þar eð land
stjómin eða sá hluti hennar,
sem hérlendis bjó hafði þar að
setur. Og aðrir landstjórnar
menn voru ættaðir frá Skarði.
þótt þeir ættu annars staðar
heima. Svona var þetta mann
fram aí manni, kynslóð eftir
kynslóð. En frægust af öllu
þessu fólki, voru hjónin Björn
Þorleifsson, hirðstjóri og Ólöf
Loftsdóttir, sem kölluð var hin
ríka. En þau bjuggu á Skarði
um og eftir miðja 15. öld, og
mun þess nánar getið síðar.
Hinn fyrsti þessarar ættar,
sem beinlínis er getið um á
Skarði er Húnbogi' Þorgilsson.
Hann er bróðir Ara fróða, að
því er bezt verður séð. En
Ari er faeddur 1068, og má
því gera ráð fyrir að Þorgils
faðir þeirra bræða, Ara og Hún
boga hafi búíð þar þá, eða ætt
in alla leið frá landnámi eins
og áður er að vikið.
Sá sem fyrstur tekur þátt í
landstjórn þeirra Skarðverja
er Snorri sonnr riúnboga, en
hann var lögsögumaður á AI-
þingi í 14 ár frá 1156—1170.
En Ari gat sér frægðarorð fyr
ir það að rita sögu íslands
fyrstur manna. eins og kunn-
ugt er.
Þorgils sonur þessa Snorra
lögsögumanns bjó á Skarði og
gaf Sighvati Sturlusyni, vini
sínum, hálft Þórsnesingagoð-
orð, en hinn helminginn áttu
synír Ara fróða eða erfingjar
hans. Þorgils þessi Snorrason
átti engin börn, en Narfi bróð
ir hans bjó einnig á Skarði og
átti son, sem síðar var nefnd
ur Skarðs-Snorri. Hann var
prestur og mikilhæfur mað
ur. sem oft er getið í stórræð
um á Sturlungaöld. Sonur hans
Narfi var einnig prestur, en
prestsvígslu virðast hinir
fyrstu Skarðverjar flestir eða
allir hafa tekið kynslóð eftir
kynslóð. Bendir Það til lær
dóms og menntaþrár þessara
höfðingja en jafnframt til skap
gerðar þeirra og innri gerðar,
trúhneigðar og spaklyndis yf
irleitt.
Þessi sr. Narfi átti marga
sonu og urðu þrír þeirra: Þórð
ur, Þorlákur og Snorri lögsögu
menn, en það var mesta vírð
ingarstaða íslenzku þjóðarinn
ar þá, og sannar hve vel gerðir
og velmetnir þessir höfðingj
ar hafa verið. Og Ketill son-
ur Þorláks Narfasonar var bæði
lögmaður og hirðstjóri.
En Snorri lögsögumaður
Narfason varð fyrir Þeírri ó-
gæfu að skera sundur vébönd
in um 'lögréttu árið 1330, um
orsakir veit enginn. En eftir
það missti hann lögmennsku,
er sem skugga bregði yfir
Skarð og ættina um hríð. Guð
mundur sonur hans, sem skar
aði fram úr í verzlunarmálum
og víðskiptum við útlönd á
þeim dögum drukknar utan-
lands í Spánarferð með Ólafi
Björnssyni hirðstjóra 1354. En
Ormur annar sonur þessa ógæfu
sama lögsögumanns var raunar
hirðstjóri, en fór með Smið
Andréssyni í Grundarbardaga
Voru flestir fylgismenn Smiðs
Skarðverja: því að mægðir
voru þar á milli. Raunar var
fylgi þeirra lélegt, en þeir
voru umboðsmenn konungs-
valdsins og því skyldugir til
framgöngu. Aldrei var veldi
Skarðs meira en þá og lék um
það mikil öfund. Enda seig nú
á ógæfuhlíð fyrir ættinni um
hríð.
Ormur bjó lengi á Skarði og
lenti ásamt sonum og frændum
í miklum uppvöðslumálum i
sambandi við dráp Þórðar Jóns
sonar í Reykholti. Var Þórð
ur þessi bendlaður við víg
Guttorms, sonar Orms á Skarði
sem veginn var 1381. En Gutt
orrnur Ormsson var faðir
Lofts, föður Ólafar ríku
Var aftaka Þórðar sam-
kvæmt dómi Orms lögmanns á
S'karði talin dómsrno”* ^ ■ -
og illgimi sækja nú að úr
öllum áttum og oft e .;
hart mæta hörðu af hálfu Skarð
verja.
Til er enn vísa, sem ort var
um Orm Snorrason lögmann á
Skarði og síðar birðstjóra.
Sannar hún vel að ekki var
síður ráðizt á stjórnmálamenn
með gysi og glensi þá en nú.
Hún er ort eftir framgöngu
hans í Grundarbardaga:
„Frá ég stálastorm mjög
sturla Orm.
Það er kyssti kyr kirkjunnar
dyr,
kvað hann þurfa þess að þylja
vers,
þó er bænin bezt honum byrgi
mest.“
En jafnvel í þessum styr og
þessu napra háði kemur trú-
rækni þeirra Skarðverja enn
í ljós.
Ormur hirðstjóri Snorrason
andast laust eftir 1400, ef til
vjll úr Svartadauða. En Þá
hefst hinn miklí auður Skarð
verja fyrst að marki. Virðist
ættin eiga mörg helztu höfuð
bólin um allt landið. T. d. býr
Loftur ríki Guttormsson norð
ur á Möðruvöllum í Eyjafirði,
þótt hann eigi Skarð og nytji
þar stórbú.
Einnig verður ættin fræg fyr
ir ástamál. Loftur ríki yrkir
ódauðlegt ástarkvæði til Krist
ínar Oddsdóttur ástkonu sinn
ar en enginn veit hvað meín
ar þeim að verða hjón, sannar
það sem í kvæðinu stendur:
„meinendur eru mundar
mínir vinir og þínir."
En eitt er víst, svo er að sjá
sem þetta lærða, gáfaða og
ríka fólk sé lítt sjálfs sín ráð
andi. og að mörgu mjög gæfu
lítið í ástamálum. Þannig verð
ur með Loft samkvæmt ljóð
um hans, þótt hann sé ríkasti
höfðingi sem talið' er að
nokkru sinni hafi verið tíl á
íslandi, hirðstjóri, skáld og
fræðimaður og þar að auki
dubbaður til riddara er hann
dvaldi erlendis með Eiríki kon
ungi af Pommern.
Ekki urðu þó síður fræg
ástamál dóttur Lofts, Ólafar
ríku og Sólveigar dóttur henn
ar og Björns hirðstjóra á
Skarði. En Þær mæðgur festu
báðar ást á umkomulausum en
fátækum mönnum, sem þeim
var bannað að giftast, þar eð
lög mæltu svo fyrir að jafn-
ræði yrði að vera milli hjóna
efna um auð og metorð. En
hins vegar þótti friUulíf jafn
vel hefðarkvenna í þá daga ekk
ert tiltökumál, ef leynt fór og
drengilega, og virðist almenn
ingur hafa litið á slíkt með
miklu meíri og dýpri skilningi
en landslög og dómarar. Eru
enn til sögur um ástir Ólafar
Framhald á bls 12