Morgunblaðið - 29.05.1984, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 29.05.1984, Blaðsíða 32
on► > * »r rtTTT ^TT i TfTT TTT 36 Hann skipaði sér ungur í flokk framsóknarmanna og var fljótt eftir honum tekið þar, enda gegndi hann margs konar trúnaðarstörf- um á vegum flokksins árum sam- an áður en til þess kæmi að hann settist á Alþing. Það var ekki fyrr en vorið 1959 að Ólafur var kjör- inn sem aðalmaður á þing, en þá varð hann þingmaður Skagfirð- inga í síðustu alþingiskosningum sem fram fóru samkvæmt eldri kjördæmaskipun. ólafur var þá meira en hálffimmtugur að aldri. í haustkosningum sama ár varð hann þingmaður Norðurlands- kjördæmis vestra, sem myndað var úr fjórum kjördæmum, sem þá voru lögð niður. Eftir að Ólafur var kominn á þing 1959 varð frami hans í Fram- sóknarflokknum ærið skjótur og fór vaxandi með hverju ári. Hann var kjörinn varaformaður flokks- ins árið 1960 og formaður 1968, þegar Eysteinn Jónsson lét af því starfi. Gegndi Ólafur formennsku Framsóknarflokksins í 11 ár, til ársins 1979. Ekki hika ég við að segja að þessi ár eru eitthvert hið mesta umbrotaskeið í stjórnmál- um íslendinga á síðari tímum. Um og eftir 1970 fer að gæta þeirra sviptinga innan flestra stjórn- málaflokka og í flokka„kerfinu“ yfirleitt, sem hafa sótt jafnt og þétt á og segja má að séu viðvar- andi enn í dag. Er alls óvíst hve- nær þessum sviptingum lýkur eða hvar þær muni lenda. Það var eins og hver önnur tilviljun að þessar hreyfingar hefjast og sækja í sig veðrið um það bil sem ólafur Jó- hannesson tekur við formennsku í Framsóknarflokknum og gerist forsætisráðherra. Framsóknarflokkurinn hefur ekki farið varhluta af þessum sviptingum, sem að sjálfsögðu eiga sér þjóðfélagslegar skýringar, sem unnt væri að rekja, þótt það verði ekki gert hér að öðru leyti en því að leggja áherslu á að per- sónuástæður einstakra manna skipta hér engu verulegu máli, síst hvað varðar forystu Ólafs Jóhann- essonar, svo að nafn hans sé sér- staklega nefnt í þessu sambandi. Hins vegar mæddu þessar þjóðfé- lagshræringar mjög á Ólafi Jó- hannessyni persónulega, og eink- um einn angi þessara umbrota öðrum fremur, en það var sú heift- arlega aðför sem að honum var gerð á árunum 1976—1978, þegar hann var dómsmálaráðherra og honum var borið á brýn misferli í dómsmálastjórn, jafnvel yfir- hylming glæpaverka. Atvik og áhrif þessa ósvífna og ósanna áburðar og aðfarar að æru og stjórnmálaheiðri Ólafs Jóhann- essonar hafa ekki verið rakin né metin svo að nokkurt gagn sé að. En fyrir mér og mörgum öðrum hefur þessi aðför haft víðtækari og langærri áhrif á fylgi og orðstír Framsóknarflokksins en flest annað á því umbrotaskeiði ís- lenskra þjóðmála, sem hófst um og eftir 1970, en var illvígast á árunum 1976—1978 og beindist mjög gegn Ólafi Jóhannessyni persónulega og var látið ná til Framsóknarflokksins í heild. Þau myrkraöfl sem þennan galdur gólu, sluppu því miður alltof létt frá verkum sínum. Þeim var hlíft. En þó að á þetta sé minnst all- ýtarlega í örstuttri eftirmæla- grein á útfarardegi ólafs Jóhann- essonar er fjarri mér að einblína á það eitt eða láta sem svo að hlut- skipti Ólafs hafi einungis orðið það að standa í vörn fyrir æru sína og pólitískan heiður meðan hann gegndi forystu í Framsókn- arflokknum, sat í forsæti í ríkis- stjórnum eða gegndi öðrurh ráð- herraembættum. Því fer víðs fjar- ri. Þótt Ólafur Jóhannesson yrði á vissu tímabili að kljást við ofsókn- arblaðamennsku og fréttamafíu og alls kyns pólitískan óaldarlýð, þá skiptir annað meira máli í stjórnmálasögu hans, sem einnig er hluti af framfarasögu íslensku þjóðarinnar. Fyrri ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar, sem sat á árunum 1971—1974, olli straum- hvörfum í ýmsum mikilvægustu þjóðmálum íslendinga. Þar ber hæst einbeitta sókn í landhelgis- málinu og stórfellda atvinnuupp- byggingu, sem náði til landsins MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1984 Sögufrægur fundur í London. f október 1973 sömdu þeir Edward Heath, forsætisráðherra Breta, og Ólafur Jóhannesson um lausn á deilunni vegna útfærslu landhelginnar í 50 sjómflur. ólafur Jóhannesson var þing- maður Reykvíkinga síðustu árin. Hann sat í ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen sem utanríkisráð- herra og sinnti því starfi af kost- gæfni, en hafði þá dregið sig mjög í hlé um bein afskipti af öðrum málum. Eigi að síður var hann áhrifamikill i ríkisstjórninni og í þingflokki Framsóknarflokksins, þar sem hann naut mikillar virð- ingar og trausts og lét ævinlega mikið að sér kveða og færði margt til betri vegar í umræðu og stefnu- mótun. Ólafur var bæði reyndur og svo vitur að á hann var ávallt hlustað með athygli allt þar til yf- ir lauk. Við fráfall Ólafs á þjóðin á bak að sjá mikilhæfum forystumanni, sem mjög lét til sín taka meðan hann hafði æðstu völd og gat beitt áhrifum sínum. Þótt hann væri að eðlisfari kyrrlátur maður og óhlutdeilinn lenti hann í eldlínu stjórnmála framar flestum öðrum á síðari áratugum. Á honum skullu hörð skot og óvægar árásir, sem hann hratt af sér með sér- stæðri mælsku og rökfimi, sem fá- ir geta leikið eftir. Sumar þing- ræður Ólafs eru með þeim allra bestu sem heyrst hafa í þingsölum síðasta aldarfjórðung. Hann var frábærlega kraftmikill ræðumað- ur, þegar mikið lá við, flutti mál sitt skýrt og skipulega og studdist sjaldan við skrifað blað, og var hann þó vel ritfær eins og bækur hans votta. Ólafur var kominn á þann aldur sem flestum finnst eðlilegt að draga sig í hlé frá miklum erli. En vitsmunir hans voru óskertir, þeg- ar við samflokksmenn hans heyrð- um síðast til hans á þingflokks- í Hvíta húsinu. Ólafur með Jimmy Carter, forseta Bandaríkjanna, og Walter Mondale, varaforseta, sem nú er líklegasti frambjóðandi demókrata gegn Ronald Reagan. alls. Miklar umbætur áttu sér þá stað í kjaramálum almennings, ekki síst á högum aldraðs fólks, þar sem misskipting hafði áður verið áberandi. Hins vegar stóð þessi ríkisstjórn ekki af sér þær sviptingar sem áttu sér stað innan stjórnmálaflokkanna, þann glund- roða, sem ríkti hjá samstarfsaðilj- um Framsóknarflokksins og þau átök, sem fóru fram í Framsókn- arflokknum sjálfum og leiddu til klofnings í flokknum eftir stofnun svonefndrar Möðruvallahreyf- ingar. Allar þessar sviptingar — sem voru af ýmsum toga spunnar — og einkum ágreiningur um að- gerðir í efnahagsmálum enduðu með þingrofi í maí 1974 ári áður en kjörtímabilinu átti að ljúka, og kosningaúrslitum sem ekki sköp- uðu grundvöll fyrir framhaldi vinstra samstarfs. Hefur sá grundvöllur reyndar ekki fundist enn eftir 10 ár og er ekki í sjón- máli. ólafur Jóhannesson réð að sjálfsögðu miklu um það að Fram- sóknarflokkurinn tók upp stjórn- arsamstarf við Sjálfstæðisflokk- inn 1974, sem stóð í 4 ár, heilt kjörtímabil. Hann réð því einnig manna mest að formanni Sjálf- stæðisflokksins var falin stjórnar- forystan, þótt ýmsum öðrum fynd- ist að sú staða hefði átt að falla ólafi sjálfum í skaut. En Ólafur var eigi að síður mikill ráðamaður í þeirri ríkisstjórn og átti ekki minnstan þátt í því að ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar hélt áfram ýmsum mikilvægustu stefnumál- um hinnar fyrri ríkisstjórnar, ekki síst hvað varðaði lokaátökin í landhelgismálinu. Framkvæmd landhelgisgæslu var m.a. undir hans yfirstjórn. ólafur myndaði enn ríkisstjórn að loknum kosningum 1978, þá með Alþýðubandalagi og Alþýðu- flokki, og fékk það óleysanlega hlutverk, eins og kom á daginn, að ætla að láta sundurþykkt lið starfa saman eðlilegt stjórnar- tímabil, enda sat stjórnin aðeins eitt ár áður en hún leystist upp, sem var ekki á neinn hátt sök for- sætisráðherrans, enda ekki á hans valdi að leysa þá hnúta, sem aðrir höfðu hnýtt og snertu þá sjálfa og aðra ekki. Sannleikurinn er sá að Ólafur hlaut í þessum sviptingum sterka stöðu persónulega og bætti kosningaaðstöðu Framsóknar- flokksins, eins og fram kom í vetr- arkosningunum 1979, þótt hann hefði þá látið af flokksformennsku og fleiri kæmu þar við sögu. fundi fyrir nokkrum vikum. Við vissum ekki að hann ætti skammt eftir ólifað og trúðum því flestir að honum myndi auðnast að halda með okkur hópinn nokkur ár enn. En ekki mátti það verða. Við fé- lagar hans söknum hans mjög, og sumir segja að Framsóknarflokk- urinn sé ekki samur eftir svo skyndilegt fráfall hans. Mestur er þó missir eiginkonu hans, frú Dóru Guðbjartsdóttur, og fjölskyldu þeirra. Þau voru samvalin hjón og samstiga um alla hluti, enda frú Dóra vel menntuð og gáfuð kona. Ég hef setið á Alþingi með ólafi Jóhann- essyni lengur en flestir aðrir sam- flokksmenn hans. Hann var auk þess kennari minn fyrr á tíð. Mér finnst því að ég þekki hann per- sónulega og verk hans allvel. Ég læt vera að kveða upp einhvern allsherjardóm yfir margslungnum verkum hans sem stjórnmála- manns og fræðimanns, en hitt leyfi ég mér að segja, að vamm- lausari mann hef ég naumast þekkt. Við hjónin sendum frú Dóru og dætrum hennar og öðrum vanda- mönnum innilega samúðarkveðju. Ingvar Gíslason Síminn vakti mig af værum blundi sunnudagsmorguninn 20. maí sl. til að láta mig vita, að þá um nóttina hefði Ólafur Jóhann- esson orðið bráðkvaddur. Flestum verður hverft við slík tíðindi, ekki síst þegar í hlut eiga vandamenn eða nánir vinir og samstarfsmenn, jafnvel þótt mað- ur hafi haft grun um, að sá er genginn er hafi ekki verið heill heilsu síðustu vikurnar. Ég mun ekki rekja æviágrip Ólafs, það munu aðrir gera. En þó vil ég minna á það og undirstrika, að Ólafur Jóhannesson var alinn upp í einni harðbýlustu sveit í þessu landi og ég tel, að hann hafi borið þess merki í lífsviðhorfum og athöfnum til æviloka. Þar hafi hann fengið það veganesti er dugði honum, þegar mest reið á, ásamt mjög góðri menntun, er hann aflaði sér, og skarpri álykt- unargáfu. í harðbýlum sveitum þessa lands var og er enn háð hörð og tvísýn barátta fyrir því að komast sæmilega af. Ef það átti að takast varð allt heimilisfólkið að standa saman og hver og einn að leggja það fram, sem þroski og kraftar leyfðu. Samkennd og tillitssemi einkenndu það fólk, sem ólst upp við slíkar aðstæður. Þeir sem á annað borð komust i gegnum þessa eldskírn héldu reisn sinni, þrátt fyrir þrældóm og fátækt. Og það má segja, að þetta fólk yxi með hverjum vanda, er mætti því á lífsleiðinni. Ólafur Jóhannesson var einn þeirra. Það er líkt með okkur mönnunum og stálinu, að það sem úrslitum ræður er, að herslan sé framkvæmd á réttan hátt. Deigt járn bítur aldrei þótt brýnt sé. Eg tel það vafasamt, að borgríkið hafi upp á að bjóða þau skilyrði sem til þarf svo æskan þar fái þá herslu hugans og víðsýni og skilning á málefnum þjóðar sinnar í heild í líkum mæli og Ólafur Jóhannes- son fékk í sínum uppvexti. Að minnsta kosti eru þeir einstakl- ingar enn ekki komnir fram á sjónarsviðið, hvað sem síðar verð- ur. Ég hygg að umhverfið og virk þátttaka í lífsbaráttunni með sín- um nánustu þroski hvern og einn meira en flestir gera sér grein fyrir. Uppeldisfræðingar vorra tíma ættu að kryfja þessi mál til mergjar fremur en margt annað, er þeir segjast vera að rannsaka, því ekkert er jafn brýnt og að rækta og laða fram það besta sem býr í hverjum einstaklingi. Eftir fráfall Ólafs er aðeins einn framsóknarmaður á þingi sem hefur lengri þingsetu að baki en sá, er þetta skrifar. í 17 ár hef ég setið á Alþingi og fylgst þar með mönnum og málefnum, eftir því sem geta mín hefur leyft. Ég hef því starfað í þingflokki framsókn- armanna allan þann tíma sem Ólafur var formaður hans og ráðherra. Og á þeim tíma, sem hann var ráðherra, kom ég oft á heimili hans til að ræða við hann um þau mál, sem ég var að reyna að finna lausn á, eða þegar mér fannst eitthvert málefni vera að þokast inn á þær brautir sem ég taldi ekki æskilegar. Oftast var ég ánægður með þau málalok sem er- indi mín fengu, og margt lærði ég af Ólafi á þessum árum. Hann var ráðsnjall og mesti lögvitringur okkar tíma, enda vitnuðu flestallir stjórnmálamenn í hans lögskýr- ingar, þegar þeir lentu í rökræð- um um lögfræðileg efni. Enginn bar brigður á visku og lærdóm hans á því sviði. Áttundi áratugurinn hefur verið nefndur Framsóknaráratugurinn. Enginn maður hafði eins mikil áhrif á gang mála á þessum árum og ólafur Jóhannesson. Ég hefði viljað kalla þennan áratug „áratug landsbyggðarinnar". Aldrei hafa verið eins miklar framfarir á landsbyggðinni og þessi ár. Þá fjölgaði fólki þar í verulegum mæli, sum árin a.m.k. ólafur J6- hannesson stjórnaði undir kjör- orðinu: Framför landsins alls. Uppbygging atvinnulífsins á þess- um árum talar sínu máli og ber vitni um þá stjórnarstefnu, sem farið var eftir. Sú uppbyggin stendur nú að verulegu leyti undii

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.