Morgunblaðið - 21.02.1986, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1986
25
ingur eða
lur launa
Ólafur Björnsson
„Á hinn bóginn er það
meira en skiljanlegt
ekki sízt í ljósi bættra
ytri skilyrða í íslenzk-
um þjóðarbúskap, að
launþegarnir vilji ekki
semja um minni kaup-
hækkanir en nemur
áætluðu verðbólgustigi
jafnvei þótt einhveijar
bætur séu boðnar í
mynd lækkunar beinna
skatta.“
alltaf háðar óvissu, þannig að hér
getur aldrei orðið um neitt einfalt
reikningsdæmi að ræða.
Hér verður ekki reynt að leggja
á það tölulegt mat, hvað hægt sé
að auka kaupmátt launa mikið, án
þess að slíkt rekizt á önnur almennt
viðurkennd markmið, svo sem at-
vinnuöryggi.
En drepið skal á fáein atriði er
kjaramálin snerta, sem mér fínnst
hafa verið rædd á óraunhæfum
grundvelli í sambandi við kjaradeil-
umar, þannig að neikvæð áhrif
geti haft á það hvort þau megi leysa
á skynsamlegum grundvelli.
Þá má fyrst nefna framfærslu-
vísitöluna, sem með samanburði við
vísitölu er sýnir þróun kaupgjalds-
ins sé sá mælikvarði, sem notaður
er á kaupmátt launa. En þó að
þetta sé mikilvægur þáttur lífskjar-
anna, er það fleira, sem þar skiptir
máli, og má þar í fyrsta lagi nefna
óbeinu skattana. Ekki ætti að vera
álitamál að það er kjarabót ef ég
fæ t.d. 2.000 kr. lækkun á mánuði
á þeirri ijárhæð, sem mér er gert
að greiða í tekjuskatt og útsvar. Ég
get nú keypt meira en áður fyrir
mánaðarlaun mín og fínnst mér
ekki óeðlilegt að segja, að kaup-
máttur þeirra hafí aukizt.
f öðru lagi og það tel ég öllu
mikilvægara atriði, hefir það, svo
sem ég hefi áður bent á í grein um
lq'aramál hér f blaðinu, torveldað
mjög allar málefnalegar umræður
um verðbólguvandann, að talað
hefir verið um hjöðnun verðbólg-
unnar, sem fjárhagsleg byrði, sem
þjóðin þyrfti að axla um skemmri
eða lengri tíma og yrðu launþegar,
sem aðrir í þágu þjóðarhagsmuna,
að sætta sig við það að taka á sig
meiri eða minni fómir í þessu skyni.
í raun er þó ekki um annað að
ræða en það, ef litið er á verð-
bólguvandamálið eitt aðgreint frá
öðmm efnahagslegum vandamál-
um, að stöðvuð er rýrnun mæli-
kvarðans sem lagður er á verðmæt-
in. Raunverðmætin sem til ráðstöf-
unar eru eiga að vera þau sömu
og áður og því hvorki að bera
nauðsyn til almennrar kjaraskerð-
ingar eða breytingar á tekjuskipt-
ingu. Óhjákvæmileg fóm laun-
þeganna þegar verðbólga fer ört
vaxandi, svo sem var sumarið 1983,
ætti ekki að þurfa að vera önnur
en sú ein, að skerða verður vísitölu-
bætur um sinn svo sem gert var í
júní það ár. En um meiri háttar fóm
hefði ekki verið að ræða, ef við
verðbólguna eina hefði verið að etja,
því að launabótar, sem nema yfír
20% ársfjórðungslega eins og þá
var, geta íaunþegar ekki notið nema
fáeina daga ef ekki á að koma til
víðtækrar stöðvunar framleiðslunn-
ar. Með þessu er ekki sagt, að
veruleg kjaraskerðing hafí ekki
orðið sumarið 1983 þótt ýmis álita-
mál komi upp í sambandi við ná-
kvæmt tölulegt mat á henni, en þar
var gengislækkun sú, sem var liður
í þeim efnahagsaðgerðum sem þá
var gripið til, aðalástæðan.
Nú hefír spumingin um fómir í
þágu nýs átaks til þess að lækka
verðbólgustigið á ný skotið upp
kollinum. Ég get ekki annað en
verið sammála^ Ásmundi Stefáns-
syni forseta ASf um það, að tæpast
sé grundvöllur fyrir því, að krefjást
þess af launþegum að þeir færi
fómir í kaupmætti reiknað til þess
að verðbólgan lækki úr 30% í 9%,
svo ég haldi mig að þeim tölum,
sem til umræðu hafa verið í þessu
sambandi. Nú em engar vísitölu-
bætur greiddar á laun, svo að ekki
þarf að grípa til neinnar skerðingar
hliðstæða þeirri, sem ekki varð hjá
komizt 1983.
Að vísu eru það kjarabætur fyrir
launþega, ef verðbólgan lækkar svo
sem ofangreindar tölur gefa til
kynna, því að hraði verðbólgunnar
er auðvitað meiri ef hún er 30% en
ef hún er 9%, sem leiðir til þess að
kauphækkanir sem launþegar
kunna að fá eftir einhvetjum leiðum
renna fyrr út í sahdinn við hátt en
lágt verðbólgustig og í því jaðartil-
viki að verðbólgan sé engin, haldast
þær óskertar. En'erfítt er að meta
tölulega þann beina hagnað, sem
lægra verðbólgustig þannig færir
launþegum, enda er sá hagnaður
ekki á kostnað atvinnurekenda.
Æskilegt er og að launþegar séu
hvattir til þess að hafa jákvæða
afstöðu til þeirrar stefnu, að halda
verðlagi stöðugu, en sú hvatning
er ekki fyrir hendi, ef allan þann
ávinning, sem slíkt færir laun-
þegum, þarf að borga fullu verði.
Engu að síður er það mikilvægt
hagsmunamál fyrir launþega, sem
þeir vonandi missa ekki sjónar á
við þá samningagerð sem fyrir
dyrum stendur, ef unnt væri að
koma kjaramálunum í þann farveg,
að um yrði að ræða átök um skipt-
ingu arðsins af framleiðslunni milli
launa og ágóða, en ekki um það
hve hröð verðbólgan þurfti að vera
til þess að koma í veg fyrir það,
að launahækkanir þær, sem um er
samið, leiði til aukins kaupmáttar,
þannig að atvinnuörygginu sé að
dómi þeirra er marka stefnuna í
peningamálum og gengismálum
ekki stefnt í voða.
Hér skal hvorki ræða kröfugerð
ASÍ né það, hvort tölur þær um
launahækkanir, sem þar eru fram
settar, séu raunhæfar, enda hafa
forystumenn þeirra samtaka sagt,
að þessar tölur séu ekki heilagar
kýr og er það í fullum samræmi
við þá hefð í samningamálum að
kröfugerð er ekki sett fram sem
einhveijir úrslitakostir. Aðalkrafan
er aukinn kaupmáttur launa og
skal það ekki lastað. Þetta er undir-
strikað á þann hátt, að gerð er
krafa um tilteknar kauphækkanir
umfram áætlað verðbólgustig og
meðan um er að ræða samninga
við atvinnurekendur eina, getur
kröfugerðin varla verið í annarri
mynd.
En eins og reynslan hefir sýnt
að undanfömu verðbólgutímabili
nægir þetta ekki til þess að auka
kaupmátt launa. Að kaup hækki
umfram verðlag er, eins og stærð-
fræðingar myndu orða það, að vísu
nauðsynlegt skilyrði fyrir auknum
kaupmætti en ekki nægilegt skil-
yrði. I verðbólgufári undanfarinna
ára hafa oft verið gerðir samningar
um grunnkaupshækkanir, sem vísi-
tölubætur á laun áttu svo að tryggja
að yrðu raunhæfar kjarabætur. En
aukinn hraði verðbólgunnar hefur
svo komið í veg fyrir það, að sá
árangur næðist.
Atvinnurekendur eiga þess alltaf
kost, að bjarga stundarhagsmunum
sínum fyrir hom með því að gera
„verðbólgusamninga" eins og þeir
hafa verið skilgreindir hér að fram-
an. Vinnulöggjöfin veitir launþeg-
um vissulega mikilvæg réttindi, sem
þátttakendum í framleiðslunni. En
sem neytendur em þeir alveg óvarð-
ir og það er afkoma þeirra, sem
slíkra, sem ræður lífskjömm þeirra.
í verðbólguþjóðfélagi er því ekki
hægt að gera neina þá samninga
milli atvinnurekenda og launþega
einna, sem tryggi aukinn kaupmátt
launa.
Hvers konar kaup-
máttartryg-ging-?
Ein af meginkröfum launþega-
samtakanna við þá samningagerð
er nú stendur yfír er sú, að tryggt
sé með einhveiju móti, að kaup-
máttur sá er um semst sé með
einhveiju móti tryggður. Er sú
krafa ekki óeðlileg. En hvaða leiðir
er hægt að fara í því efni, þannig
að vænta megi raunhæfs árangurs?
Þegar til lengri tíma er litið verður
það auðvitað framleiðnin í þjóð-
félaginu og þróun hennar, sem
mestu ræður um raunlaun eða
kaupmátt launa. — En hér er spum-
ingin eingöngu sú, hvað launþegar
geti samið um við vinnuveitendur,
sem tryggt geti kaupmáttinn.
Meginskilyrði kaupmáttartrygg-
ingar er það, að þeim, sem ákvarð-
anir taka um verðlag vöru og þjón-
ustu hvort sem í hlut eiga einkaaðil-
ar eða hið opinbera, sé veitt aðhald
um það, að halda verðhækkunum í
skefium. Hin hefðbundna leið í
þessu efni hefír hér á landi verið
sú, að launþegar ættu rétt á launa-
bótum með vissu millibili til sam-
ræmis við hækkun framfærslu-
kostnaðar eða sérstakrar kaup-
gjaldsvísitölu. Er þetta oft neftit
„verðtrygging launa“.
Ef hægt er eftir öðrum leiðum
að hlda verðbólgu í skefjum, þannig
að hún verði segjum innan við 10%
á ári, geta hinar sjálfvirku vísitölu-
bætur náð tilgangi sínum, a.m.k.
að verulegu leyti. Ef verðlagsmálin
hinsvegar fara alveg úr böndum,
svo sem var t.d. hér á landi fyrri
hluta ársins 1983, veita hinar sjálf-
virku vísitölubætur ekki lengur
neitt slíkt aðhald og hafa jafnvel
öfug áhrif við tilgang sinn.
Öllu öruggari leið er hin svoköll-
uðu „rauðu strik“ sem allvíða munu
tíðkazt í nágrannalöndum okkar.
Samningar eru þá lausir, ef fram-
færsluvísitalan fer fram úr ákveðnu
marki. Slíkt veldur vinnuveitendum
og ríkisvaldi auðvitað óþægindum
og veitir þá um leið aðhald til þess
að forðast slíka þróun. Rauðu strik-
in þurfa þó, ef þau eiga að ná til-
gangi sínum, að byggjast á raun-
hæfum grundvelli bæði að því er
snertir umsaminn kaupmátt og spár
um verðlagsþróun, ella getur afleið-
ing þeirra orðið sú, að samningar
séu f raun alltaf lausir, sem engum
væri í hag.
Bezta kauptryggingin verður þó
alltaf fólgin í því að hægt sé að
halda gengi og öðrum mikilvægustu
þáttum verðlagsins stöðugpi. Koma
þar til greina bæði beinar og óbein-
ar aðgerðir. Skoðun markaðshyggj-
unnar er sú, að í því efni beri að
leggja áherzlu á óbeinar aðgerðir,
en forðast bein verðlagsákvæði
nema í sérstökum tilvikum. Þessu
er ég sammála, én það má ekki
loka augunum fyrir því, að sæmi-
legt jafnvægi í verðlagsmálum er
skilyrði fyrir því, að neytendur geti
notið hagkvæmni samkeppninnar.
Hátt verðbólgustig kippir fótum
undan eðlilegri verðsamkeppni og
getur þannig valdið neytendum
ómældri kjaraskerðingu.,
Ég drap á það í grein hér í blað-
inu 1. desember sl. að tímabundin
verðstöðvun gæti komið til greina,
sem liður í nýju átaki til þess að
koma verðbólgunni niður. Þetta
hefír vafalaust hneykslað marga,
sem telja sig fylgja markaðshyggju
og ftjálshyggju. En þessum mönn-
um skal á það bent, að samkeppni
getur aldrei orðið virk í óðaverð-
bólgu og ef tímabundin verðstöðvun
gæti, þó ekki sé nema af sálrænum
ástæðum, verið þáttur í því að skapa
skilyrði fyrir virkari samkeppni, þá
fínnst mér að sá kostur sé skoðunar
verður, þó að æskilegast væri að
geta eftir öðrum leiðum náð nauð-
synlegu jafnvægi í verðlagsmálum.
Atvinnuöryggi og
kaupmáttur launa
Rök þeirra stjómmálamanna,
sem að völdum hafa setið á hinu
langa verðbólgutímabili hér á landi,
fyrir því að óhjákvæmilegt hafí
verið að beita verðbólgunni, sem
tæki til þess að hindra það, að
hærra kaupgjald kæmi fram sem
tilsvarandi hækkun raunlauna, hafa
verið þau, að slíkt væri nauðsynlegt
til þess að koma í veg fyrir það,
að kauphækkanimar yllu sam-
drætti og atvinnuleysi. Þessum
rökum hefír verið beitt af öllum
ríkisstjómum, sem setið hafa á
tímabilinu, óháð pólitískum lit
þeirra. Því verður og varla á móti
mælt, að á sama hátt og það em
raunvextir, en ekki nafnvextir, sem
ráða því, hvort arðvænlegt sé að
ráðast í einhveija fjárfestingu, þá
em það raunlaunin, ekki launin
reiknuð í krónum, sem ráða því hve
marga menn borgar sig að hafa í
vinnu. Þetta vandamál kemur fram
í dulbúinni mynd þegar farið er að
ræða kjaramálin á kaupmáttar-
gmndvelli eins og gert er í samning-
um þeim, er nú standa yfír. At-
vinnurekendur benda á það, að þótt
einstök fyrirtæki og jafnvel heilar
atvinnugreinar geti borið einhveija
umtalsverða hækkun raunlauna, þá
sé það svo og svo stór hluti atvinnu-
rekstursins, sem ekki þoli slíkt, svo
að afleiðingin verði meira eða minna
atvinnuleysi. Á hinn bóginn er það
meira en skiljanlegt ekki sízt í ljósi
bættra ytri skilyrða í íslenzkum
þjóðarbúskap, að launþegamir vilji
ekki semja um minni kauphækkanir
en nemur áætluðu verðbólgustigi
jafnvel þótt einhveijar bætur séu
boðnar í mynd lækkunar beinna
skatta.
Þetta er sá erfíði hnútur sem
leysa verður. Hættan sem yfír þjóð-
inni vofír er sú, að niðurstaðan verði
einhvers konar verðbólgusamning-
ar, e.t.v. eftir meiri eða minni átök.
En þá nær enginn þeirra aðila er
að samningum standa markmiðum
sínum. Það verður engin kaup-
máttaraukning nema e.t.v. í örfáa
daga eftir að samningamir hafa
verið gerðir og engin hjöðnun verð-
bólgu.
Vonandi kemur ekki til slíks, þótt
erfítt sé að koma auga á aðrar
lausnir en þær, þar sem tekin yrði
meiri eða minni áhætta hvað snertir
hin ýmsu markmið, sem að er stefiit
svo sem kaupmátt launa, viðskipta-
jöfnuð, atvinnuöryggi og afkomu
ríkissjóðs og atvinnuveganna,
þannig að við því má búast búinn,
að markmiðin náist ekki að fullu.
Stefna verður að einhverri heildar-
lausn, því að óraunhæft er að ætla
sér að taka einhvem þessarra þátta
út úr og leysa hann án tillits til
áhrifa þeirrar lausnar á aðra þætti
efnahagslífsins.
Höfundur er fyrrverandi prófess-
or við viðskiptafræðideild Háskóla
íslands.
„Til góðs
að leyfa
skiptiá
kvóta“
— segir Guðmundur
Lárusson formaður
Félags kúabænda á
Suðurlandi um hug-
myndir um að leyfa
verslun með kvóta
„ÉG held að það geti orðið til
góðs að leyfa skipti á kvóta á
milli búgreina á milli búmarks-
svæða en 'þó innan mjólkursam-
lagssvæða," sagði Guðmundur
Lárusson formaður Félags kúa-
bænda á Suðurlandi þegar leitað
var álits hans á hugmyndum Jó-
hannesar Torfasonar um að
heimila verslun með kvóta á milli
bænda innan búmarkssvæðana.
Guðmundur sagði að bein verslun
með kvóta bænda í milli gæti í
sumum tilvikum átt rétt á sér, en
það yrði þá að vera gert í samráði
við viðkomandi svæðabúmarks^
nefndir. Varðandi skipti á kvóta á
milli svæða sagði Guðmundur að á
Suðurlandi gæti það til dæmis verið
hagkvæmt að Ámesingar létu
Skaftfellinga fá kindakjötskvóta í
skiptum fyrir mjólkurkvóta.
Trillukarlar á Húsavík:
Vilja loka
innri hluta
Skjálfanda
fyrir dragnót
Húsavík, 20. febrúar.
Skiptar skoðanir eru um drag-
nótaveiði, sem leyfð er i Skjálf-
andaflóa. Félag smábátaeigenda,
Vörður á Húsavík, hefur sent
bæjarstjórninni erindi um þetta
mál og lýst yfir ákveðinni and-
stöðu við þessar veiðar og
smækkun möskva i dragnót.
Erindinu lýkur með þessum orð-
um: „Af framansögðu má yður^,
vera þ'óst, að rétt er að friða
innri hluta Skjálfandafióa fyrir
dragnótaviiðum. Þvi förum við
þess á leit við yður að þér beinið
þeim tilmælum til hæstvirts sjáv-
arútvegsráðherra, að hann loki
innri hluta flóans fyrir dragnóta-
veiðum, þannig að veiðar verði
með sama hætti og þegar opnað
var 1965.“
Ennfremur hafa bátasjómenn
lýst óánægju sinni yfir því, að
veðurlýsing frá Grímsey er ekki
lesin klukkan sjö á morgnana eins
og áður var. Og er óskað eftir því
að úr verði bætt.
Frétt&ritari
Siglufjörður:
Góður
þorskafli
Sigluílrði, 20. febrúar.
ÞAÐ er nóg að gera við höfnina
héraa um þessar mundir. Hofs-
jökull lestaði 19.000-20.000
tonnum af frystum fiski nýlega
og Ljósafoss á að taka fisk fyrir
Evrópumarkað.
Þá hefur afli verið góður. Svein-
borg landaði 120 tonnum af góðum
þorski í gær og Sigluvík kom með
140—150 tonn af úrvals þorski í
dag. Þorlákur Helgi landaði í morg-
un 19 tonnum af rækju.
- Matthías