Morgunblaðið - 26.07.1987, Blaðsíða 56

m
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1987
<//* o&ýb-i) (ýs2y^si£- / ^^yí^rt-i /&9y[
|' ' ' -^’/ -V. '
t 33 / / ! t/í//jý//ý/~ &**&* •/*cey£fAl0*/'// J3if}a*xjcc- aý // £/*//. /fS3.
2 l j/c+/tánJi4//Sc- />*&* o/z/Jrt ajl f*‘2Satsfr. /13$/%S
3. f^ýát/o ^íatt, 2/* exý 8"^ /////. /393/é' j/tájnCUu J.
$3 . /Lz^. 30*ýfa /Sf/M^ýJ^^rJ.
jM * j£ M /$y/f./&£/</%~0~rJ
> 4 /j y
4 £.J,l /ty?/* &
/fZutu J/8-22.
«/. ^?/SJJtJj ý J/J<ý /M
. /Ófor./t7i (fbi (//. /&**#*» jt/ja/yJ' /^tj/£frr/»trty.*p
m/cUxa/ZélÍUAdZ&f** &£xjy*lS3/3c'■
//. 4 (/H/eA<c,Q3&t Cfáfýij/J6vtc. aj /fa c^ux/////!
,X /2. /Aývu/tfjott 0ul/u* to./ArméUé y£paýStJ*eu'if£x*yá&uj/2 ysf//'. /f/S
/3. ! !v* JlJ. J''+/‘J+Uff'/ffO 9no<> &GfrtJJjfj&vi S&rtjjftdffarjrr lAi
// )//* 4 ý JtUjjCjf /fÍO J, Cfáj*/*m cfía^rtJJj***, j J*
/S~ $Ocuj/n{jf" * /f /<ljt4J*s /fSZ é (/*»*» mc
X /A $/ 4 3/cJ/cx/i /ff / 4iu//mbAepti4árt mp JÍytJtýZCjjr SaccoJjjf.
//. /S7J ChuoJ f
/3. ^Éfmrrticéjjrutj/att +/ 2&c/ý /fff /r&ý'j/ýjs /aamCcj<tl7A^Jju.—-
X //. LLu++-6r£j4/jc(rtrt 4 2/2j/j' /330 0ru//tj*
2/) /f&€,'4'Aj4tj/j?ji " /~/*rA’. /f&/ 0rtm-d fpymAýuOj j>//áí/tACjj^Cart
2/ , /872 8^
22 (Qwú/i/o* . /8ffl M—e QcAtJw £&,.
A 23 (&/rr(uf C/Cu+tj&j. Ai A^'eJ/jru/ýjft//fi^J( J^jcoJ^Jrt ý/rr/jr/. //9/.
Listiyfir skjöl sem fyigdu kaupum
Harry Alfred Payne á Elliðaánum
árið 1897.
Laxveiði í Elliðaám
1872-1876 og 1889-1895
Ár Fjöldi Pund Kr. Aurar Meðalþ
ápund ípundum
72 1180 4000 3.39
73 1800 7350 4.08
74 1500 7300 1400 19.18 4.87
75 1100 4300 820 19.07 3.91
76 1850 7900 1150 14.56 4.27
89 950 4800 5.05
90 1250 5100 1940 38.04 4.08
91 2620 10800 3230 29.91 4.12
92 1650 8400 2720 32.38 5.09
93 1530 7200 2580 35.83 4.71
94 1400 6600 2270 34.39 4.71
95 1380 5000 1900 38.00 3.62
Samtals 18210 78750 18010 22.87 4.32
Uppdráttur af Elliðaánum fráárinu 1869.
Eftir Steen
Thomsen
-1 í
F
árunum
1853-1897
voru lax-
veiðirétt-
indin í
Elliðaánum íeigu
Thomsen-fjölskyld-
unnar, sem einnig
átti stærsta
verzlunarhús
Reykjavíkur,
Thomsens Magasín.
Fært varnákvæmt
bókhaldyfir
veiðina oghér
birtast tölur um
fjölda veiddra
fiska. Aðallega var
veitt í laxakistur, og
ollu veiðarnar
pólitísku umstangi,
spellvirkjum og
málaferlum, sem
stóðuí 15 ár.
2.600laxarúr
Elliðaánum
árið 1891
Allt hófst þetta árið 1848 þegar
langa-langafí minn Ditlev Thomsen
(eldri) keypti bæina Ártún og Bú-
staði. Áleit hann að með í kaupun-
um fylgdi veiðirétturinn í Elliðaán-
um, sem falla til sjávar milli þessara
bæja. En fískveiðiréttindin voru
séreign og tilheyrðu krúnunni. Árið
1853 keypti Ditlev síðan veiðirétt-
inn.
Veitt var bæði í net og laxa-
kassa. Skammt ofanvið núverandi
brú voru ámar þvergirtar, og í girð-
ingunum voru stórir rimlakassar
sem laxinn komst inn í en ekki út
úr. Þessi veiðiaðferð var vel þekkt,
og má meðal annars sjá mynd af
henni í ferðabók Gaimards frá árinu
1836.
Thomsen-fj ölsky ldan
Ditlev Thomsen var ættaður frá
Bov á Suður-Jótlandi þar sem faðir-
inn, Hans, var smiður. Ditlev
fæddist 25. nóvember 1803 ogflutt-
ist til íslands árið 1826 þegar hann
gerðist verzlunarstjóri (faktor) hjá
Flensborgarkaupmönnunum í
Keflavík. Þar kvæntist hann Gytte
Lewer, dóttur Fridrichs Lewer og
Fredriche Christine, sem áður bar
eftirnafnið Lynge og var fædd á
Reyðarfirði. Þremur og hálfu ári
síðar, árið 1835, andaðist Gytte
aðeins þrítug að aldri. Gröf hennar
í Útskálakirkjugarði er prýdd hvítri
styttu.
Eftir þetta fluttist Ditlev til
Reykjavíkur og stofnar eigin verzl-
un. Leyfísbréf hans er dagsett 29.
júlí 1837, svo í sumar em liðin 150
ár frá stofnuninni. Ditlev var um
borð í póstskipinu Sölöven þegar
það fórst við Lóndranga á Snæfells-
nesi í nóvember 1857, og fórst hann
með skipinu, eins og allir aðrir um
borð.
Sonurinn Hans Theodor August
Thomsen (1834-1899) tók við fyrir-
tækinu og laxveiðinni. Hann var
dugandi og áreiðanlegur kaup-
maður sem byggði upp verzlun sína
þar til hún varð sú stærsta á ís-
landi. Hann var ekki þrætugjarn,
eins og sagt var að faðirinn hafi
verið, en þurfti engu að síður að
standa í miklum málaferlum vegna
laxveiðinnar.
August leit á sig sem íslending,
talaði og skrifaði íslenzku jafn vel
og dönsku, og átti fmmkvæði að
ýmsum mikilvægum málum í
Reykjavík. Meðal annars var
„Styrktar og sjúkrasjóður verslun-
armanna" (undanfari Verzlunar-
mannafélagsins) stofnaður fyrir
tilstilli hans.
Hann hafði gefíð fyrirmæli um
að verða jarðsettur í Reykjavík, svo
þótt hann andaðist í Kaupmanna-
höfn var lík hann sent til Reykjavík-
ur og jarðsett í gamla kirkjugarðin-
um.
Sonur hans, Detlef (eða Ditlev)
yngri (1867-1935) breytti verzlun-
inni í Thomsens Magasin, og rak
fyrirtækið til ársins 1916, en varð
þá að hætta vegna styijaldarinnar.
Vegna þess að hann var þýzkur
ræðismaður fékk hann ekki að eiga
viðskipti við Englendinga, sem settu
hann á svartan lista. Hann var
kvæntur Ágústu (1877-1951) dótt-
ur Hallgríms biskups Sveinssonar.
Þeirra böm vom Knud Kjartan
Thomsen (1902-1949) kaupmaður
í Reykjavík og Hallgrímur August
Thomsen (1899-1980) yfírréttar-
lögmaður í Kaupmannahöfn. Hans
böm em Björn Thomsen (1943- )
arkitekt, Ninna Thomsen (1944- )
kennari, og Steen Thomsen
(1948- ) tölvufræðingur og höf-
undur þessarar greinar.
Réttarhöldin hefjast
Fyrstu málaferlin hófust árið
1869. Benedikt Sveinsson á Elliða-
vatni (síðar sýslumaður) setti stíflu
í ána svo hún var ýmist þurr eða
flæddi yfír girðingar og laxakistur.
Tilgangurinn átti að heita sá að
Benedikt gæti veitt vatni yfir engi
sín. August höfðaði mál, og vann
það, en nú var komin pólitík í mál-
in. Litið var á Thomsen-fjölskyld-
una sem Dani og lúalega
nýlenduherra, og margir vom
andvígir veiðiaðferðunum í Elliða-
ám. Skipti þar engu máli sú stað-
reynd að August var í raun
æðimikill íslendingur, né hitt að
laxakistur höfðu verið í notkun frá
því löngu fyrir hans tíð.
Árið 1876 vom samþykkt á Al-
þingi ný laxveiðilög sem bönnuðu
þvergirðingar í ám, en þegar málið
fór fyrir Hæstarétt var August
sýknaður þar sem hann átti allan
veiðiréttinn. Það var svo ekki fyrr
en árið 1883 að hann hlaut dóm í
Hæstarétti í máli sem höfðað var
fyrir þjóðjörðina Hólm, er liggur
ofar við ána. Fiskveiðirétturinn sem
Thomsen átti náði einfaldlega ekki
svo langt upp með ánum, þótt al-
mennt hafí verið álitið að svo væri
fram að þeim tíma.
Samkvæmt dómnum mátti Aug-
ust ekki setja laxakistur í báðar
greinar ánna og hindra þannig lax-
inn í að komast upp fyrir til þeirra
sem þar áttu veiðiréttinn. Fram
kemur hinsvegar að hann notar
áfram laxakistur allt þar til hann
seldi árnar árið 1897. Ekkert var
um frekari málaferli, mótmæli eða
spellvirki — og ekkert dró úr aflan-
um!
Spellvirki
í 14 ár, frá því dómur var kveð-
inn upp í Hæstarétti þar til árnar
voru seldar, ganga klögumálin á
víxl. Mikið er um málaferli með til-
heyrandi boðum og bönnum og