Morgunblaðið - 17.10.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 55 kr. eintakiö.
Tilboð
fjármálaráðherra
Háskóli Islands v
setur rannsókna
Ríkisstjómin hefur lagt 5-6
milljarða í nýjum skatta-
álögum á þjóðina frá því, að
hún tók við völdum og er þá
miðað við heilt ár. Þetta er að
sjálfsögðu mikil aukning á
sköttum enda hefur þessum
ráðstöfunum verið misjafnlega
tekið. Þó er væntanlega öllum
ljóst, að stjómin gat ekki setið
aðgerðarlaus, svo mikil sem
spennan hefur verið í efna-
hagslífí okkar. Nú hefur Jón
Baldvin Hannibalsson, fjár-
málaráðherra, tilkynnt, að
ríkisstjómin sé reiðubúin til
viðræðna við verkalýðshreyf-
inguna um að falla frá ein-
hveijum af þessum nýju
sköttum, ef það greiði fyrir
skynsamlegri launastefnu á
næsta ári.
í sjálfu sér getur enginn
verið andvígur því, að ráð-
herrar leiti leiða til þess að
forða nýrri launasprengingu á
næsta ári. Og ekki harmar
Morgunblaðið það, að ríkis-
stjómin falli fi*á nýrri skatt-
heimtu að einhveiju leyti. Hitt
er svo annað mál, að það skipt-
ir miklu máli, hvenær tilboð
af þessu tagi er sett fram. Það
em fordæmi fyrir því, að ríkis-
stjómir, sem hafa ýmist stefnt
að ákveðnum aðgerðum eða
þegar framkvæmt þær, rétti
fram sáttarhönd og falli frá
því, sem átti að gera eða dragi
úr því, sem búið var að gera.
Sennilega er frægasta dæmi
um þetta sættir sem tókust í
nóvember 1963, milli verka-
lýðshreyfíngar og Viðreisnar-
stjómar. Sú ríkisstjóm stefndi
að mjög hörðum aðgerðum,
sem mættu sterkri andstöðu.
Fmmvarp ríkisstjómarinnar
hafði verið samþykkt í annarri
þingdeild og einungis ein um-
ræða var eftir í síðari deild.
Það hefur aldrei verið upplýst,
hvort fmmkvæði að sáttum
kom frá ríkisstjóm eða verka-
lýðshreyfíngu. Niðurstaðan var
hins vegar sú, að ríkisstjómin
féll frá áformum sínum og
lagði með því pólitískan gmnd-
völl að júnísamkomulaginu
hálfu ári síðar, sem mótaði
samskipti Viðreisnarstjómar
og verkalýðshreyfíngar til loka
valdatíma þeirrar ríkisstjómar.
Sáttatilboðið kom fram á rétt-
um tíma.
í febrúar 1978 beitti ríkis-
stjóm Geirs Hallgrímssonar
sér fyrir hörðum efnahagsað-
gerðum. Verkalýðshreyfíngin
brást harkalega við. í maímán-
uði sama ári gaf sú ríkisstjóm
út bráðabirgðalög, þar sem
nokkuð var dregið úr fyrri að-
gerðum. Bráðabirgðalögin
komu of seint.
Spumingin nú er fyrst og
fremst sú, hvort tilboð Jóns
Baldvins Hannibalssonar, fjár-
málaráðherra, kemur fram of
fljótt. í raun og veru liggur
ekkert fyrir um það, hver af-
staða verkalýðshreyfíngarinn-
ar er til kjarasamninga á næsta
ári. Verkalýðshreyfíngin veit
það ekki sjálf. Mikill ágreining-
ur ríkir í röðum verkalýðsfor-
ingjanna um það, hvemig
standa eigi að kjarasamning-
um fyrir næsta ár. Vinnuveit-
endur telja sig komna upp að
vegg og að þeir hafí lítið sem
ekkert svigrúm til þess að
greiða hærra kaup. Það liggur
a.m.k. ekki í augum uppi um
hvað viðræður nú á næstu dög-
um milli ríkisstjómar og
verkalýðshreyfíngar eiga að
snúast.
Fjármálaráðherrann hefur
hins vegar sett fram tilboð um
viðræður. Skilja mátti orð hans
á Alþingi á þann veg, að hann
hefði ekki haft samráð við aðra
ráðherra um málið, en hins
vegar lýsti hann yfír því, að
hann treysti því að forsætisráð-
herra væri sammála sér.
Steingrímur Hermannsson ut-
anríkisráðherra skýrir frá því
í Morgunblaðinu í dag að hann
hafí fyrst heyrt um tilboð fjár-
málaráðherra í útvarpsfrétt-
um. Ef sú er raunin, að ekkert
samráð hafí verið milli stjóm-
arflokkanna um málið, em það
náttúrlega vinnubrögð, sem
duga ekki í samstjóm þriggja
flokka. Það er nógu erfítt að
halda slíkri stjóm saman, þótt
menn auki ekki á þá erfíðleika
með því að hafa ekki nægilegt
samráð sín í milli.
Hvað sem því líður blasir það
nú við eftir yfírlýsingar fjár-
málaráðherra, að viðræður
hljóta að hefjast milli ríkis-
stjómar og verkalýðssamtak-
anna. Það yrði mikill sigur fyrir
þjóðina í heild, ef þær ieiddu
til jákvæðrar niðurstöðu. Við
búum enn við góðæri, en það
em margar blikur á lofti. Við
höfum engin efni á stórfelldum
átökum á vinnumarkaðnum á
næstu mánuðum.
eftír Birgi ísleif
Gunnarsson
Þegar rætt er um opinbera stefnu
í málefnum háskólakennslu á ís-
landi — „íslenska háskólastefnu" —
er ýmist átt við stefnu til langs tíma,
hin almennu markmið sem eru
grundvöllur háskóla, eða viðfangs-
efni, rekstur og skipulag háskóla
og háskólamálefna frá ári til árs
eða frá einu tímabili til annars. Á
milli þessara þátta eru raunar óijúf-
anleg bönd. Án þess að gera sér
grein fyrir hinum almennu mark-
miðum er til lítils að sinna dægur-
verkefnum. Og fögur orð um
stefnumið eru ekki mikils virði ef
þeim er ekki fylgt eftir í fram-
kvæmd.
Við íslendingar erum svo jarð-
bundnir — praktískir í hugsun ef
ég má nota það orð — að við höfum
ekki talið ástæðu til að efna til
mikilla umræðna um langtíma-
markmið háskólakennslu. Það þýðir
þó ekki að við höfum enga stefnu.
Ég held að um það hafí lengi verið
almenn samstaða að hin þjóðfé-
lagslegu markmið með starfsemi
Háskóla íslands séu annars vegar
að skapa sér menntað þjóðfélag í
víðtækasta skilningi þess hugtaks,
og hins vegar að efla íslenska
þjóðmenningu og þar með treysta
sjálfstæði þjóðarinnar. Það má
segja að þetta séu einnig höfuð-
markmiðin sem liggja öðrum
skólum okkar til grundvallar en
Háskóli íslands skipar þó alveg sér-
stakan sess í þessu efni. Háskóla-
kennslan á sér einnig markmið er
lúta að einstaklingunum sem
námið stunda. Hún stefnir að því
að gera nemendur sjálfstæða og
rökvísa í hugsun, agaða í vísinda-
legum vinnubrögðum, og upplýsta
um sérgreind sem almenn viðfangs-
efni vísinda og fræða.
Spumingin er: Hvemig verður
þessum markmiðum náð? Um það
geta verið og em skiptar skoðanir
eins og ykkur er kunnugt. Hvað
Háskóla íslands varðar, þá hafa
honum frá upphafí verið falin þrjú
höfuðhlutverk: að veita fræðslu í
tilteknum greinum, búa menn undir
ákveðin störf og vera vettvangur
vísindalegra rannsókna. Þetta eru
ekki smá hlutverk og stundum get-
ur verið erfítt að halda eðlilegu
jafnvægi milli þessara þátta. En það
er raunar ekki einkavandi Háskóla
íslands, heldur vandi háskóla um
heim allan. Og þegar við bemm
Háskóla íslands saman við erlenda
háskóla skulum við minnast þess
að þótt hann sé nú með elstu skól-
um á landinu, varð 75 ára í fyrra,
er hann komungur á mælikvarða
háskólanna í nágrannalöndum okk-
ar, háskóla sem sumir hveijir eiga
sér samfellda sögu frá miðöldum.
Háskóli íslands var, sem kunnugt
er, stofnaður 1911 og í lok síðari
heimsstyijaldar, þegar hann hafði
starfað í rúma þijá áratugi, vom
nemendur aðeins um 320 að tölu.
Háskólastúdentar em að verða
5.000 og þrátt fyrir tímabundna
fækkun í vetur er þess að vænta
að nemendum haldi áfram að fjölga
á næstu ámm. Samhliða þessari
fíölgun nemenda — og kennara og
annars starfsfólks — hefur náms-
framboðið í skólanum aukist gífur-
lega og stoðum verið hleypt undir
víðtækar rannsóknir á ýmsum svið-
um fræða, vísinda og tækni.
Miklar kröfur
til háskólans
Það eru miklar kröfur gerðar til
Háskóla íslands. Þjóðfélagið — al-
menningur í landinu — vill nútíma-
lega menntastofnun sem boðið
getur upp á sambærilegt nám og
erlendir háskólar. Nemendur og
kennarar vilja sem mest valfrelsi
og sem flesta möguleika í náminu
og sem besta aðstöðu. Og stjóm-
endur háskólans vilja þetta allt og
að auki aðstöðu til rannsókna og
þróunarstarfa. En þótt það sé fjarri
mér — og reyndar engin ástæða til
— að vera með barlóm skulum við
gera okkur fulla grein fyrir því að
aðstæður okkar allar — fámennið
og fjárhagslegur vanmáttur — setja
miklum hugsjónum á sviði háskóla-
starfs verulegar skorður. Við
verðum að sníða okkur stakk eftir
vexti. Sannarlega er við hæfí að
við séum stórhuga og framsýn, en
ef við erum ekki að sama skapi
raunsæ og hófstillt er erfíðið til
einskis unnið. Það þjónar ekki hags-
munum Háskóla Islands að setja
fram óraunhæfar ijárkröfur. Þetta
hafa stjómendur skólans fyrir löngu
gert sér góða grein fyrir og starfa
í samræmi við það. En þeir hafa
haft mikinn metnað fyrir hönd skól-
ans, og sá metnaður hefur skilað
þeim árangri að háskólinn er í höf-
uðatriðum fyllilega sambærilegur
við erlenda háskóla. Eitt af því sem
er til marks um það er velgengni
nemenda skólans í framhaldsnámi
erlendis, velgengni sem við í
menntamálaráðuneytinu fáum oft
að heyra um í bréfum sem erlendar
menntastofnanir senda okkur. Ein-
mitt nú í vikunni var lagt á borð
„Ég er í meðferð
vegna krabbameins“
Krabbameinssjúklingar stofna samtök
Á þriðjudagskvöld, 20. október
kl. 20, verður haldinn fundur í húsi
Krabbameinsfélagsins í Skógarhlíð
8, þar sem stofnuð verða samtök
fóiks, sem hefur fengið krabbamein
og vill leita stuðnings þeirra sem
reynt hafa hið sama og til að miðla
af eigin reynslu. í tengslum við
Krabbameinsfélagið eru nú starf-
andi nokkur hliðstæð félög sem
bundin eru við ákveðnar tegundir
krabbameina, til dæmis bijóst-
krabbamein, krabbamein í barka-
kýli og krabbamein hjá börnum.
Einnig eru starfandi samtök fólks
sem gengið hefur undir aðgerðir
vegna stóma. Þessum nýju samtök-
um krabbameinssjúklinga er eink-
um ætlað að ná til þeirra sem ekki
falla innan ramma eldri félaganna.
Þess má geta að frá því á síðasta
ári hefur Krabbameinsfélagið veitt
krabbameinssjúklingum þjónustu
sem nefnd er heimahlynning og
felst í heimsóknum til sjúklinga og
stuðningi við þá og aðstandendur
þeirra. Jafnframt hefur verið starf-
rækt upplýsingaþjónusta og ráðgjöf
og getur fólk hringt í síma 21122
milli kl. 9 og 11 alla virka daga
og leitað upplýsinga um hvað eina
er varðar krabbamein.
Einn þeirra sem unnið hafa að
undirbúningi stofnunar hinna nýju
samtaka krabbameinssjúklinga er
Óskar Kjartansson. Hann hefur orð-
ið við tilmælum Morgunblaðsins um
að gera grein fyrir reynslu sinni
af krabbameini og viðhorfum sínum
til þessara mála:
Ég heiti Óskar Kjartansson, er
gullsmiður að mennt, 38 ára að
aldri, þriggja bama faðir og vel
giftur. Síðustu mánuði hef ég verið
í meðferð vegna krabbameins. í
þessari grein langar mig annars
vegar að segja frá sjúkdómi mínum
og hins vegar að benda á nokkur
atriði sem ég held að þyrfti að
leggja meiri áherslu á í þjónustu
við_ krabbameinssjúklinga.
í byijun síðasta árs var ég skor-
inn upp við gallsteinum. Á sjúkra-
húsinu hugsaði ég mikið um að nú
væri kominn tími til að snúa við
blaðinu og fara að gera eitthvað
fyrir líkamann. Ég var ekki fyrr
kominn af sjúkrahúsinu en ég hellti
mér út í prófkjör hjá Sjálfstæðis-
flokknum í Mosfellssveit, sem þá
hét, vegna sveitarstjómakosninga.
Þar með vannst lítill tími fyrir
heilsuræktina.
Kosningaúrslitin urðu okkur hag-
stæð, við fengum fimm af sjö
fulltrúum í sveitarstjómina, og ég
var einn þeirra. En í þessum sama
mánuði, maí í fyrra, varð ég fyrir
tveim meiri háttar áföllum. Annars
vegar varð ég fyrir gífurlegu fjár-
hagslegu tjóni. Hins vegar lagðist
þung^t á mig mál sem varðaði náið
skyldmenni mitt.
í lok júnímánaðar fór ég að fínna
til mikillar þreytu. Skoðun á heilsu-
gæslustöðinni leiddi ekki í ljós af
hveiju þetta stafaði. Með haustinu
fór að koma blóð í hægðum og var
það talið stafa af gyllinæð.
í janúar á þessu ári byijaði yfír-
þyrmandi þreyta. Ég átti erfitt með
að koma mér á fætur vegna þreytu
og varð að liggja í rúminu í tvo tíma
eftir að ég vaknaði. Síðan fór ég í
sturtu og varð að leggja mig aftur.
Þetta ástand gerði mér erfítt fyrir
og ég gat ekki sinnt fyrirtækinu
sem skyldi.
Snemma í marsmánuði fór ég
aftur í ristilspeglun, en ekkert kom
út úr henni, sennilega hefur tækið
ekki náð nógu langt. Um páskana
var ég bókstaflega að leka niður
og hringdi strax á þriðjudegi í melt-
ingarlækninn minn og bað um hjálp.
Daginn eftir fór ég í rannsókn og
var lagður inn. Ég átti afmæli á
fímmtudeginum, 23. aprfl, en þá
var lítið um ijómakökur, því ég
varð að laxera. Ég bað lækninn um
að hraða rannsókninni því að ég
átti pantað far til útlanda á laugar-