Morgunblaðið - 01.07.1988, Blaðsíða 20

20____________MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDÁGÚR 1. JÚLÍ 1988
Hann kveikti
eldinn
Það var hinn 18. ágúst 1945, sem
Svavar Guðnason, sem í dag er til
moldar borinn, opnaði almenningi
dymar að hinni sögufrægu sýningu
sinni í Listamannaskálanum gamla
við Kirlcjustræti. Það eru því rétt
43 ár síðan ný viðhorf ruddu sér
til rúms á íslenzkum myndlistar-
vettvangi, eins og þau voru þá í
hvað mestri getjun á meginlandinu.
Ósagt skal látið, hvort íslenzkir
málarar hafí í þann tíma unnið
nægilega úr því, sem þeir voru þá
að gera í anda evrópskrar erfða-
venju og þarmeð gætt íslenzka
myndlist eigin og öflugu svipmóti,
en eitt er víst, að íslenzk myndlist
var ekki söm eftir þessa sýningu.
Á þessum rúmum ijórum áratug-
um hefur átt sér stað meiri upp-
stokkun nýrra viðhorfa en víðast
hvar annars staðar á Norðurlöndum
og landið skapað sér nokkra sér-
stöðu í þeim efnum.
Sýningin mun hafa verið gríðar-
leg uppörvun fyrir það unga fólk,
sem þá var að hasla sér völl og
hafði kynni af ýmsum nýviðhorfum
vestan hafs. Á þeim árum sýsluðu
menn án vafa við ýmislegt á vinnu-
stofum sínum, sem þeim datt síður
í hug að bera á torg, en sýning
Svavars mun hafa aukið þeim þor
og kjark í þeim efnum.
Mönnum leyfíst ýmislegt, er þeir
koma forframaðir frá útlandinu, og
svo var einnig með sýningu Svav-
ars, sem tekið var með merkilegu
umburðarlyndi af dagblöðum og
almenningi, gagnstætt því er spor-
göngumenn hans hleyptu af stokk-
unum fyrstu Septembersýningunni
á sama stað tveim árum seinna, sem
olli slíkum úlfaþyt, að hrikti í stoð-
um himinsins. Sýning sú var þó til-
tölulega meinlaus miðað við sýn-
ingu Svavars, því að flestir voru
enn með annan fótinn í hlutveru-
leikanum, þótt ekki væri hann
beinlínis fegraður. Svo sem ég sagði
í grein hér í blaðinu í tilefni þess,
að 25 ár voru liðin frá þessum at-
burði og birtist 18. ágúst 1970, „þá
blés Svavar Guðnason, þá nýkom-
inn heim með Esju, til rammasta
myndlistarófriðar á landi voru, sem
stýrt hafði hjá ógnum heimsófriðar-
ins, einmitt er heimsfriður var loks
éndanlega í sjónmáli. En andstætt
eyðileggingu og kröm styrjaldarinn-
ar var lögeggjan Svavars á lista-
sviðinu sá sviptibylur, sem lífsnauð-
syn er fyrir viðgang gróandi og
fíjórrar listar. Sýning Svavars olli
fyrir ýmsa hluti straumhvörfum í
viðhorfum hérlendis til myndlistar
og eðlis hennar, og gagnger hugar-
farsbreyting fylgdi í kjölfarið. —
íslenzk myndlist var ekki söm eftir
það. Landið var um þær mundir að
komast aftur í samband við gamla
heiminn eftir einangrun stríðsár-
anna, og menn voru opnir og vak-
andi fyrir öllu nýju, er þaðan kom.“
En það er svo önnur saga, gömul
sem ný, og menn reka sig á enn
þann dag í dag, hveiju sem því
veldur, að hrifning og umburðar-
lyndi fólks er ólíkt meira gagnvart
viðhorfum, er koma að utan en inn-
an frá.
Svavar var líka í hæsta máta
ánægður og undrandi yfír viðtökun-
um, því að fjórum dögum Iiðnum
höfðu 500 gestir komið á sýninguna
og 8 myndir selst og aðspurður
sagði hann við fréttamann frá
Morgunblaðinu: „Mjer fínnst, að
listsýningargestir hjer í Reykjavík
sjeu sjerstaklega fíjálslyndir og vel
að sjér til að dæma um list, miðað
við aðrar stórborgir, sem jeg hefí
komið til.“
Listrýnir blaðsins í þá daga átti
íslandslag (1944)
og stutt spjall, en athyglisvert við
Svavar daginn eftir að sýningin var
opnuð. Þar svarar Svavar Orra (Jóni
Þorleifssyni) spurningu um feril
sinn á þessa leið; „— Jeg fór utan
í byijun ársins 1935. Byijaði jeg
þá nám í Akademíinu í Kaup-
mannahöfn, en var þar ekki nema
í hálfan þriðja mánuð. Árið 1938
heimsótti jeg listaskóla Fernand
Léger í París og fékk jeg að fylgj-
ast með, þegar hann leiðbeindi nem-
endum sínum. Þetta var öll mín
skólaganga. Skólar eru að mínum
dómi allt of vanabundnir og hneppa
hina ungu listamenn i fjötra fyrir-
fram ákveðinna skoðana um list og
listilega viðekna siðfræði. Siðfræði
sem er afturhaldsöm, en ekki fram-
sækin, og kemur í bága við persónu-
legt fíjálsræði og heftir framþróun-
ina. Jeg lít svo á, að sjálfsnám sje
hollast í fjelagskap útvalinna lista-
manna og annarra fíjálslyndra og
fordómalausra manna. Þar sé leiðin
til að fínna sjálfan sig í öllum breyti-
leik, læra að treysta á eigin mátt."
Orri spyr hvort Svavar líti svo á,
að samtök listamanna séu til bóta.
„Það er hægt að stefna fram á við
í hópi samhentra manna, þegar
áhugamálin eru lík og alls fijáls-
ræðis er gætt." Er Orri svo spyr,
hvort Svavari finnist hann hafa eitt-
hvað frá íslenzkri náttúru í sinni
list svarar hann; „Já, í raun og
veru stend jeg í nánu sambandi við
íslenzka náttúru, bæði í litum og
formi. Jeg vil engan veginn ská-
ganga náttúruna og það er af innri
þörf.“
Og spumingu um það, hvort telja
mætti hann til hinna svokölluðu
abströktu málara svarar Svavar,
„Já, er ekki ijett að kalla það svo,
þó mjer sje illa við allar „etikett-
ur“, sjerstaklega þegar um list er
að ræða. Jeg lít svo á, að list, sem
kemur fram í óhlutbundnari formi,
hafí stærri möguleika til aukins
þroska en sú, sem t.d. er bundin
náttúrueftirlíking. í þessu sambandi
detta mjer í hug orð Heerup, mynd-
höggvara, að maður líkist ekki
graníti, hví eigi þá granít að líkjast
manni? Jeg vil þó, til að fírra mis-
skilningi, taka það fram, að það sje
fjarri því, að góð list hafí ekki orð-
ið til á öllum tímum og í hvers
konar formi fremur á jeg við, að
hver tími verði að fínna sitt eigið
form.“
í þessu stutta viðtali er Svavar
merkilega hispurslaus, og það voru
líka megineinkenni hans alla tíð og
reifar hann hér feril sinn og skoðan-
ir í hnotskum.
Þriðjudaginn 28. ágúst birtist svo
furðulega vinsamleg umsögn frá
hendi Orra um sýninguna, þegar
tekið er mið af því, að list Svavars
mun hafa verið honum mjög fram-
andi, enda málari af allt öðru upp-
lagi, sem sagði meira á þeim tímum
en í dag.
Öll Reykjavíkurblöðin gerðu sýn-
ingunni skil í fréttum og Þjóðviljinn
birti meira að segja tvær umsagnir
hlið við hlið eftir þá Björn Th.
Björnsson og Þorvald Skúlason.
Auk þess birti blaðið lífrnikið viðtal
við Svavar undir fyrirsögninni
„Listin sprettur af lífinu sjálfu".
En íslenzk dagblöð eru söm við sig,
og þannig vakti meistaramót ís-
lands í fijálsum íþróttum margfalt
meiri athygli og innan um heims-
fréttimar birtist í einu blaðanna
mynd af leikkonunni Ann Sheridan
í síðbuxum. Það hafa þótt meiri
tímamót í þá daga ...
- O -
Ekki fer hjá því, að hugurinn
leiti til baka við andlát Svavars
Guðnasonar og festist þá einmitt