Morgunblaðið - 12.08.1988, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1988
j : . • ■ ) \ V J , • > ; • r { y»I J ^
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. (lausasölu 70 kr. eintakið.
„Ríkisábyrgð á
rekstrarlánum“
Heildarafli á íslandsmiðum
eykst vart í bráð. Að því
er bezt verður séð eru allir
stærstu nytjastofnar nýttir að
þeim mörkum sem veiðiþol
þeirra stendur til. Hugsanleg
aflaaukning miðast helzt, að
dómi Hafrannsóknarstofnunar,
við gulllax, spærling, kol-
munna, úthafskarfa, langlúru,
skrápflúru og tindaskötu, auk
hryggleysingja svo sem
krabba- og skelfisktegunda svo
og ígulkeija. Hugsanlegt er að
vísu að norska vorgotssíldin
heQi ætisgöngur á íslandsmið
aftur, en það er hvorki sýnd
né gefín veiði enn sem komið
er.
Það var því fagnaðarefni
þegar framtakssamir einstakl-
ingar hófu fískeldi hér á landi.
Rejmslan sýnir að þessi tiltölu-
lega nýja atvinnugrein felur í
sér mikla og margs konar
möguleika. Hún getur orðið
þjóðinni verðmæt framtíðar-
auðlind, ef rétt er á málum
haldið. í fjölriti frá Hafrann-
sóknarstofnun segir að „sér-
fræðingar telji að hafín sé
ræktunarbylting í vatni og sjó,
hliðstæð þeirri sem átti sér stað
þegar jarðræktin tók við af
hjarðbúskap og veiðimennsku,"
hvorki meira né minna.
Landbúnaðarráðherra skip-
aði í júnímánuði síðastliðnum
sérstaka nefnd til að kanna
starfsskilyrði fiskeldis á ís-
landi. Tilefni þessarar athugun-
ar var það, að ör uppbygging
í starfsgreininni hafði steytt á
nokkrum vanda, er meðal ann-
ars varðar stofnkostnað,
rekstrarkostnað, lánsfjármögu-
leika og lánsfjárkostnað. Þann-
ig segir Friðrik Sigurðsson,
framkvæmdastjóri Landssam-
bands fískeldis- og hafbeitar-
stöðva í samtali við Morgun-
blaðið, að hlutfall rekstrarlána
til þessarar starfsgreinar sé
50% hér á landi en 100% í sam-
keppnislöndum. Hann segir og
að fískeldi sé eina útflutnings-
greinin, utan loðdýraræktar,
sem greiða verði söluskatt af
rekstraraðföngum, meðal ann-
ars raforku. I Noregi, írlandi,
Skotlandi og víðar eru og sérs-
takir styrkir til stofnfram-
kvæmda (25-30%).
í áfangaskýrslu frá starfs-
skilyrðanefnd fiskeldis segir að
rekstur fískeldisfyrirtækja sé
auðveldari í samanburðarlönd-
um, þar sem fískeldisstöðvar
eigi kost á lánum fyrir öllum
rekstrarkostnaði, sums staðar
með ríkisábyrgð á rekstrarlán-
um. Höfundar skýrslunnar
leggja til, samkvæmt frétt hér
í blaðinu í gær, „að fískeldi hér
á landi njóti ríkisábyrgðar á
rekstrarlánum á sama hátt og
tíðkast í Noregi, en þar nemur
ríkisábyrgðin 45% að jafnaði,
eða að stofnað verði sérstakt
ábyrgðarfélag á vegum banka
og sparisjóða". Tillögur þessar
eru nú til umfjöllunar í ríkis-
stjóminni.
Eðlilegt er að samfélagið búi
þessari nýju og mikilvægu at-
vinnugrein jafnstöðu við hlið-
stæð fyrirtæki í samkeppni-
slöndum, eða sem líkust starfs-
skilyrði, eftir því sem aðstæður
frekast leyfa. Aðgerðir stjóm-
valda mega hinsvegar ekki ein-
skorðast við vegvísi — fyrir
atvinnugreinina — til ríkisfor-
sjár. Það verður að teljast vafa-
samt að ríkisábyrgð á rekstrar-
lánum fyrirtækja, sem um er
rætt í tillögugerð, sé hollráð.
Það er hinsvegar vert athugun-
ar, hvort stofna eigi ábyrgðar-
félag, eins og tillögur nefndar-
innar standa til, á vegum lána-
stofnana, til dæmis með aðild
heildarsamtaka eða fyrirtækja
í framleiðslugreininni.
Mergurinn málsins er sá, hér
sem annarsstaðar, að búa þarf
fyrirtækjum skilyrði til að
standa á eigin fótum. Fyrirtæki
verða ekki einungis að hafa
tekjur á móti gjöldum. Þau
verða jafíiframt að geta mynd-
að eigið fé í rekstri. Það er
nauðsynlegt til að lækka íáns-
fjárkostnað, sem nú sligar
íslenzkan atvinnurekstur, sem
og til að mæta nauðsynlegri
endurhæfíngu, tækniþróun og
vexti fyrirtækjanna.
Það er af hinu góða að ríkis-
stjómir standi fyrir athugunum
á rekstrarskilyrðum einstakra
atvinnugreina. Fagleg úttekt
af slíku tagi auðveldar stjóm-
völdum stefnumörkun og
ákvarðanatöku varðandi
starfsramina fyrirtækja og at-
vinnugreina í þjóðarbúskapn-
um. Það er hinsvegar varasamt
að einblína um of á ríkisforsjár-
hugmyndir. Stjómmálamenn
eiga og að ganga með gát í
ábyrgð óútfylltra víxla - fyrir
hönd skattgreiðenda í landinu.
<* I
27
Opinber heimsókn Þorsteins Pálssonar forsætisráðhérra til Bandaríkjanna
Madison-hótelið í Washinglon:
Hóteleigandinn Is-
landsvinur og hand-
hafi Fálkaorðunnar
Rennir fyrir lax 1 Haffjarðará
á hverju sumri
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
Frá komu Þorsteins Pálssonar til varnarmálaráðuneytis Bandaríkjanna. Frank Carlucci vamarmálaráð-
herra tók á móti forsætisráðherra en mikill viðbúnaður var hafður vegna heimsóknarinnar. Lengst til
vinstri er Ingvi Ingvarsson, sendiherra íslands í Bandaríkjunum. James F. Hennesse, yfirmaður heiðursvarð-
anna, heilsar Þorsteini en á milli þeirra er Carlucci vamarmálaráðherra.
MARSHALL B. Coyne er eig-
andi Madison-hótelsins í Was-
hington, en Þorsteinn Pálsson,
forsætisráðherra, Ingibjörg
Rafnar, eiginkona hans, og
fylgdarlið, búa á hótelinu. Co-
yne þessi er mikill íslandsvinur
og handhafi Fálkaorðunnar.
Marshall B. Coyle, hefur komið
til íslands reglulega síðustu 20
árin. Hann sagði í samtali við
Morgunblaðið að hann væri lax-
veiðimaður og færi reglulega í
Haffjarðará, en áður var hann
vanur að renna fyrir lax í Laxá í
Kjós. Coyle var síðast á íslandi í
liðnum mánuði, en veiðin reyndist
ekki mikil, enda veður ekki hag-
Forsætisráðherra í höfuðstöðvum bandaríska varnarmálaráðuneytisins:
200 manna heiðursvörður og
fallbyssuguýi’ við móttökuna
stætt til veiða. Steingrímur Her-
mannsson, utanríkisráðherra var
einnig við veiðar í ánni en hann
er einn af mörgum kunningum
Coynes á íslandi.
Páll Jónsson, eigandi Pólaris,
er náinn vinur Coyles, og einnig
má nefna Val Amþórsson, kaup-
félagsstjóra KEA og stjómarform-
ann SIS, og Sigurð Hel'gason
stjómarformann Flugleiða. Coyne
sagði að frú Vigdís Finnbogadótt-
ir, forseti, væri einnig góður kunn-
ingi.
Madison hótelið er ekki eina
homið sem Coyne þarf að líta í.
Beint á móti hótelinu er skrifstof-
ur hans en þar rekur hann sitt
eigið fjárfestingarfyrirtæki. Coyne
sagði að hann festi fé í fasteign-
um, olíu- og gasfyritækjum auk
annarra fyrirtækja.
Washington. Frá Óla Birni Kárasyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
RÚMLEGA 200 hermenn stóðu
heiðursvörð fyrir Þorstein
Pálsson, forsætisráðherra,
þegar hann heimsótti vamar-
málaráðuneyti Bandaríkjanna,
Pentagon, í gær. Frank
Carlucci, varnarmálaráðherra,
tók á móti forsætisráðherra
og síðar áttu þeir fund saman
og snæddu hádegisverð.
Þorsteinn Pálsson, forsætisráð-
herra, kom til vamarmálaráðu-
neytisins kl. 11.00 að staðartíma
í gær og var mikill viðbúnaður
hafður vegna þess. Á þriðja hundr-
að sjálfboðaliða úr landhemum,
flotanum, flughemum, strand-
gæslunni, og landgönguliðinu,
ásamt trambu- og homaflokki fót-
gönguliða í búningum frá tímum
Freisisstríðsins, stóðu heiðursvörð.
Lúðrasveit flughersins lék þjóð-
söngva íslands og Bandaríkjanna,
um leið og 19 fallbyssuskotum var
hleypt af til heiðurs forsætisráð-
herra íslands.
Að því loknu kannaði Þorsteinn
Pálsson heiðursvörðinn, ásamt
Frank Carlucci, vamarmálaráð-
herra, og John F. Hannessee, yfir-
manni heiðursvarðanna. Eftir að
heiðursvörðurinn hafði verið kann-
aður gekk trambu- og homaflokk-
ur fótgöngönguliða fram og lék
marsa.
Að athöfninni lauk, hófst fundur
Þorsteins og Carcuccis, en þeir
snæddu einnig saman hádegis-
verð.
/ heilbrigðisstofnun Bandaríkjanna
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra skoðaði heilbrigðisstofnun
Bandaríkjanna í gær. Þar hitti hann fjóra íslendinga sem vinna
þar við rannsóknir. Á myndinni eru hjónin Snorri Þorgeirsson og
Unnur Pétursdóttir ,bæði læknar við stofnunina en Þorsteinn er á
milli þeirra. Ingvi Ingvarsson er lengst til hægri. Á neðri mynd-
inni skoðar forsætisráðherra sýni í smásjá.
Forsætisráðherra átti fund með með utanríkisnefnd fulltrúadeildar
Bandaríkjaþings í gærmorgun.
Hádegisverður
í Hvíta húsinu:
Dyrnar
voru
læstar!
ÞEGAR Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseti, ætlaði að
bjóða Þorsteini Pálssyni, for-
sætisráðherra, til hádegisverð-
ar á miðvikudag, eftir að form-
legum fundi þeirra lauk, var
ekki eins auðvelt að komast út
og inn í borðstofuna og ætlað
var. Dymar voru læstar!
Þegar í ljós kom að dymar
voru harðlokaðar og að ekki væri
hægt að opna þær án lykils, kom
starfsmaður Hvíta hússins að og
hafði Reagan þá á orði að þar
kæmi Lykla-Pétur sjálfur. Sá lyk-
ill gekk þó ekki að skránni og
þurfti hersingin því að ganga til
borðstofu um aðrar dyr áður en
yfir lauk.
A fundi með Carlucci
$!ͧ!ÍíSS$SS!!$Í
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
Frá fundi Þorsteins Pálssonar forsætisráðherra með Frank Carlucci varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna. Á myndinni eru meðal annarra Nicholas Ruwe, sendiherra Bandarílganna á íslandi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir AGUST ÁSGEIRSSON
Teppa í flugumferð á
frekar eftir að aukast
Jafnframt telja forsvarsmenn
ECAC og flugfélaga að nauðsyn-
legt sé að stækka flugvelli og
afkastagetu þeirra og að einka-
flug og flug fyrirtækjaflugvéla
verði ekki leyft á stóra farþega-
völlunum. Einnig að reglum um
lendingartíma verði breytt þannig
að nýjum hljóðlátum þotum verði
leyft að lenda að næturlagi.
Samgönguráðherrar EB-ríkja
komust að þeirri niðurstöðu á
fundi í sumar að aðgerða væri
þörf, en það sem einkum hefur
staðið í vegi úrbóta er tregða ríkis-
stjóma til að afsala sér að ein-
hveiju leyti yfirráðum yfir loft-
fymi viðkomandi lands.
Engin yfirstjórn
í Evrópu er engin stofnun sem
hefur með sameiginleg flugmál
álfunnar að gera, eða hefur sams-
konar hlutverki að gegna og t.d.
bandaríska flugmálastjómin.
Þannig fer samræming flugleið-
sögukerfís og -þjónustu ekki fram
undir einum hatti, eins og t.a.m.
MEIRI röskun varð á flugumferð I Evrópu í sumar og að öllu
óbreyttu er búist við enn frekara raski í framtíðinni vegna gífur-
legrar aukningar i farþegaflugi. Fjölgun farþega nemur á annan
tug prósenta á ári en flugvallarmannvirki hafa ekki stækkað að
sama skapi og á það sínar skýringar á flugumferðarteppunni.
Flugrekstaraðilar hafa áhyggj-
ur af þróuninni. „Miðað við
5% árlega farþegaaukningu, sem
er varlega áætlað, tvöfaldast far-
þegafjöldinn á 12 árum. Hins veg-
ar hafa engar ráðstafanir verið
gerðar til þess að taka við þeim
á jörðu niðri,“ segir David Kyd,
talsmaður Alþjóðasamtaka flug-
félaga (IATA).
Fulltrúar flugfélaga og flug-
valla munu koma saman til fund-
ar með fulltrúum Evrópsku flug-
málastofnunarinnar (ECAC) í
London innan skamms og ræða
um hugsanlegar leiðir til að af-
stýra álíka teppu í flugumferð
næsta sumar og verið hefur við-
varandi í ár. Teppan hefur lýst
sér í miklum seinkunum, sem
einkum og sér í lagi hafa bitnað
á farþegum í leiguflugi. Á tíma-
bili var t.a.m. allt að 10 stunda
seinkun daglegt brauð. Töf á ein-
um áfangastað hefur í för með
sér keðjuverkun og enn frekari
seinkun annars staðar. Verkföll
grískra og franskra flugumferðar-
stjóra í sumar gerðu síðan illt
verra.
Mikil farþegafjölgun
„Þegar 20-25% farþegaaukn-.
ing á sér stað á tveimur árum
hlýtur sú viðbót að hafa mikil
áhrif í samgöngukerfí, sem mátti
ekki við aukningunni. Áfköst voru
í hámarki fyrir aukninguna. Það
er því hætt við að teppa, sem
áður átti sér aðeins stað á mesta
annatíma í júlí og ágúst verði við-
varandi frá páskum fram á haust
á næstu áram,“ sagði David Kyd.
Hann segir helztu orsakir far-
þegaaukningarinnar þá að fólk
ferðist í auknum mæli í frí sínu
og mikil aukning hafí orðið á
ferðalögum manna í viðskiptaer-
indum. Með afnámi ýmissa hafta
og vemdaraðgerða í ríkjum Evr-
ópubandalagsins, sem talið er að
leiði til aukinnar samkeppni í
flugi, er búist við enn meiri far-
þegafjölgun.
Samkvæmt upplýsingum
ECAC, sem hefur höfíiðstöðvar í
París, eru flutningar og flugum-
ferð mun meiri en talið var fyrir
áratug að yrði viðráðanlegt við
núverandi aðstæður. Nú benti
hins vegar allt til að flutninga-
kerfíð væri þanið til hins ítrasta.
Tafimar og umferðarálag á viss-
um flugleiðum væru til marks um
það. Einnig hefði tilvikum flölgað
þar sem leigið hefur við flug-
árekstri.
Leiðir til úrbóta?
Búist er við að ECAC-fundur-
inn í London leggi til að loftrýmið
verði betur notað, einkum stórir
hlutar þess, sem verið hafa frá-
teknir eingöngu fyrir æfingaflug
herflugvéla. Ennfremur að leiða-
kerfíð í flugi verði endurskipulagt
með alla Evrópu í huga en hingað
til hefur það verið skipulagt fyrir
hvert land fyrir sig og án tillits
til umferðar milli landa. Einnig
að samstarf flugumferðarstjóra
verði aukið, en skref var stigið í
þá átt á þessu ári þegar komið
var upp svokölluðu beinu síma-
sambandi milli stærstu flugvalla.
við flugfélögin og opnuðu nýjar
flugleiðir fyrir farþegaþotur í loft-
rými herflugvéla og létti það álag
af öðram leiðum.
Ósveigjanleiki
IATA hefur einnig lagt til að
reglum um lendingartíma verði
breytt þann veg að nýjum hljóðlát-
um þotum verði að minnsta kosti
heimilt að lenda hvenær sem er
sólarhringsins. Flugfélög hafa
fjárfest gífurlega í nýjum þotum
sem uppfylla nýjustu hávaðakröf-
ur en ekki hefur verið komið til
móts við þau með meiri sveigjan-
leika í lendingartíma. Á móti kem-
ur að íbúar í nágrenni flugvalla
og umhverfísvemdarmenn hafa
haldið uppi miklum áróðri fyrir
frekari takmörkun á flugumferð.
Sömuleiðis hefur þrýstingur frá
umhverfísvemdarmönnum tor-
veldað stjómvöldum að ráðast í
stækkun flugvalla eða byggingu
nýrra. Síðasti völlurinn, sem tek-
inn var í notkun í Evrópu, er flug-
völlurinn við Knock á írlandi, en
hann var vígður í hitteðfyrra. Eini
nýi flugvöllurinn, sem ráðgert er
að reisa, er í MÚnchen í Vestur-
Þýzkalandi. Á byggingu hans að
Myndin er dæmigerð fyrir ástandið á Gatwick-flugvellinum í
London þegar tafir urðu í flugi til og frá vellinum.
í Bandaríkjunum, þar sem nýlega
var ákveðið að veija 3,6 milljörð-
um dollara, 170 mílljörðum
íslenzkra króna, til þess að endur-
bæta leiðsögukerfið.
Eina fjölþjóðastofnunin í Evr-
ópu er Evrópska flugleiðsögu-
stofnunin, Eurocontrol, í Brússel,
en hún sér einungis um ráðningu
starfsmanna í flugstjómarmið-
stöðina í Maastricht í Hollandi.
í haust er ráðgerður fundur
sérstakrar flugnefndar NATO þar
sem tekin verður afstaða til óska
um að bandalagið gefi eftir loft-
rými, s'em frátekið er fyrir her-
flugvélar. Alþjóðasamtök flugfé-
laga (LATA) hafa boðið upp á
býti til þess að afnema megi ýmsa
flöskuhálsa í háloftunum. Itölsk
yfírvöld komu í sumar 'til móts
ljúka árið 1991. Frá því ákvörðun
var tekin um að reisa flugvöllinn
hefur hönnuninni verið breytt og
hann verulega minnkaður vegna
andstöðu og þrýstings umhverfis-
vemdarmanna.
Hvað sem líður er ljóst að teppa
á fremur eftir að aukast á helztu
flugleiðum í Evrópu á næsta ári,
nema rótttækar breytingar á
leiðakerfí og undanþágur frá regl-
um um lendingartíma komi til.
Farþegar mega áfram búast við
miklum seinkunum, sérstaklega í
leiguflugi. Allt bendir til að um-
ferðin aukist og farþegum fjölgi
hraðar en úrbætur í leiðakerfí og
á flugvöllum.
Byggt ú International Herald
Tribune.