Morgunblaðið - 13.08.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 1991
*
Toshikatshu Endo: Gosbrunnur - verk í níu hlutum; Tré ,tjara og eldur, 1989. Á veggnum eru
myndir eftir Mika Yositzawa.
Breytileg
lífssýn
________Myndlist
Bragi Asgeirsson
Það er senn liðin hálf önnur
öld síðan japönsk áhrif ruddu sér
rúms í vestrænni myndlist og
auðguðu hana til muna.
Einkum voru það impressjón-
istarnir, sem hrifust af hinni ein-
földu, lit- og línufögru list aust-
ursins, en skyldra áhrifa sá fljót-
lega einnig stað í listiðnaði.
Hinn nýji efnaiðnaður sem
kom í kjölfar iðnbyltingarinnar
gerði myndlistarmönnum
skyndilega kleift að nota sterka
liti í miklu ríkara mæli en áður.
Öldum saman höfðu sumir hinna
sterkari lita verið svo dýrir í
vinnslu, að málarar urðu að nálg-
ast þá með ítrustu varúð og
þannig séð þá á frumstæður
efnaiðnaður ríkan þátt í dökka
málverkinu, sem ríkt hafði fram
til þessa.
Það voru þannig ekki lista-
mennirnir sjálfir, svo sem marg-
ur heldur, sem skyndilega komu
auga á sterku litina í litrófmu,
heldur fengu þeir allt í einu gnótt
litbrigða upp í hendumar, sem
flestum þeirra hafði áður verið
fyrirmunað að nálgast.
Á svipuðum tíma uppgötvuðu
þeir japönsku listina með sínum
mjúka margslungna línuheimi,
einföldu blæbrigðaríku litasam-
spili, eða sterku andstæðum.
Hefðbundnir japanskir verk-
hættir þar sem sundmagalím var
notað í litarefnið voru aðrir, og
vafalítið var mun auðveldara að
nálgast það, en hin kostnaðar-
sömu efni vesturins.
Það voru þannig ýmsir þættir
verkhátta sem runnu saman á
þessum árum og seinna ruddi
hin efnafræðilega olíumálun
vestursins sér til rúms í Japan
og var iðkuð samhliða gömlu
aðferðinni.
Þetta er enn einn vitnisburður
þess, hve myndlistarmenn hafa
verið háðir breytilegum verk-
háttum ásamt þróun efnaiðnað-
arins, svo og hvemig ný efni
hafa víkkað út skynsvið þeirra.
Þetta er vert að athuga við
skoðun sýningarinnar Japönsk
nútimalist. Oskilgreind við-
horf/breytileg lífssýn, sem um
þessar mundir og fram til 25.
gistir Kjarvalsstaði.
Hvert sem við lítum blasa við
rannsóknir og tilraunir í ólíkum
efnum og aðskiljanlegum verk-
háttum.
í upphafi á maður bágt með
að átta sig á myndverkunum því
að maður skynjar svo sterk vest-
ræn áhrif í þeim, en um leið og
einkum við endurteknar heim-
sóknir, uppgötvum við eitthvað
framandi við þessi myndverk.
Ekk alltaf svo mjög austurlenskt
svo sem við þekkjum það, með-
tökum og skynjum, en þó dálítið
frábrugðið því sem við eigum að
venjast.
Seinna bætist það við að menn
uppgötva óhjákvæmilega, að
hugsunarháttur jappönsku lista-
•mannanna og framsetning hug-
mynda þeirra, er iðulega mun
frábrugðnari því sem gerist í
vestrinu en hin beina sjónræna
reynsla.
Japönsk lífssýn og menning
er mun eldri og rótgrónari og
stendur á sterkari hefðum en
vestræn á liðnum öldum var
mjög hægt þótt naumast sé
hægt að tala um stöðnun. Mann-
fjöldinn í austrinu gerði það að
verkum að hóphyggjan var þar
mun meiri og um leið var fram-
þróunin hægari. Einstaklings-
hyggjan í vestrænni heimspeki
knúði menn til athafna og upp-
stokkunar gilda á margfalt
skemmri tíma en í austrinu.
En á síðari tímum hefur mark-
aðshyggjan tekið völdin í Japan
svo sem víðar í austrinu og þjóð-
félagið hefur tekið miklum
stakkaskiptum á undraskömm-
um tíma. Japanir hafa tileinkað
sér vestræna lífshætti og þróun-
in þar hefur síðustu áratugi ver-
ið mjög keimlílk og í vestrinu
með hraða firringu og ágengari
í náttúruauðlindir.
Það gerir um Ieið það að verk-
um, að menn standa augliti til
auglitis við mun skyldara ástand
en ríkti áður fyrr, sem hefur
óhjákvæmlega í för með sér að
myndlistarmenn ólíkra þjóðar-
heilda velta fýrir sér svipuðum
vandamálum.
Þetta hefur svo haft í för með
sér, að þjóðimar leggja mikið
áherslu á aukna samvinnu í list-
um um leið og þær leitast við
að glæða og efla eigin ímynd
hver fyrir sig. Lítum einungis á
samkeppnina á milli hinna leið-
andi þjóða í myndlist og hvernig
þær lyfta undir listsköpun innan-
lands.
Hér er þannig í senn komin
aukin samvinna á alþjóðavett-
vangi og harðnandi innbyrðis
samkeppni. Enginn vill vera eft-
irbátur annars né drukkna í
menningu bræðralandanna.
Vegna hinnar geigvænlegu
mengunarhættu í heiminum hef-
ur afturhvarfið til óspilltrar nátt-
úrunnar stöðugt orðið ríkara
meðal listamanna. Ekki þó þann-
ig að menn séu að kortleggja
útlínur landslagsins svo sem
fyrmm, heldur taka þeir fyrir
sjálf fyrirbæri náttúrannar og
þau hughrif sem fersk og óspillt
náttúran framkallar. Jafnframt
beina þeir skeytum sínum að
eyðingu hennar og vilja minna
umheiminn á ljótleika þeirra at-
hafna.
Myndlistarmenn nútímans eru
þannig komnir í vörn fyrir hönd
náttúmnar, eru orðnir helstu
bandamenn heilbrigðra náttúm-
verndarsjónarmiða og segja hér
frá eins og þeim einum er lagið.
Á þessari sýningu virtist
neysluþjóðfélagið á skýran hátt,
hraðinn, vaxtarmátturinn eyð-
ingin, bruninn en einnig fegurð
í þessum þáttum form- og litræn
samsetning og mjúkar línur, sem
bera uppruna listamannanna
vitni.
„Hvernig Japanir hafa aðlag-
ast vestrænum hugsunarhætti í
listum kom greinilega fram á
sýningunni „Japönsk framúr-
stefna 1910-1970“ í Pompidou
menningarmiðstöðinni í París
árið 1986. Var í því tilefni gefin
út vegleg sýningarskrá upp á tvö
og hálft kíló (!), sem ég hef á
milli handanna við þessa saman-
tekt.
Myndirnar í skránni sýna það
svo ekki verður um villst að ný
stílbrigði vora furðufljót að hasla
sér völl í Japan og hér kemur
fram að Japönum hefur verið það
ljóst, að þeir áttu sjálfir ekkert
nútíma myndmál og að þeir yrðu
bókstaflega að taka á sig heljar-
stökk frá fortíðinni inn í nút-
ímann. hafna eldri gildum til
hags fyrir hin nýju, ef allt þjóðfé-
lagið vildi vera í takt við gjör-
breytta heimsmynd og halda
reisn sinni sem menningar- og
forysturíki.
Þeim var einnig snemma ljós
þau sannindi, að allar framfarir
á tímum tæknivæðingar byggj-
ast öðru frernur á hugviti og líf-
rænni sköpun og því verða þjóð-
félögin að virkja listina vilji þau
vera samtiga þróunni. En þrátt
fyrir að eldri gildum væri hafn-
að, þá var langt frá því að þjóða-
reikennum væri varpað fyrir
róða og þannig má sjá sterkar
tilvisanir til fortíðarinnar jafnt í
fijálsri óbundinni sköpun sem
húsagerðarlist, listiðnaði og iðn-
hönnun. Það er heilmikil lífs-
reynsla, að fletta upp í þessari
miklu sýningarskrá og hún kynn-
ir ágætlega japanskt hugvit á
öllum sviðum lífrænnar sköp-
unar, og staðfestir um leið svo
ekki verður um villst, að grunn-
urinn að velmegnun Japans felst
í þessari mörkuðu stefnu og heil-
brigða hugsunarhætti.
Japanir eiga ágæta nútíma-
listamenn, sem vinna og starfa
í vestrinu og er ég þeim vel kunn-
ur frá sýningum í Evrópu. En
hins vegar þekkir almenningur á
Norðurlöndum lítið til þróunar-
innar í Japan, og hefði verið
æskilegt að þessi sýning hefði
verið umfangsmeiri og borið
meiri svip af almennri kynningu.
í þessu formi er hún t.d. prýðileg
viðbót við sýninguna í París
1986, en hún kemur þeim í opna
skjöldu sem sáu hana ekki og
þekkja einungis til japanskrar
listar úr mikilli íjarlægð. Sýning-
in er þannig fullgild fyrir innv-
ígða, en sem slík ber hún óhjá-
kvæmlega um leið fullmikinn
keim af einhæfum listsögulegum
vinnubrögðum. Þá er það til
umhugsunar, að texti í annars
ágætri sýningarskrá kynningar-
sýningar japanskra núlista síð-
ustu ára, sem gengur á milli
Norðurlandanna, skuli vera á
ensku. Hefur svip af því, að hún
sé meira ætluð fræðimönnum en
áhugasömum almennum sýning-
argestum í þessum löndum.
En hvernig sem á allt er litið,
er mikilsvert að fá sýninguna
hingað, þvi hvort sem skoðand-
inn er með á nótunum eða ekki,
gefst honum nokkur sýn inn á
vettvang japanskra viðhorfa í
núlistum. Og ber því að þakka
framtakið.
Þeir byggja
á stálinu okkar
- til framtíðar
SINDRI
-sterkur í verki
A* ratuga reynsla okkar í stálinnflutningi
,og sérþekking á steypustáli
fyrir íslenskar aöstæöur skilar sér
til byggingaraðila í hörkusterku stáli
(opinber staðall ASTM A/615 Grade 60)
sem endist til framtíöar.
Allur stállager innandyra. Sendum á
staöinn (krani óþaríur). Hagstætt verö.
Fáið ráð hjá fagmönnum okkar og
leitið tilboða.
BÓRGARTÚNI 31 SÍMI:62 72 22 • FAX: 62 30 24