Morgunblaðið - 12.04.1992, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 12.04.1992, Blaðsíða 10
10 c MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. APRIL 1992 Yangaveltur um litarheiti íslenskra húsdýra Morgunblaðið/Árni Sæberg Með erfðafræðinni er hægt að kanna hvernig litur þessa fallega sægráa kálfs er til kominn. eftir Guðrúnu Þóru Gunnorsdóttur FLIKRÓTTAR, golbuxóttar, klukkóttar kindur, blábleikar, fræ- nóttar, rílóttar kýr og sporðóttir, litföróttir, moldbleikir hestar. Einhverjum kann að koma þessi litarheiti spánskt fyrir sjónir og telja þau jafnvel tilbiining einan. Svo er þó ekki heldur er þetta aðeins lítill hluti þeirra nafna sem Sigurlín Hermannsdóttir tók saman í lokaritgerð sinni frá Háskóla íslands sem fjallaði um litar- heiti íslenskra húsdýra. Áhugi á litarheitum, einkum hestalitum, er mjög vaxandi og fólk þyrstir í fróðleik af öllu tagi. Fjölbreytnin í litum á íslensku búfé er líka óendanleg og Albert Jóhannsson, hestamaður, leikur sér að því í nýrri bók sinni að taka saman á fjórða þúsund heiti sem hann segir að notuð séu til þess að skil- greina ólíka Iiti á hestum. Hann hræðist þó að sum þessi litar- heiti séu hverfandi þekking og aukin ræktun á góðri leið með að fækka litum íslenskra húsdýra til muna. M fannst svo merkilegt hvað litirnir voru bundnir tegund- um og reyndar hafði ég velt þessu fyrir mér sem ritgerðarefni í öldungadeild en hugsaði það aldrei til enda þá,“ segir Sigurlín þegar ég inni hana eftir ástæðunni fyrir þessu óvenju- lega efni í lokaritgerð í íslenskri málfræði. Sigurlín bindur umfjöllun sína við hesta, kýr og kindur en eru hundar og kettir ekki íslensk húsdýr? Jú auðvitað en það var svo mikið af heimildum til um hesta, kýr og kindur. Það virtist sem miklu máli skipti að litirnir væru rétt skil- greindir á þessum tegundum. Eins er líklega til meira af heitum á þessum tegundum því oft voru margar skepnur af hverri tegund á hveijum sveitabæ en víðast hvar var bara einn köttur og einn hund- ur. Undaneldinu er líka stjórnað markvisst á þeim tegundum sem ég tek fyrir en hundar og kettir hafa fengið að sjá um sig sjálfir að þessu leyti á íslenskum sveita- bæjum.“ Sigurlín leitaði meðal annars fanga á þjóðháttadeild Þjóðminja- safnsins og safnaði saman uppiýs- ingum úr svörum sem borist höfðu safninu eftir að það sendi út spurn- ingalista þar sem var spurt um liti húsdýra. Listinn frá þjóðháttadeild var sendur út um allt land til eldra fólks og talsvert hefur borist af svörum en að sögn Hallgerðar Gísladóttur, þjóðháttafræðings, er ekkert farið að vinna úr þessum gögnum enn sem komið er. Þórður Tómasson í Skógum samdi spurn- ingaskrána fyrir þjóðháttadeildina en hefur einnig komið sér upp per- sónulegu safni sem hefur meðal annars að geyma upplýsingar um Iitarheiti kúa, kinda og geita. Þórð- ur hefur talað við fólk víðs vegar um landið og á nú orðið talsvert seðlasafn sem hann mun vinna úr innan tíðar. Litarheitin eru hluti af stærra verki sem Þórður hefur unn- ið að undanfarin ár og ber heitið „íslenskir búskaparhættir". Þórður safnar einnig nöfnum á sauðfé til þess að geta séð hvernig nöfnin eru mynduð út frá lit og hornalagi. Kindalitir tengdir fatnaði „Það kom mér mest á óvart,“ segir Sigurlín „hvað ég vissi óskap- lega lítið um þetta efni og hvað til voru margbreytileg heiti. Reyndar er langminnst til um kýrnar, mönn- um þykja þetta kannski ekki eins spennandi skepnur. Hjá hestunum er mikið til af allskyns samsettum litum, sem dæmi má nefna rauð- jarpan lit. Hjá kindunum er mikið um tvílit heiti sem eru tengd fatn- aði svo sem buxótt og treyjótt. Sum litaheitin voru þannig að ég gat ómögulega áttað mig á þeim en yfirleitt fylgdu þó einhveijar lýs- ingar heitunum. Eg man þó eftir einu heiti sem ég gat ekki áttað mig á en það var muskóttur hest- ur, ég skildi alls ekki hvernig hann væri á 'litinn," segir Sigurlín en hvernig er muskóttur hestur á lit- Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson Þessi hestur kallast móvindóttur... Morgunblaðið/Árni Sæberg Minnst er til af litaheitum um kýr. „Mönnum þykja þetta kannski ekki eins spennandi skepnur," segir Sigurlín sem er hér ásamt skjöldóttri kusu í Húsdýragarðinum. RAUÐUR NUMER EITT FLESTIR hestamenn hrífast af rauðum lit og rauðblesóttur glófextur er draumaliturinn sam- kvæmt niðurstöðum skoðanakönn- unar sem Guðrún Stefánsdóttir gerði meðal hestamanna vítt og breitt um landið. Könnunin er hluti af Iokarit- gerð í búvísindaná'mi en Guðrún útskrifaðist frá bændaskólanum á Hvanneyri sem búfræðikandidat á síðasta ári. Rit- gerðin, sem fjallar um liti hrossa, er þríþætt: fyrsti hlutinn er heimildar- þáttur þar sem litunum er lýst og greint frá erfðum þeirra, annar hlut- inn er skoðanakönnunin og sá þriðji fjallar um tíðni litanna. Tíðnina rann- sakaði Guðrún með því að athuga gögn Búnaðarfélags íslands um sýnd hross á tímabilinu 1950-1990 til þess að kanna hvort tíðnin hefði eitthvað breyst á því árabili. Guðrún sendi spurningalista til 666 hestamanna sem valdir voru til- viljunarkennt úr félagaskrám hesta- mannafélaga á landinu. Alls bárust henni 204 svör sem er rétt 30% svör- un. Guðrún er óánægð með þátttöku kynsystra sinna en einungis 11% þeirra sem fengu könnunina svöruðu á móti 35% svarhlutfalli hjá körlum. Hún vill hins vegar endilega koma á framfæri þökkum til allra þeirra sem svöruðu en tæplega 60% þeirra sögð- ust hafa stundað hestamenr.sku frá barnæsku. Eins og áður sagði reyndist rauð- blesóttur glófextur litur njóta mestra vinsælda, það er rauður hestur með hvíta blesu og Ijósgult fax og tagl. En grár og hvítur litur fylgir þar fast á eftir í vinsældunum. Það kem- ur einnig fram í niðurstöðum Guð- Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson Rauðblesóttur glófextur er litur sem hrífur marga hestamenn. Morgunblaðið/KGA Guðrún Stefánsdóttir, „ánægð með að fleirum fannst litur skipta máli en ekki“. rúnar að litir sem gullið (glófext) eða silfrað (vindótt) fax og tagl fylgir eru vinsælir. Liðlega helmingur þeirra sem svarar segir Iitinn skipta máli og 35% segjast vera tilbúin til þess að borga meira fyrir ákveðna liti. Það er athyglisvert að þeir sem eru 41 árs og eldri finnst litur á hrossi frekar skipta máli heldur en þeir sem eru yngri. Þeir eldri eru jafnframt frekar tilbúnir til þess að borga hærri upphæð fyrir ákveðinn lit. 12% svarenda segjast rækta liti en liðlega 60% svaraði ekki ræktun- arspurningunni. „Þetta er hátt hlut- fall en ekkert óeðlilegt," segir Guð- rún, „því ég held að fólki finnist erf- itt að segja til um hvort það rækti lit eða ekki og mér fínnst 12% vera hátt hlutfall þó auðvitað þekki maður dæmi þess að litur sé ræktaður svo sem á Kirkjubæ þar sem ræktuð eru rauðblesótt og á Hofstöðum í Hálsa- sveit eru grá hross ræktuð. Eftir á að hyggja fmnst mér að niðurstöð- urnar hafi ekki komið mér á óvart og ég var ánægð með að fleirum fannst litur skipta máli en ekki. Fólk segir auðvitað að aðrir hlutir skipti meira máli og það er ekki nóg að hrossið sé fallegt á litinn en fallegur litur spillir ekki fyrir.“ Guðrún segir að tiðni hrossalita hafi breyst að'eins á þessu fjörutíu ára tímabili sem hún skoðaði. Brún- th.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.