Morgunblaðið - 23.05.1993, Blaðsíða 10

eftir Jón Stefónsson
HINN fjórða janúar 1929 birtist ungxir belgískur piltur á götum Moskvu-
borgar. Hann var eiginlega nýfæddur, hét Tinni og átti langt og viburðar-
ríkt líf fyrir höndum. Faðir hans var belgískur teiknari, Georges Remi
að nafni, betur þekktur sem Hergé. Tinni hefur glímt við bófa í Banda-
ríkjunum, þrælasala á Miðjarðarhafinu, hershöfðingja í S-Ameríku og
hann var fyrsti maðurinn sem steig fæti á tunglið. í dag býr Tinni á
Myllusetri ásamt Tobba, hundinum sínum, og tveimur vinum — Kolbeini
kafteini og prófessor Vandráði. Hann þeysist ekki lengur um heiminn í
leit að ævintýrum, heldur situr heima við og syrgir föður sinn látinn.
En fjórða mars árið 1983 þurftu sljórnmálamenn og stríð að víkja af
forsíðum blaða í hinum frönskumælandi heimi fyrir þessari frétt: „Hergé
er dáinn og Tinni einn eftir.“
t>e fAwfZ
Sumum kann að þykja hlálegt
að virðuleg stórblöð tilkynni
lát höfunds teiknimynda-
sagna á forsíðu. En í huga
margra eru Tinnabækumar
langt frá því að vera „bara“ mynda-
sögur. Jafn ólíkir menn og Steven
Spielberg, Wim Wenders og Charles
De Gaulle hafa heillast af Tinna-
bókunum. Upphaflega var ungi
ævintýrapilturinn hugsaður sem
dægrastytting fyrir böm, en fljót;
lega fóru hinir eldri að stelast í sög-
urnar. Og þegar bömin uxu úr grasi
tóku þau Tinna með sér inn í heim
fullorðinna. En sá Tinni sem barðist
við kommúnista í Sovétríkjunum
árið 1929 er allólíkur þeim Tinna
sem hjálpaði Alkasar hershöfðingja
að komast til valda í S-Ameríkuríki
tæpum fimmtíu árum síðar.
Faðir Tinna, Georges Remi, betur þekktur sem
Hergé.
Tinni verður til
Georges Remi fæddist árið 1908
og ólst upp í þeim kaþólska alvöm-
þunga sem einkenndi belgískt sam-
félag fyrstu áratugi aldarinnar. Eins
og svo margir listamenn átti Remi
erfitt með að lúta ströngum siðferð-
isboðum og olli kennumm og for-
eldrum sínum töluverðum áhyggj-
um. Sem unglingur var hann til
dæmis sá eini í vinahópnum sem
átti kærustu og þótti svalur meðal
strákanna. Remi byrjar snemma að
teikna og fær vinnu sem teiknari
við smáblaðið Le Boy Scout. Hann
merkir myndimar sem Hergé, ætl-
aði síðar meir að slá í gegn sem
myndlistarmaðurinn Georges Remi.
En stórblaðið Le Vingtiéme Siégle
var á höttunum eftir ungum hæfí-
leikaríkum teiknumm. Og þar tóku
menn eftir þessum Hérge. I lok árs-
ins 1927 var Georges Remi, Hergé
hér eftir, orðinn starfsmaður blaðs-
ins;
í fyrri heimsstyrjöldinni hafði
Hergé dundað sér við að teikna
nafnlausan skólastrák sem barðist
við Þjóðveija. Á Le Boy Scout hafði
hann kynnt Toto til sögunnar; skáta
sem fór um heiminn og hjálpaði
réttlætinu. En ritstjóri Le Vingtiéme
siégle og Hergé vom sammála um
að nú þyrfti eitthvað nýtt. Dögum
saman sat Hergé við skrifborðið sitt,
starði út í loftið, blaðaði í amerískum
teiknimyndasögum eða rissaði eitt-
hvað á blað í von um að hugmynd
fæddist. Skrifborð hans var í ná-
grenni við aðstöðu erlendra frétta-
ritara blaðsins sem duttu einstaka
sinnum inn, umvafðir ævintýraljóma
og með stórkostlegar frægðarsögur
af hættum starfsins. Hugmynd
kviknaði í kolli teiknarans unga og
blaðamaðurinn Tintin varð til — eða
Tinni eins og hann heitir á íslensku.
í för með Tinna var hundurinn
Tobbi.
Ævintýri Tinna birtust á miðviku-
dagskvöldum. Þegar fram í sótti
átti Hergé eftir að úthugsa sögu-
þráðinn áður en hann byijaði að
teikna, liggja yfir hvetjum ramma
Um ást og
hatur i líffi Tinna
og Hergé
Það fara ekki allir í fötin hans Tinna en hér hefur Hergé troðið sér í þau.
gefa skrattanum sál sína fyrir eitt
viskíglas. En hann reynist Tinna vel
og í næstu bók, Dularfullu stjörn-
unni, er Kolbeinn orðinn að þeirri
persónu sem við þekkjum best; vín-
kær, skapstyggur en tryggur vinur
og undir hijúfu yfirborðinu slær
hjarta úr gulli. Orðfæri Kolbeins er
mergjað, en ég held hvergi eins
mergjað og á íslenskunni sem er svo
rík af orðum tengdum hafinu og
þýðandinn, Loftur Guðmundsson,
fer hreinlega á kostum.
„Ó! Milljónir milljarða af morknuð-
um mannætuhákörlum frá miðju
Miðjarðarhafinu,“ hvæsir Kolbeinn
þegar honum mistekst að breyta
vatni í vín. „Og þú lézt hann sleppa
vangefni vöðuselurinn þinn! Detta
mér nú allar loðnur úr dragnót,"
æpir hann á Skafta í einni bókinni.
Reyndar virðist Loftur taka svo
miklu ástfóstri við Kolbein, að í síð-
ustu bókunum eru orð Kolbeins
kröftugri en á sjálfu frummálinu.
Tinni og Kolbeinn á íslandi
Hergé bjó öll stríðsárin í Belgíu.
Tinni hefði eflaust barist gegn
hemámsyfírvöldum, en 'Hergé vildi
bara fá að teikna í friði. Þrátt fyrir
að lesa mætti gagmýni á nasismann
í Veldissprota Ottókars og Svarta
gullinu, litu Þjóðveijar með velþókn-
un á Hergé og leyfðu honum að
starfa við blaðið Le Soir. Einu mót-
mæli Hergés við hemáminu vom að
neita að drékka skál Hitlers á veit-
ingastað. Tinni lifði því góðu líf!
undir stjóm íjóðveija. Krabbinn með
gylltu klærnar kom út 1941, Dular-
fulla stjarnan 1942, Leyndardómur
Einhymingsins 1943 og Fjársjóður
Rögnvalds rauða ári síðar.
og margteikna síðurnar. En árið
1929 hafði Hergé oft ekki hugmynd
um á miðvikudagsmorgni hvernig
hann ætti að bjarga Tinna úr vand-
ræðum síðustu viku. Söguþráðurinn
er því vægast sagt ævintýralegur.
Sem kom ekki í veg fyrir miklar
vinsældir Tinna. Þegar ævintýmm
hans lauk í Sovétríkjunum auglýsti
ritstjórinn heimkomu hetjunnar frá
Sovétríkjunum. Lesendur féllust
fúslega á leikinn og flykktust þús-
undum saman á brautarstöðina til
að fagna ungum leikara sem veifaði
þeim í gervi Tinna.
Ameríka og sífullur skipstjóri
Næst skaut hetjunni upp í Kongó.
Tinni í Kongó er yfirleitt talin til
fyrstu Tinnabókanna og þykir frum-
stæð eftir því. Tinni, fyrirmynd allra
í siðferði, hagar sér eins og skot-
glaður veiðimaður og blökkumenn-
irnir em teiknaðir sem einfaldar og
broslegar persónur. En Hergé var
fangi tíðarandans; í byrjun 4. ára-
tugarins litu Belgíumenn á blökku-
menn sem stór börn er gætu ekki
staðið á eigin fótum. Hergé var líka
ómótaður teiknari og reynir að
teikna persónur í stíl við hraðan og
gáskafullan textann; aðferð sem
ekki átti við hann. Síðar varð Hergé
meistari í að láta andlitin endur-
spegla textann.
í næstu bók berst Tinni við bófa
í Ameríku. Söguþráðurinn er ævin-
týralegur og Tobbi talar við hús-
bónda sinn. En persónur staldra
lengur við og nokkur snjöll atriði
prýða bókina. Það snjallasta þegar
Tinni finnur olíu á verndarsvæði
indíána; þetta er í óbyggðum en tíu
mínútum eftir fundinn er ekki hægt
að þverfóta fyrir peningamönnum.
Þeir fleygja 25 dollurum í indíána,
láta herinn reka þá burt af svæðinu
og stórborg rís á einum sólarhring.
Allt gerist þetta á einni síðu.
Óraunsætt, auðvitað, en afarsnjöll
ádeila á meðferð hvítra á indíánum
og völd kaupsýslumanna, en þeir
síðastnefndu eru oft skúrkamir í
Tinnabókunum. En hvergi hafa
Tinnabækumar mætt jafnmiklum
fordómum og hjá útgefendum í
Bandaríkjunum; allt fram undir
1970 var Hergé neyddur til að fjar-
lægja alla blökkumenn úr bókunum
svo hægt væri að gefa þær út í ríki
frelsisins.
Hergé var í sífelldri leit að skraut-
legum persónum. í þriðju bókinni,
Vindlum Farós, birtust tveir óborg-
anlegir leynilögreglumenn undir
nöfnunum X-33 og X-33a. Síðar
hlutu þeir nöfnin Dupond og Dupont
á frummálinu, Skapti og Skafti á
íslensku, Thompson og Thomson á
ensku, Schulze og Schultze á þýsku
en Tik og Tak á arabísku. Ég þori
að fullyrða að aldrei hefur veröldin
litið jafn seinheppna og klaufska
leynilögreglumenn. Fyrst reyna þeir
að bregða fæti fyrir Tinna, en eru
vinir hans og bandamenn frá og
með Veldissprota Ottókars — gera
þó eiginlega meira ógagn en gagn
sem slíkir.
í Krabbanum með gylltu klærnar
gæti Kolbeinn alveg hugsað sér að
Drykkjuskapurinn á Kolbeini kafteini hefur oft komið honum í koll.