Morgunblaðið - 23.11.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1993
15
Vandi að velja
eftirÞórarin V.
Þórarinsson
Undanfarið hefur einstaka
starfsmönnum verkalýðshreyfing-
arinnar orðið það á, að ásaka at-
vinnurekendur um að standa að
baki „ómaklegri og lúalegri gagn-
rýni“ á forystu verkalýðshreyfingar
vegna ákvarðana í launanefnd.
Endurteknar tilhæfulausar ásakan-
ir um fláttskap og svik í trúnaðar-
samskiptum fulltrúa atvinnurek-
enda og launþega eru svo alvarleg-
ar að ekki verður lengur setið und-
ir þeim þegjandi.
Tilefni þessara er umræða um
það, hvort ná hefði mátt svipuðum
áhrifum á kjör með öðrum hætti
en þeirri lækkun VSK á matvæli,
sem samningar miðuðu við. Mark-
miðið var að bæta hag lágtekjufólks
með breytingum á skattkerfinu.
Eftir því sem tekjur eru lægri fer
hærra hlutfall til kaupa á matvæl-
um og því var lækkun VSK á mat-
væli talin vænlegur kostur til tekju-
jöfnunar. í kaupbæti kæmi lægri
verðbólga og lægri nafnvextir.
Formbreyting skattheimtu
Launanefnd ASÍ og VSÍ, skipuð
3 fulltrúum frá hvorum skyldi end-
urmeta samningsforsendur og til-
efni til uppsagnar. Fyrir lá að ríkis-
stjórnin hugðist lækka VSK á mat-
væli og mæta tekjutapinu með ann-
arri skattlagningu. Þetta skyldi
annars vegar gert með almennum
0,5% launaskatti á launþega, 400
milljón króna tekjuöflun með sölu
„heilsukorta" og 0,35% viðbótar-
launaskatti á atvinnufyrirtækin.
Fulltrúar ASÍ í launanefnd mót-
mæltu þessu formi skattahækkun-
ar, en enginn ágreiningur var um
það, að mæta yrði tekjutapinu. Rík-
isstjórnin breytti þá áformum um
tekjuöflun, þannig að almennt
tekjuskattshlutfall hækki um
0,35%, bifreiðaskattur hækki um
35%, launaskattur fyrirtækja um
0,35% eða sem svarar 560 milljón-
um og loks skyldi fallið frá sölu
heilsukorta en annað form á sparn-
aði fyrir rikissjóð (þ.m.t. möguleg
gjaldtaka) kæmi þar á móti.
Eins og kunnugt er hafa ýmsir
gagnrýnt hugmyndina um að taka
upp tvö þrep á VSK. Bent er á
hættu á auknum vanhöldum við
innheimtu skattsins, mikinn kostn-
að skattkerfisins og raunar einnig
þúsunda fyrirtækja, sem aðgreina
þurfa í bókhaldi vöruveltu eftir því
hvort vara telst t.d. sælgæti eða
sætmeti. Þessar aðstæður ásamt
því, að atvinnurekstrinum var ætlað
að bera verulegan hluta kostnaðar-
ins olli því, að okkur fulltrúum
vinnuveitenda í launanefndinni þótti
skylt, að kanna hvort aðrar aðgerð-
ir gætu skilað jafngildum árangri.
Tilefni til endurmats
Fjármögnun VSK lækkunarinnar
fól í sér nýjar aðstæður, sem ekki
voru þekktar við samningsgerðina
og kallaði á endurmát á því, hvort
markmiðum samningsaðila og
væntingum þeirra sem samningana
samþykktu væri best náð með þess-
um tiltekna hætti.
Við okkur blasti, að lækkun VSK
á matvæli eykur halla ríkissjóðs um
u.þ.b. 2.650 milljónir m.v. heilt ár
og óbreyttar niðurgreiðslur á inn-
lendum matvælum. Þennan halla á
að fjármagna þannig:
Hækkun tekjuskatts 700 milljónir
Hækkun bílaskatta 450 milljónir
„Sparnaðuríheilbrigðiskerfi" 400 milljónir
Hærri launaskattur 560 milljónir
Samtals nýir skattar 2.110 milljónir
Tvær leiðir
Mismunur skattalækkunar og
skattahækkunar er þannig tæpar
600 milljónir. Allt hitt er formbreyt-
ing skattheimtunnar, sem þó gagn-
ast þeim tekjulægri. Hér er að
sönnu horfl framhjá kostnaði við
áframhaldandi niðurgreiðslum á
kjöti og mjólk, sem teknar voru upp
í tengslum við samningsgerðina á
síðasta vori. Með þeim hætti var
verðlag þessara matvæla í raun
fært til þess sem vera myndi við
14% VSK. Sá kostnaður er áætlað-
ur um 540 milljónir á ári, eða minni
en reiknað er með að boðaður skatt-
ur á fjármagnstekjur skili miðað
við heilt ár. Því er áhrifum hvoru
tveggja sleppt í þessum saman-
burði.
Samningsaðilar höfðu verið sam-
mála um þá grundvallarstefnu-
mörkun, að ekki skyldi hækka
launakostnað almennt. Hækkun
launaskattsins um 560 milljónir er
því þvert á þessi markmið. VSÍ
ákvað þó að una þessu, en taldi að
þessa fjárhæð mætti eins setja beint
í launaumslögin með hækkun des-
emberuppbótar og lágtekjuuppbót-
ar. Þannig næðust tekjujöfnunar-
áhrif með sama tilkostnaði fyrir
atvinnulífið. Þá reyndi á, hvort rík-
isstjórnin væri reiðubúin til að falla
frá öllu „skatta- og sparnaðarbix-
inu“ og jafnframt láta mismuninn
koma fram í t.d. hækkun skattleys-
ismarka. Hann hefði dugað til að
hækka árlegan persónufrádrátt um
kr. 4.200. Svo reyndist vera eins
og staðfest var í yfirlýsingu ríkis-
stjórnar, þar sem hún gaf kost á
báðum leiðunum.
Hliðstæð áhrif
Það er tilgangslítið að reikna nú
fram og aftur, hver hefði grætt og
hver tapað á þessum mismunandi
leiðum. Munurinn hlýtur í öllu falli
að vera afar lítill, því sömu upphæð-
ir eru í báðum spilunum og báðar
leiðirnar miðuðu ótvírætt að sama
kjarajöfnunar markinu. Ef útreikn-
ingar sýna einhvern verulegan mun
á leiðunum þá eru skattarnir annað
hvort vantaldir eða eitthvað það
talið til tekna, sem komið hefði
hvort sem er.
Heimildir Iaunanefndar
Því hefur verið haldið fram, að
launanefndin og fulltrúar ASÍ þar
hafi ekki getað tekið ákvörðun um
breytta leið. Til þess hefðu þurft
að koma nýir- samningar. Þetta er
bæði rétt og rangt. Rangt að því
leyti, að ríkisstjórn er ekki aðili að
kjarasamningum og VSK lækkunin
var ekki beinn liður í þeim, þótt hún
hafi verið ein af samningsforsend-
um. Endurskoðun á þessum áform-
um var þvi aldrei efni í nýja kjara-
samninga milli launþega og vinnu-
veitenda. Forystusveit verkalýðsfé-
laganna hefðu orðið að axla ábyrgð
á þeim samskiptum við stjórnvöld.
Hugsanleg hækkun á desember- og
launauppbót hefði heldur ekki gefið
tilefni til að leysa upp samninga,
því viðbætur má alltaf gera við gild-
andi samninga.
Það eru skýr fordæmi fyrir því,
að launanefnd hafi vikið út frá bók-
staf samnings við endurmat á for-
sendum. Þannig var full samstaða
um það 1991 að taka tillit til
greiðslna í verðjöfnunarsjóð sjávar-
afurða við mat á viðskiptakjara-
áhrifum, þótt ekkert væri beint um
það skrifað. Það þótti best falla að
markmiðum samningsins og á þeim
var byggt, hvað sem bókstafnum
leið. Launanefndin gat því nú með
hliðstæðum hætti metið eitthvað
annað sem ígildi VSK lækkunar og
ákveðið að segja ekki upp samning-
um, þótt samningsforsendur væru
Þórarinn V. Þórarinsson
„Ennþá fráleitara er þó
að ásaka vinnuveitend-
ur um óheiíindi í málinu
því engir eiga meira
undir góðu samstarfi
við verkalýðshreyfing-
una en einmitt við.“
uppfylltar með öðru jafngildu efni.
Hitt er rétt og augljóst, að þeir
þrír forystumenn vekalýðshreyfing-
arinnar, sem í nefndinni sátu hefðu
aldrei getað tekið slíka ákvörðun
um að bregða út af bókstafnum í
skiptum fyrir eitthvað, sem metin
kynni betri kostur, nema við það
væri mjög víðtækur stuðningur.
Þessi nauðsynlegi stuðningur hefur
augljóslega ekki verið fyrir hendi á
þeim fundi forystusveitar ASÍ sem
fjallaði um málið síðdegis 6. nóvem-
ber sl. Þar fór valið fram en ekki
á vettvangi launanefndarinnar. Vel
má vera að lengri tími, meiri um-
ræða og minni ásakanir hefðu leitt
til annarrar niðurstöðu, en valið var
skýrt og leikreglurnar állar virtar.
Ótvíræður hagur
Við þessu vali er ekkert að segja
og köpur- og brigslyrði eiga hér
engin við. Forystusveit verkalýðs-
hreyfingarinnar ákvað það eitt að
standa á því sem samkomulag varð
um í vor. Ennþá fráleitara er þó
að ásaka vinnuveitendur um óheil-
indi í málinu því engir eiga meira
undir góðu samstarfi við verkalýðs-
hreyfinguna en einmitt við. Því
hljóta að vakna upp spurningar,
hvað vakir fyrir þeim mönnum sem
sakað hafa vinnuveitendur um
óheilindi. Það er tæpast áhugi á
velferð og hagur umbjóðendanna
sem rekur menn til slíkra verka.
Báðir aðilar hefðu illilega brugð-
ist skyldum sínum, ef ekki hefði á
ný verið þrautkannað, hvort aðrar
leiðir skiluðu betri árangri en sú
sem valin var í vor. Þótt valið hljóti
að hafa verið erfitt og umdeilanlegt
þá átti verkalýðshreyfingin ótvírætt
þetta val skv^ þeim samningi sem
tókst milli ASÍ og VSÍ á liðnu vori.
Sá samningur miðar að þvi að
styrkja samkeppnishæfni atvinnu-
veganna, festa stöðugleikann í
sessi, ryðja vaxtalækkunum braut
og tryggja a.m.k. 14 mánaða frjð
á vinnumarkaði. Allt eru þetta gríð-
arlega mikilvægar forsendur sem
vinna gegn vaxandi atvinnuleysi og
kjararýrnun. Allir aðilar hafa ótví-
ræðan hag af þessari mikilvægu
sáttargjörð og þótt lækkun VSK á
matvæli muni ugglaust leiða af sér
framkvæmdaleg vandamál, sem
ekki hefðu fylgt annarri leið að
sama marki, þá er heildarávinning-
urinn ótvíræður. Það er kjarni máls-
ins.
Höfundur er framkvæmdasljórí
Vinnuveitendasambands Islands.