Morgunblaðið - 11.11.1994, Blaðsíða 28
28 FÖSTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Þjóðmenning — fram- Lýst er
lag til heimsmenningar eftirkonum
í MORGUNBLAÐINU 28. októ-
ber er grein undir fyrirsögninni
„Trúfrelsi er Qöregg“ eftir Einar
Sigurbjömsson prófessor í guð-
fræði. Tilefni skrifanna eru þær
deilur sem upp hafa komið vegna
hofbyggingar í Grindavík. Þar sem
mér er málið skylt sé ég mig til-
neyddan að leiðrétta nokkrar rang-
færslur og misskilning sem fram
kemur í grein prófessorsins og í
umræðunni allri. Undariegt verður
raunar að teljast að
prófessor við Háskóla
Islands skuli ekki afla
sér betri upplýsinga
áður en hann tjáir sig
opinberlega um málið.
Enn og aftur verð
ég að taka fram að
Ásatrúarfélagið stend-
ur ekki að byggingu
hofsins. Á þjóðveldis-
öld voru engin ásatrú-
arfélög. íslenskir
bændur byggðu sín
blóthús sjálfir. Eftir
kristnitöku byggðu
sjálfstæðir bændur
einnig kirkjur á eigin
kostnað. Þessi siður
hefur haldist alveg
fram á tuttugustu öld, þótt oftast
séu kirkjur byggðar fyrir almannafé
nú á seinni tímum.
Það skal einnig leiðrétt hér að
umhverfíslistaverkið Sólarvé í
Grindavík var ekki byggt á vegum
Vors siðar og þaðan af síður Ása-
trúarmanna. Var það unnið sem
átaksverkefni í atvinnumálum að
tilstuðlan Grindavíkurbæjar. Ég
hannaði verkið og vann það með
hjálp vaskra Grindvíkinga. Það er
þing til samveru og var helgað sól-
inni á sumarsólstöðum 21. júní, en
Sólarvé er ekki trúarlegt mannvirki
í sjálfu sér.
Þjóðmenning og Vor siður
Hofið í Grindavík er byggt í nafni
félags sem nefnist Vor siður og
tveggja einstaklinga. Annar þeirra
er höfundur hofsins og heiðinn
maður, sá sem þetta ritar, hinn er
kristinn. Innan vébanda Vors siðar
eru fleiri Ásatrúarmenn en ég, en
þeir eru þó ekki í meirihluta í félag-
inu. Vor siður er þjóðmenningarfé-
lag, ekki trúfélag. Ásatrúarmenn
styðja hins vegar byggingu hofs í
Grindavík heils hugar. Ég held að
flestir Ásatrúarmenn telji það af
hinu góða að veita íslenskri menn-
ingu lið.
Ég byggi heiðið hof. Það hús er
listaverk, sem hefur nálgun við
foman skála, gert af stafverki eða
rekaviðarsúlum. Fjórir 6 metra
langir stórviðir bera þakið uppi en
tólf stafir eru meðfram veggjum.
Reft og tyrft yfir þakið með torfi.
Þetta er einskonar jarðhýsi, svolítið
aflangt, skipslaga, með eldi í miðju
gólfi og brann undir hamri. Moldar-
gólf. Stórt op er fyrir miðju gólfi
yfir eldinum. Bekkir meðfram
veggjum og þiljað að hluta við vegg-
ina Húsið er byggt til samveru, til
þinghalds og dansa. Ég byggi yfir
frjálsa afstöðu nútímamannsins,
þar sem hver hefur sína persónu-
legu mynd af heiminum og ætlar
engum að sjá sömu sýnir af þess-
ari annars óskiljanlegu tilvist. Ég
vil efla dansa og leika af ýmsu tagi,
kveðskap og sönglistir, það helst
sem eflir samkennd
með fólki.
Skoðanafrelsi og
trúfrelsi
Ólafur helgi lét
drepa alla þá, sem ekki
vora honum sammála
og vildu ekki við kristni
taka. í dag höfum við
ekki þörf fyrir að drepa
þá sem ekki hafa sömu
skoðanir og við. Við
viljum rúma ólík við-
horf í þessu samfélagi.
Lög og venjur er það
sem tengir okkur sam-
an og ást og virðing í
stöku tilfelli, vonandi.
En við þurfum ekki að
hafa sömu skoðanir, viðhorf eða
trú. Vera má að hugmyndir Þor-
geirs ljósvetningagoða um ein lög
og einn sið séu úreltar á öld upplýs-
ingar og skynsemi.
Venja eða átrúnaður?
Prófessorinn leggur út af orðinu
siður og kemst að þeirri niðurstöðu
að það merki átrúnaður. En fyrsta
og augljósasta merking orðsins sið-
ur er þó venja. Venjur eru hluti af
Það er meginatriði, seg-
ir Tryggvi Gunnar
Hansen, að upplifa það
sem er sérstakt við
menningu þeirrar þjóð-
ar, sem heimsótt er.
daglegu lífi fólks. Þannig getur Vor
siður allt eins þýtt „það sem við
eram vön að gera sarnan". Önnur
merking orðsins siður er tengd sið-
ferði. Mitt siðferði byggist meðal
annars á því að ég tel að eina leið-
in til þess að ná sambandi við fólk
sé að virða það sem einstaklinga
og þeirra trú og fæ ég yfirleitt
ærlegheit á móti, þ.e. þeir sem virða
mig ná sambandi við mig. Reyndar
má spyija hvers vegna kristnir
menn beijast ekki frekar gegn sýn-
ingum glæpamynda í sjónvarpi, þar
sem ýmiss konar viðbjóði og rugli
er hellt inn í vitund viðkvæmra
bama, en fólki sem vill endurvekja
foma siði og samkomuhald þar sem
samkennd, samvera og gleði era í
fyrirrúmi.
Siður getur vissulega þýtt átrún-
aður í fomri merkingu orðsins og
er það vel, flestir meðlimir Vors
siðar bera að vonum sína persónu-
legu trú í hjarta sínu.
Fjöregg eða fíflalæti?
Prófessorinn talar um trúfrelsið
sem fjöregg en ekki get ég þó kall-
að það trúfrelsi fjöregg sem felur
í sér að ata trú annarra auri og
kalla „fíflalæti". Svo virðist sem
Einar haldi að ég ætli að neyða
ferðafólk til að láta vígjast til heiðni
í hofinu, ferðafólkinu alsendis að
óvörum. Ég held að það sé ljóst að
svona málflutningur er út í hött og
ætti að vera fyrir neðan virðingu
hins siðavanda guðfræðiprófessors.
En heimsóknir ferðafólks í trúarleg
samkomuhús eru vel þekkt fyrir-
bæri. Eflaust rekast ferðamenn inn
í Hallgrímskirkju við og við, hver
veit hvers siðar það fólk er. Fiestir
ferðamenn reyna að heimsækja hin
frægu Shinto-hof og Zen-garða er
þeir heimsækja Japan og ekki nema
gott eitt um það að segja að fólk
fái að kynnast mismunandi siðum
og viðhorfum. Trúarlegar stofnanir
draga að sér forvitið ferðafólk eins
og hvaðeina sem sker sig úr.
Samskipti við ferðafólk
Hvernig tengist hofbygging
ferðamenningu? Ferðamenning er í
raun samskipti. Hugsjón ferða-
mennskunnar er að auka samskipti
og skilning milli þjóða og menning-
arsvæða. Vera má að ferðamenning
geti „læknað" jarðarbúa af því hatri
og ótta sem hvílir eins og mara á
samskiptum manna eins og er. Það
er meginatriði að ferðamenn fái að
upplifa það sem er sérstakt við
menningu þeirrar þjóðar sem þeir
heimsækja. Þannig er þjóðmenning-
in framlag til heimsmenningarinn-
ar. Okkar er því að leggja rækt við
þekkingu og ærlegan skilning á
arfleifðinni og veita öðrum aðgang
að henni bæði í orði og á borði.
Ekki er nóg að segjá sögur og leika
leikrit heldur ættum við að kynnast
því fólki sem sækir okkur heim.
Ferðalög með tilgangi heitir þessi
áætlun. Samskiptamunstur eins og
söngvar, matarveislur við elda og
dansar í gömlum stíl era í fullu
gildi. Allt sem eflir bein samskipti
fólks er af hinu góða. Ferðamaður-
inn er ekkert öðravísi en við sjálf
— eram við ekki öll fólk á ferð?
Nýsköpun í ferðaþjónustu
Þess má að iokum geta að jafn-
vel þótt teikningar af hofinu hafi
verið samþykktar, hafa bygginga-
nefnd og bæjarstjórn í Grindavík
ekki enn gefið leyfi fyrir því að
hofið rísi á þeim stað þar sem byij-
að er á því, hvort sem það er stífni
af trúarlegum rótum eða af öðrum
„persónulegum“ ástæðum. Vil ég
því velta boltanum áfram og spyija
þá sveitarstjómar- og bæjarstjóm-
armenn, sem þessi orð lesa, að hug-
leiða hvort þeir hafi hug á nýskap-
andi aðgerðum í ferðaþjónustu í
sínu sveitarfélagi. Vera má að ég
gæti orðið að liði.
Höfundur er listamaður og
hofbyggjandi í Grindavík.
LÝST ER eftir: Ragnheiði Jóns-
dóttur, Þórunni Elfu Magnúsdótt-
ur, Eljnborgu Lárasdóttur, Guð-
rúnu Árnadóttur frá Lundi, Drífu
Viðar, Unni Eiríksdóttur og
Oddnýju Guðmundsdóttur - til að
byija með.
Bókmenntir lýðveldisins?
Á sunnudagskvöldið þann 6.11.
var sýndur fyrsti sjónvarpsþáttur-
inn af sex, um sögu lista og menn-
ingar lýðveldisins 1944-1994.
Fyrsti þátturinn fjallaði um bók-
menntir tímabilsins og átti greini-
lega að sýna einhvers konar bók-
menntasögu.
í þættinum var talað við tíu rit-
höfunda og karlmenn sem nefndu
aragrúa annarra karlmanna sem
höfðu haft djúpstæð áhrif á ís-
lenskar bókmenntir. Þegar þáttur-
inn var meira en hálfnaður hafði
ekki ein einasta kona verið nefnd
til þessarar samkynjuðu sögu. Þá
var Ásta Sigurðardóttir skyndi-
lega nefnd í einni upptalningunni.
Þar með voru fyrstu tuttugu ár
lýðveldisins liðin og komið að
módernisma í bókmenntum.
Allt í einu birtist kona
á skermimim, segja
greinarhöfundar, áhorf-
endum til undrunar,
hvílíkt stflbrot!
Allt í einu birtist kona á
skerminum og lá við að áhorfend-
ur æptu upp yfir sig af undrun.
Þvflíkt stílbrot! Og ekki nóg með
það. Fljótlega kom önnur kona og
talaði um að kvennasamhengið í
íslenskum bókmenntum hefði
skipt sig verulegu máli. Hvaða
kvennasamhengi? Skrifuðu ein-
hveijar konur fyrir 1965? Ekki
hafði þess verið getið áður.
Eftir að komið var fram til 1965
fjölgaði konum nokkuð því kon-
urnar tvær sem teknar höfðu ver-
ið inn í þáttinn, nefndu báðar
nokkrar skáldkonur sem þær
hefðu orðið fyrir áhrifum af. Einn
af yngri körlunum nefndi líka Vig-
dísi Grímsdóttur meðal annarra
orða. Hafi einhver minnst á Jakob-
ínu Sigurðardóttur eða bók-
menntaverðlaunahafana Fríðu Á.
Sigurðardóttur og Álfrúnu Gunn-
laugsdóttur fór það alveg fram hjá
okkur.
Þetta var bókmenntasaga lýð-
veldisins.
Talnaleikir
Það hefur verið gerð rannsókn
sem sýnir að ef konur fái 6% af
rými uppsláttarverka og bók-
menntasagna, þyki það „eðlilegt"
hlutfall. Fái konur 15% af rými
texta og mynda, virðist mönnum
það jöfn hlutföll kynja. Ef konur
fái 30-50% af rýminu þyki mönn-
um það ægileg, feminísk slagsíða.
Við ætlum ekki að fara í neina
talnaleiki hér eða prósentuútreikn-
ing, þó að það gæti svosem orðið
nógu fróðlegt. Við viljum aðeins
lýsa þeirri skoðun okkar að skiln-
ingur stjómenda þáttarins á bók-
menntasögu síðari hluta tuttug-
ustu aldarinnar er fáránleg tíma-
skekkja.
Bókmenntasaga íslenskra karl-
manna hefur verið sögð alloft og
víða, við vitum það. En þó að
ævintýri séu sögð aftur og aftur
verða þau ekki að sögulegum stað-
reyndum. Síðustu tuttugu og fimm
árin hafa farið fram miklar rann-
sóknir og hin hefðbundna bók-
menntasaga hefur verið endur-
skoðuð og endurmetin.
Það má kannski afsaka þá eldri
kynslóð karla og kvenna sem ólst
upp við að konur ættu ekki að
skrifa, enda gætu þær það ekki,
og bamabækur væru óæðri bók-
menntagrein og fleira í þeim dúr.
Það er okkur hins vegar óskiljan-
legt að ungir karlmenn og bók-
menntafræðingar skuli endur-
framleiða allar gömlu lummumar
eins og þeir hafi ekkert heyrt og
ekkert lesið síðustu tuttugu árin.
Því miður...
Að lokum viljum gjarna spyija
um eftirfarandi:
1. Þórann Elfa Magnúsdóttir
og Ragnheiður Jónsdóttir höfðu
báðar skrifað Reykjavíkursögur á
undan Elíasi Mar. Þórunn var jafn-
framt fyrst íslenskra höfunda til
þess að láta sögupersónur sínar
tala slangur eða „Reykjavíkurmál“
í skáldsögunni Vorið hlær, 1933.
Af hveiju kom þetta ekki fram?
2. Sú kenning var lögð fram í
fyrsta sinn í þættinum að konur
gætu ekki verið fyndnar í textum
sínum af því að þeim lægi svo
mikið á hjarta. Átti þetta að vera
fyndið?
3. Sú kenning var einnig lögð
fram að á níunda áratugnum hefðu
verið skrifaðar fyrstu skáldsög-
urnar um uppvöxt ungra drengja
í Reykjavík. Við héldum að
barnabækur hefðu verið skrifaðar
alla öldina og þar ættum við af-
bragðs höfunda. Er það rangt?
4. Við lýsum eftir Kristínu
Ómarsdóttur, Þóranni Valdimars-
dóttur, Rögnu Sigurðardóttur, El-
ísabetu Jökulsdóttur - og að lok-
um spyijum: Varþað samræmisins
vegna sem öllum elstu og yngstu
kvenrithöfundunum var sleppt?
Hér að framan hefur aðeins
verið talað út frá prósabókmennt-
um. Ef farið væri út í þátt kvenna
í ljóðlist lýðveldisins væri ástæða
til að verða veralega harðorður
um þá bókmenntasögu sem okkur
var sögð á sunnudagskvöldið.
Vonandi í síðasta sinn.
í þættinum töluðu tíu karlar og
tvær konur. Það er við hæfi að
snúa þeim hlutföllum við í ofan-
skráðri gagnrýni.
/
Asdís Egilsdóttir, lektor.
Ástráður Eysteinsson, prófessor.
Dagný KristjAnsdóttir, dósent.
Helga Kress, prófessor.
Hrefna Haraldsdóttir,
islenskukennari MH.
Ólina Þorvarðardóttir,
gagnrýnandi Mbl.
Pétur M&r Ólafsson, ritstjóri.
Ragnhildur Richter, sérfræðingur
viðHÍ.
Ragnhildur Vigfúsdóttir, ritstjóri.
Sigríður Albertsdóttir,
gagnrýnandi DV.
Soffía Auður Birgisdóttir,
ritsljóri.
Þuríður Jóhannsdóttir,
íslenskukennari MH.
eykur orku og úthald
Sala á þessu vinsæla fæðubótarefni hefur nú verið leyfð á íslandi
Fæst í apótekum
KEMIKALtA
Eitt blab
fyrír alla!
rgtmHiri)
- kjarni málsins!
Tryggvi Gunnar
Hansen