Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 20

I
20 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Á valdi
örlag-
anna
Signrður Demetz Franzson, óperusöngv-
ari og söngkennari, sem er fæddur og
uppalinn í smábæ í Suður-Tíról, dvaldi
framan af ævi lengst af í stórborgum Ítalíu
en flutti á miðjum aldri hingað norður til
íslands og hefur verið mikill áhrifavaldur
í íslensku tónlistarlífí um árabil. Þór
Jónsson fréttamaður hefur skráð
sögu hans í bókinni Á valdi örlaganna
sem bókaútgáfan Iðunn gefur út.
í HLUTVERKI Edgardos í óperunni
Lucia di Lammermoor.
VIÐ flygilinn, þar sem eru myndir af frægum
söngvurum, m.a. árituð mynd af Enrico Caruso,
einum mesta tenórsöngvara allra tíma.
VIÐ Guðrún Á. Símonar vorum gott söngpar. Hér
erum við í gervum okkar í óperunni Tosca í Þjóð-
leikhúsinu 1957.
SIGURÐUR - eða Vincenz -
Demetz þótti ungur efni í
stórsöngvara en heilladísir
brugðust honum hvað eftir
annað. Síðari heimsstyrjöldin var í
algleymingi þegar söngferill hans
hófst og flest óperuhús lokuð. Ógnir
stríðsins létu engan óáreittan og
starf hans við útvarp þýska hemáms-
liðsins í Mílanó var í senn haldreipi
og hættuspil.
Eftir stríð komst hann á langþráð-
an samning hjá Scala-óperunni en
gæfan var hverful sem fyrr og honum
auðnaðist ekki að gera ráðamönnum
óperunnar til hæfis lengi. Eftir að
dvöl hans þar lauk söng hann um
hríð í ýmsum óperuhúsum uns hend-
ingin bar hann til íslands árið 1955,
en hér hefur hann búið og starfað
síðan.
í æviminningum sínum rekur þessi
lærimeistari ótal íslenskra söngvara
örlagasögu lífs síns; bemskuár í Ölp-
unum í skugga stytjaldar og átaka,
herþjónustu á Ítalíu, söngnám og
glæstar framavonir, vonbrigði og
vistaskipti. Hér á landi á hann einn-
ig litríkan feril að baki: Hann hefur
verið kokkur á bát og í síld á Raufar-
höfn, hann var lengi búsettur á Akur-
eyri, starfaði sem leiðsögumaður
árum saman og síðast én ekki síst
hefur hann stjómað fjölda kóra og
kennt landsmönnum söng í fjörutiu
ár.
Þau brot úr bókirmi sem hér fara
á eftir gefa nokkra mynd af sér-
stæðri ævi Sigurðar Demetz. Fyrst
er litið í upphafskafla bókarinnar en
þar segir frá komu hans til íslands,
en þá hafði hanr. beðið skipbrot á
söngferli sínum oggripið feginshendi
óvænt tækifæri til að komast burt
frá Italíu - á ókunnar slóðir í norðri.
Hann þekkti þó lítið til íslands og
Islendinga og flest sem fyrir augu
hans bar var honum framandi.
Mig bar hingað til lands frá ítal-
íu fyrir heppilega tilviljun -
líkt og forsjónin hefði ætlað mér,
suðrænu vogreki, stað yst á norður-
slóð. í hjarta mér er ég hins vegar
sannfærður um að æðri máttarvöld
skárust í leikinn þegar mest á reið
og opnuðu mér nýjan heim.
Uppgjöf og bölsýni eru venjulega
ÞEGAR ég gerðist söngsfjóri karlakórsins Geysis gafst loksins tækifæri til að fara
með íslenskan kór til Ítalíu. Hér þenjuin við raddböndin á götu í Lignano 1974.
fjarri mér en þá var ég hrjáður af
hvoru tveggja, hafði hvorki mark né
mið og lét allt reka á reiðanum.
Sviðsljósin voru slökkt. Tjaldið fallið.
Eg var úrkula vonar um að syngja
í ópemhúsi framar og fylltist beiskju
þegar ég hugsaði til þess.
Island var í mínum huga íjarlægur
en ögrandi áningarstaður, fjarri lönd-
um vonbrigða og brostinna drauma.
Eg segi áningarstaður en ekki
ákvörðunarstaður því að ekki hvarfl-
aði að mér á þessum tíma að ég
tæki staðfestu hér.
Á Bretlandi hafði ég síðast viðdvöl
á leið minni til íslands. Á meðan
farþegar á leið til Reykjavíkur biðu
þess við hlið 4 í flugstöðinni í Lund-
únum að mega ganga um borð í fjög-
urra hreyfla DC4 Skymaster-flugvél
Loftleiða hlustaði ég á íslenska sam-
ferðamenn mína ræða saman á þeirra
óskiljanlegu tungu. Ég heyrði ekki
betur en að ítalskur vinur minn,
hljómsveitarstjórinn Rino Castagn-
ino, hefði haft á réttu að standa
þegar hann varaði mig við þessu
eylandi langt norður í hafi þar sem
veður væru svo vond að allir íbúar
þess væro með asma.
Castagnino hitti ég í Mílanó
skömmu áður en ég lagði af stað út
hingað. Hann var þá nýkominn frá
Islandi en hér hafði hann stjórnað
óperunni La Boh?me eftir Puccini í
Þjóðleikhúsinu með Magnúsi Jóns-
syni og Guðrúnu Á. Símonar í aðal-
hlutverkum.
„Farðu ekki til íslands,“ hafði
hann sagt.
Ég lagði nú betur við hlustir þeg-
ar íslendingarnir töluðu og taldi mig
brátt fá vissu fyrir að asmaveiki
væri algeng með þjóðinni. Öðru
hvoru var eins og þeir stæðu á önd-
inni í miðri setningu og fengju vart
stunið upp orði en héldð svo áfram
samræðunum eins og ekkert hefði í
skorist og án þess að neinum brygði
í brún nema mér. Mér varð á að
hugsa að íslendingum hlyti að láta
illa að syngja.
En menn skyldu varast sleggju-
dóma. Að sjálfsögðu voru Islendingar
ekki lakari til heilsunnar en aðrir.
Ég komst fljótt að raun um að liggi
þessum nýju samlöndum mínum mik-
ið á hjarta tala þeir gjarna með ein-
kennilegu innsogi rétt eins og þeir
séu í þann veginn að geispa gol-
unni. Ályktun mín um sönghæfileika
þjóðarinnar var því úr lausu lofti
gripin. Á íslandi átti ég eftir að heyra
margar fagrar söngraddir.
Þetta var hinn 26. júlí rigninga-
sumarið 1955. Við lentum á Reykja-
víkurflugvelli þegar klukkuna vant-
aði stundarfjórðung í tólf á hádegi.
Ég steig út á landgöngupallinn, fékk
vindinn í fangið og fyllti lungun svölu
og tæro lofti. Hugurinn flaug ósjálf-
rátt heim til æskustöðvanna í Suður-
Tíról, hátt uppi í Alpafjöllum. í gleði
minni tók ég upp á því að jóðla eins
og til þess að sannfærast betur um
að íslenskt loftslag ætti vel við mig
en þagnaði jafnskjótt og ég sá að
fólk skáskaut 4 mig augunum eins
og á bilaðan mann. í þessu landi
slepptu menn ekki fram af sér beisl-
inu um hábjartan dag.
Næst er horfið fáein ár aftur í tím-
ann og gripið niður þar sem sagt er
frá einhverjum örlagaríkustu atburð-
um í lífi Sigurðar Demetz: Ráðningu
hans að Scala-óperunni í Mílanó og
vel heppnaðri frumraun hans á svið-
inu þar. Þetta var hátindur söngfer-
ils hans en hér er jafnframt drepið
á spillingarmál sem urðu til þess að
dvöl hans hjá Scala varð mun
skemmri en vonir stóðu til.
• •
ðro hvoro megin við áramótin
1947 og 1948 sendi umboðs-
maðurinn Liduino Bonardi mig til að
syngja fyrir yfirmenn hjá hinu fræga
forlagi Ricordi í Mílanó. Þeir voru
áhrifamiklir í ítölskum tónlistarmál-
um svo að ekki sé fastar að orði kveð-
ið og gott að eiga að bakhjarli. En
þegar þangað kom skynjaði ég undir
eins einhveija andúð gegn mér án
þeás að skilja af hvaða rótum hún
væri runnin. Ég sá í hendi mér að
þessi för yrði ekki farin ti! fjár en
fyrir siða sakir söng ég eitt lag, aríu
úr Mefistofele eftir Boito, en fékk
tóma ósvifni og hortugheit að launum.
Ég greip hatt minn og stikaði með
þjósti út og duldist engum sem til
mín sá að mér var mikið niðri fyrir.
Kalt var í veðri og snjóhraglandi.
Piero Boschetti hafði veitt mér sam-
fylgd og átti nú fullt í fangi með að
halda í við mig á göngunni. Ég
stefndi beina leið á umboðsskrifstof-
una ALCI.
Umboðsmaðurinn Liduino hlustaði
á reiðilestur minn en sagði svo:
t
i
>
t
I
>
I
1
t
I
I
I
í
i
I
I
í.
!
i