Morgunblaðið - 14.04.1996, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FORSETJlEMBJEm ER
ÍEÐLISÍHU PÓUTÍSKT
Forsetaembættið reyndist ekki freista Davíðs Oddssonar forsætisráðherra en hann tók af skarið með það á
þriðjudag að gefa ekki kost á sér eftir að getgátur höfðu verið um það í nokkra mánuði að hann yrði í hópi
forsetaframbjóðenda. Guðmundur Sv. Hermannsson og Karl Blöndal hittu Davíð að máli í vikunni og ræddu
við hann um aðdraganda ákvörðunar hans, eðli forsetaembættisins, störf ríkisstjórnarinnar og ýmis önnur mál
ÞÚ TÓKST þér nokkuð langan um-
hugsunartíma áður en þú gafst
yfirlýsingu um að þú mundir ekki
sækjast eftir embætti forseta ís-
lands. Hversu alvarlega varstu að
velta þessum möguleika fyrir þér?
„Menn þurfa að hafa tvennt í huga. Ég
sagði strax að ég vildi ekki að kosningabar-
áttan um forsetaembættið stæði nema tvo
mánuði og ætlaði því ekki að velta málinu
fyrir mér fyrr en á þessum tíma; ég gat
ekki hugsað mér að þjóðin væri í kosninga-
baráttu fyrir forseta, sem er í eðli sínu frið-
sælt embætti, í fimm mánuði eða jafnvel leng-
ur.
Í annan stað sagði ég strax við fjölmiðla
að það væri afar ólíklegt að ég mundi bjóða
mig fram. Það gerði ég af ásettu ráði. Bæði
þótti mér það ólíklegt og eins vildi ég ekki
að mínar vangaveltur legðu stein í götu ann-
arra.
Ég fór svo að hugsa um og fara yfir þessi
mál um páskana. Fram að því höfðu allmarg-
ir menn haft samband við mig og öfugt við
aðra mögulega frambjóðendur þá var ég
ekki hvattur til að fara í framboð heldur var
þvert á móti lagt að mér að gera það ekki.
Allt var það af miklum heilindum og vinsemd
og ég fékk mikið af fallegum bréfum og
hvatningu um að vera kyrr. Það var ekki svo
að þetta fólk væri þeirrar skoðunar að ég
væri ómissandi fyrir Sjálfstæðisflokkinn held-
ur virtist það telja að ég væri ómissandi um
sinn. Og þótt það sé næsta þrep fyrir neðan
þrepið í átt að glötuninni að halda að maður
sé ómissandi þá er útaf fyrir sig óhætt að
trúa því að maður kunni að vera ómissandi
um stutt skeið.
Ég hef aðeins verið formaður flokksins í
fímm ár og reyndar forsætisráðherra jafn-
lengi, og menn vildu ekki að ég færi úr
flokknum við þær aðstæður. Þetta vó mjög
þungt. Einnig fann ég ekki spenning hjá mér
sjálfum til að fara í þetta starf, með fullri
virðingu fyrir því. Því varð niðurstaðan
þessi.“
- Hefðir þú samt getað hugsað þér að
hætta sem forsætisráðherra og taka við
embætti forseta íslands?
„Niðurstaðan var sú að ég gat ekki hugs-
að mér það, en ég vildi hugsa það vegna
þess að ég er sannfærður um að þótt maður
sjái ekki inn í framtíðina, þá mun ég ekki
standa frammi fyrir þessari spurningu aftur.
Ég tel að reglan sýni að ef forseti er í sæmi-
legri sátt við þjóð sína og þjóðin við hann,
þá sitji forseti 12 eða 16 ár. Mér fínnst afar
ósennilegt að við þær aðstæður þá stæði ég
frammi fyrir þessari spurningu aftur.
En ég lagði ekki að neinum manni að
gefa álit á þessu; það gat enginn borið ábyrgð
á því hvort ég færi fram eða ekki nema ég
sjálfur. Ég bað engan um stuðning og ýtti
ekki undir nokkurn að hvetja mig. Eg sé því
ekki að þetta hafí ruglað nokkurn mann í
ríminu."
- Það heyrast samt þær raddir að með
því að draga svarið svona lengi hafir þú ein-
mitt komið í veg fyrir eða torveldað trúverð-
ugt framboð af hægri vængnum.
„Það er ekkert sem bendir til þess. Það
hefur ekkert nafn verið nefnt í mín eyru, sem
ég hef komið í veg fyrir að færi í framboð.
Undrandi ó farvegi umræðu
Hitt er svo annað mál, að ég er nokkuð
undrandi á því í hvaða farveg þeir frambjóð-
endur, sem þegar eru komnir fram, telja að
forsetaembættið sé komið. í mínum huga er
forsetaembættið fyrst og síðast öryggisvent-
ill þjóðarinnar. Þar eigi að sitja maður sem
Morgunblaöið/Kristinn Ingvarsson
getur gripið inn í á örlagastundu og ef tóma-
rúm er í þjóðfélaginu af einhverjum ástæð-
um, og talað kjark í þjóðina og haldið fullri
ró og reisn hvað sem á dynur. Það á að stafa
af honum öryggi og traust.
Einn frambjóðendanna gefur til kynna að
forsetinn eigi að vera einskonar farandsendi-
herra sem eigi að vera á faraldsfæti og koma
íslandi á kortið, eins og það er orðað. En
ísland hefur lengi verið á kortinu og ég sé
engan þjóðhöfðingja fyrir mér sem farand-
sendiherra. Hann og aðrir virðast telja að
forsetinn sé aðallega ætlaður til að impónera
útlendinga. Þetta er angi af landlægri minni-
máttarkennd fyrir því sem útlent er.
Annar frambjóðandi sagði í útvarpsviðtali
að hann ætlaði að sitja á Bessastöðum, ef
hann yrði kosinn, og hafna lögum frá Alþingi
ef undirskriftasafnanir bærust um það. Það
yrði um leið hálfgerð stríðsyfirlýsing við þing-
ið, andstætt öllum hugmyndum um þingræði
í landinu og fjarri öllum hugmyndum um sem
menn gerðu sér um forsetaembættið í upphafi.
Umræðan um forsetaembættið og þær
forsendur sem þessir kandidatar eru að tala
um, eru mér mjög framandi og ég tel að ef
menn verða kosnir í þetta embætti á þessum
forsendum og reki það á þessum forsendum,
þá muni ekki líða á löngu áður en forsetaemb-
ættið hverfi úr okkar stjórnskipun í þeirri
mynd sem það er nú. Þá eru menn komnir
á slíkar villigötur að það nær ekki nokkurri
átt.“
- Þú ert þá greinilega ekki sammála þeim
umræðum sem hafa farið fram síðustu mán-
uði um hvort ástæða sé til að breyta forseta-
embættinu, jafnvel sameina það embætti for-
seta Alþingis eða leggja það niður.
„Mér fínnst að þessir kandídatar séu að
ýta undir það sjónarmið að embættið sé
óþarft; ég hef ekki talað á þeim nótum.“
- Það er einnig greinilegt af þessum orðum
að það er ekki kominn fram forsetaframbjóð-
andi_ sem þú mundir vilja styðja.
„Ég tek enga afstöðu fyrr en framboðs-
frestur er úti.“
A móti húsum
— Síðan 1952 hefur kosningabarátta fyrir
forsetakosningar ekki verið rekin á flokks-
pólitískum línum. Nú hefur stjórnmálaleiðtogi
boðið sig fram. Gætu þessar forsendur verið
að breytast?
„Forsetaembættið er í eðli sínu pólitískt.
Það er ekki hægt að komast hjá því að það
snerti stjórnmál vegna þess að forsetinn er
annar af handhöfum löggjafarvaldsins og
æðsti handhafi framkvæmdavaldsins, þótt
hann feli ráðherrum að fara með vald sitt.
Lög í landinu gilda ekki nema forsetinn undir-
riti þau og stjórnarfrumvörp verða ekki lögð
fram á þinginu nema forseti heimili það áður.
Þetta eru aðeins að vísu áhrif að forminu
til, en þó ekki hægt að líta fram hjá þeim.
I' orselinn hefur einnig ákveðna stöðu varð-
andi stjórnarmyndunarviðræður. Allt eru
þetta stjórnmálalegir þættir. Hitt er að vísu
rétt, að eftir því sem ég best veit hefur for-