Morgunblaðið - 08.10.1996, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 08.10.1996, Blaðsíða 26
26 ÞRIÐJUDAGUR 8. OKTÓBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ LISTIR Hugleiðingar á hallærisöld BOKMENNTIR íslcnsk fræði HAGÞENKIR eftir Jón Ólafsson úr Grunnavík. 84 bls. Þórunn Sigurðardóttir sá um útgáfuna og ritaði inngang. Utg. Góðvinir Grunnavíkur-Jóns og Hagþenkir. BÓK þessi hefst á allýtarlegum inngangi þar sem umsjónarmaður útgáfunnar fer fyrst nokkrum orð- um um aldarfar á 18. öld, rekur síðan í stórum dráttum lífshlaup Jóns Ólafssonar Grunnvíkings og fer síðan ofan í ritgerð hans, Hag- þenki. Minnt er á hörmungar þær sem yfir íslendinga dundu á öid- inni. Vikið er að píetisma og kamer- alisma, stefnum sem hátt bar á þeim tíma. Hvorki sé þó hægt að kalla Jón píetista né kameralista »í þröngri skilgreiningu þessara hug- taka«. Eigi að síður megi af Hag- þenki ráða »hvaða vindar blésu um menntasetrin í Kaupmannahöfn og meðal íslenskra menntamanna á öndverðri átjándu öld«. Hagþenkir er í senn lýðhvöt og aldarspegiil. Höfundurinn telur upp það sem honum þykir ámælisvert og bendir á leiðir til úrbóta. Draum- óramaður hefur hann ekki verið, öllu fremur jarðbundinn og hagsýnn raunsæismaður. Miðað við aldarfar- ið hefur hann verið næsta fijálslynd- ur og framfarasinnaður. Megin- áherslu leggur hann á menntamálin; alþýðumenntun jafnt sem presta- lærdóm. Trúarlærdómurinn er hon- um ekki allt. Böm skyldu einnig njóta hagnýtrar fræðslu svo þau yrðu hæfari að takast á við lífið á fullorðinsárum. Honum þykir bæði einsýnt og sjálfsagt að Islendingar haldi áfram að jifa í dreifbýli. Þétt- býli mundi lokka vinnuaflið frá bændum. Auk þess hafi þéttbýli þann leiða galla í för með sér að auðurinn safnist á fárra hendur, og þá á kostnað fátækra. Óþarft þykir honum að prestsefni sigli til náms í Kaupmannahöfn. Námið í latínu- skólunum eigi að duga. Enda sanni reynslan að guðfræðingar séu ekki alltaf teknir fram yfir stúdenta við veitingu prestakalla. Eiginleikinn að pota sér áfram tengist ekki alltaf öðmm verðleikum. »Stundum unna yfermenn þeim best sem mest geta smiadrad.« Vantrú Jóns á þéttbýli má heita nokkuð mótsagnakennd þar sem hann ól sjálfur aldur sinn í vaxandi borg þar sem menntir þær, sem hann vildi efla, vom í hávegum hafðar. Sé litið á það sem tvískinn- ung ber að hafa í huga að sjálfstæð- iskröfur vom engar fram komnar með íslendingum á öndverðri 18. öld. Mannlífið á verslunarstöðunum í kringum landið var ekki heldur til fyrirmyndar. Og íslenska höfuðborg eygðu bjartsýnismenn ekki í hilling- um hvað þá meir. Reyndar leið ár og öld þar til íslendingar tóku yfir- höfuð að sætta sig við þéttbýli I landinu. En það er önnur saga. Skáldskapnum gleymir Gmnna- víkur-Jón ekki. Hugleiðing hans þar að lútandi ber yfirskriftina »Ad ski- ællda i Jslendsku.« Skáldskapurinn, segir hann, að sé góð guðs gáfa sem menn skuli brúka, þeir sem til þess séu hæfír; brúkunarleysi geti kæft þann hæfileikann. En heimur versn- andi fer: »Nu er ei skalldskapur so virdtr, sem fordum daga, þá færre qvádu, þvi nu queda ofmarger.« Stefnumálin í Hagþenki em víða sett fram með þeim hætti að ætla mætti að konunglegur embættis- maður væri að leggja fram tillögur til stjórnarbóta. Sú var hvergi raun- in. Jón Gmnnvíkingur var maður valdalaus og aldrei mikils metinn. Hann var einungis fræðimaður, og Ekkert er nýtt undir körfunni KVIKMYNDIR Stjörnubíó SUNSET PARK LIÐIÐ „SUNSET PARK“ ★ Lelkstjóri: Steve Gomer. Aðalhlut- verk: Rhea Perlman og Fredro Starr. Framleiðandi: Danny De Vito. TriStar. 1996. BANDARÍSKA leikkonan Rhea Perlman er þekktust hér á landi sem hin einstaklega úrilia gengilbeina á kránni Staupa- steini. Hún er eiginkona leikar- ans og framleiðandans Danny De Vitos og hann hefur sett hana í aðalhlutverkið í nýrri mynd sem hann framleiðir og heitir Sunset Park liðið. Myndin byggir á dæmigerðri og hrylli- lega ofnotaðri Rocky-sögu um lélegasta liðið í skólakörfubolta sem kemst í fremstu röð með aukinni vitund og vilja undir stjórn nýs þjálfara. Perlman leik- ur þjálfarann og virðist ekki eiga mikið erindi í myndina. Leikur hennar er vandræðalegur og hún eins og fellur aldrei inn í hópinn, þótt persónan sem hún leikur eigi að gera það. En það er ekki einasti vandi myndarinnar. Einn stærsti vand- inn er sá að hún er nákvæmlega eins og milljón aðrar Hollywood- myndir á undan henni sem fjalla um þá sem eru undir í tilverunni en komast á toppinn. Það er ekki eitt atriði í allri myndinni sem maður hefur ekki séð áður í fjölda annarra mynda og nær undantekingarlaust betur gert. Það, að þjálfarinn er hvít kona með hóp af svertingjum úr fá- tækrahverfi undir sinni stjórn, er gott bíómyndaefni í sjálfu sér. Hægt væri að gera sér mat úr ólíkri stöðu hvítra og svartra, kynþáttafordómum, karlrembu og kvennabaráttu en það er að gera of miklar kröfur til form- úlumyndar. Höfundum hennar hefur þótt nægja að feta troðnar slóðir og útkoman er þreytandi eftiröpun. Perlman finnur sig illa í hlut- verki sem í raun hefur ekki mik- ið uppá að bjóða annað en að sýna einhver svipbrigði á vellin- um eftir því hvernig liðinu geng- ur. Nægir að segja um ungu leik- arana í hlutverkum leikmann- anna að þeir standa sig betur innan vallar en utan. Og talandi um körfuboltann. Þetta er körfu- boltamynd eftir allt og kannski mesti gallinn við hana sé sá að meira að segja körfuboltinn er óspennandi og illa myndaður. Og þá er nú ekki mikið eftir. Arnaldur Indriðason raunar dæmigerður sem slíkur. Nær er að segja að þarna hafi grúskari og bókabéus verið að tala við sjálfan sig. Eins og margur landinn fyrr og síðar varð hann innlyksa í Höfn að námi loknu og eyddi tíma sínum þar til að samneyta löndum og sinna íslenskum fræðum. Fieiri vörðu ævi sinni með svipuðum hætti þótt minna lægi eftir þá en Jón. Þótt umhverfíð væri framandi lifðu þess- ir menn og dóu í sínum íslenska hugarheimi, stundum furðulítt snortnir af því mannlífi sem kring- um þá hrærðist. Ef til vill verður nafni Jóns iengst haldið á lofti fyrir það afrek hans að hann skrifaði eftir minni þann hluta Heiðarvíga sögu sem glataðist í brunanum. Sá hlutinn er jafnan prentaður sem partur af sögunni og má margur una við minna! Um stíl Jóns er fátt eitt að segja. Andkannalega hlýtur hann að koma fyrir sjónir við hliðina á nútímatexta, meðal annars vegna stafsetningar, svo og vegna latneskra orða sem höfundur notar óspart og títt. Þó má Jón hafa verið mörgum fremri í ritun íslensks máls á sínum tíma. Hvað persónuna, Jón Ólafsson Grunnvíking, varðar sjá menn hann gjarnan fyrir sér í hálfspaugilegu ljósi, ef til vilj fyrir áhrif frá íslands- klukkunni. í Hagþenki, þar sem hann leggur línurnar fyrir menntun íslendinga en aldrei varð meira en uppkastið, kynnumst við annars konar manngerð; klárum hugsjóna- manni sem var að vísu barn síns tíma en vissi hvað hann vildi, talaði tæpitungulaust og stefndi hátt mið- að við aðstæður. Hagþenkir verður seint talinn í röð merkustu rita. Útgáfa hans er samt vel réttlætanleg. Og hvergi óþörf því hún bregður nokkru ljósi yfir aldarfar og hugsunarhátt á fyrri hluta 18. aldar. Erlendur Jónsson Morgunblaðið/Bjami Gíslason SAMKÓR Suðurfjarða undir stjórn Torvalds Gjerde. Teodorakis á söngskrá Samkórs Suðurfjarða Stöðvarfjörður. Morgunblaðið. NÚ fer í hönd nýtt starfsár hjá Samkór Suðurfjarða en þetta er sjöunda starfsár kórsins. Stjórn- andi kórsins er Torvald Gjerde, norskur tónlistarmaður frá Halsnoj í Noregi. Torvald hefur starfað hér á Stöðvarfirði sem skólastjóri Tónlistarskólans og organisti í kirkjunni síðastliðin 3 ár. Hann er gifur íslenskri konu, Freyju Kristjánsdóttur, sem einn- ig er tónlistarkennari hér við Tón- listarskólann. Samkór Suðurfjarða saman- stendur af fólki frá Fáskrúðsfirði, Stöðvarfirði og Breiðdalsvík. Á söngskránni eru íslensk og norsk sönglög, einnig lög Mikis Teodor- akis útsett af Torvald en hann útsetur mörg af þeim lögum sem kórinn flytur. Kórinn hélt tónleika víða á Austurlandi á siðasta starfsári og einnig fór hanntil Noregs og var sú ferð söngför og skemmtiferð. Að sögn Torvalds verður kór- starfið með svipuðu sniði og áður en æfingar eru nú þegar komnar í fullan gang. Nýjar bækur Arbók Eyvinds ÚT er komin P-Árbók II 1996. Þar er að finna laust mál og bundið: Glefs- ur og glósur, ljóð og létt- meti, drótt- kvæðar vískur og dregnar skissur, einn- ig sögur og sitthvað ásamt þriðj- ungi fram- haldsleikrits, sem tók að birtast í P-Árbók I, sem kom 1988 með líku inni- haldi. Höfundur er Eyvindur P. Eiríksson en eftir hann liggja skáldsögur, smásögur og ljóð, barna- og unglingabækur, þýð- ingar og leikþættir. Bókin fæst í helstu búðum og hjá höfundi. Hún er tveggja gata og má hengjast á nagla ef eigandi vill og kann, segir í kynningu. Bókin er prentuð í ísprenti hf. ísafirði. Eyvindur P. Eiríksson Heimilið off landið MYNDLIST Listhús 39/ Viö Hamarinn MÁLVERK/MÁLVERK Yngvi Guðmundsson/Sigríður Ólafs- dóttir. Listhús 39: Opið kl. 10-18 mánud.-fóstud. og kl. 14-18 laug- ard. og sunnud. Til 14. október; að- gangur ókeypis. Við Hamarinn: Opið kl. 14-18 aUa dagatil 13. október; aðgangur ókeypis. ÞAÐ er undarlegt með hina litlu sjálfstæðu sýningarsali; sums staðar dafna þeir, en annars staðar ekki. Salimir tveir í Hafnarfirði hafa nú sannað sig með ágætum, en ekkert slíkt hefur enn fest rætur milli höf- uðborgarinnar og Hafnarfjarðar; hvað veldur? Tæpast áhugaleysi listafólks- ins, því nýr sýningarvettvangur er alltaf velkominn í listheiminn. Yngvi Guðmundsson Þótt Listhús 39 bjóði aðeins upp á eitt lítið herbergi sem sýningarrými hafa listamenn oftar en ekki náð að koma listaverkum ágætlega fyrir þar. Svo er einnig að þessu sinni, og hafa þau væntanlega sjaldan ver- ið fleiri á staðnum; hér getur að líta rúmlega tuttugu örsmá málverk frá hendi listamannsins, og-væri þó enn rými til að bæta við. Yngvi Guðmundsson hefur ekki að baki langt formlegt listnám, en af verkum hans að dæma hefur hann engu að síður náð góðum tökum á samspili litbrigða á því litaspjaldi náttúrunnar, sem hann vinnur út frá. í sýningarskrá segir hann ein- faldlega um ætlan sína: „Á ferðum um landið hef ég orðið fyrir sterkum áhrifum. Einstök augnablik, staðir og stundir sitja djúpt í vitund minni. Þessi hughrif leitast ég við að rifja upp.“ Hér er því ekki á ferðinni náttúru- fræðileg staðalýsing, heldur fyrst og fremst frjálsleg túlkun þeirra lit- brigða, sem leiftra í hugsýn hans af landinu. Þessar litlu myndir eru að mestu unnar með sköfun litanna í flötinn, og bjóða upp á mikla nálgun og dýpt í smæð sinni. Verkin eru almennt kennd við ákveðna staði, og bera með sér sjálfstætt litaspil hvetju sinni. Flestar eru þessar myndir mannlausar og nánast sem afstrakt túlkanir viðfangsefnanna, en á stöku stað koma mannlegir svipir inn í rammana, en bæta litlu við. Hér er á ferðinni ágæt lýsing landsins í smæð sinni. Sigríður Ólafsdóttir Hver maður á sinn helgireit innan veggja heimilisins, þar sem hann á að geta leitað hvíldar og huggunar frá amstri og armæðu dagsins. Þetta eru gömul sannindi og ný, sem m.a. eru endurspegluð í orðtakinu „Drott- inn blessi heimilið", sem víða má sjá fagurlega saumað í dúka, einkum meðal eldri kynslóða. Hins vegar er sjaldnar fjallað um þær ógnir sem steðja að þessum helgireit, það umstang sem fylgir því að eignast hann, viðhalda og vetja, en þetta eru einmitt þær hugsanir sem helst má tengja við verkin á sýningunni í salnum Við Hamarinn þessa dagana. Sigríður Ólafsdóttir lauk námi frá MHÍ 1989 og fór þaðan til fram- haldsnáms í Frakklandi, en hún hef- ur áður haldið tvær einkasýningar og tekið þátt í nokkrum samsýning- um, m.a. opnunarsýningu þessa salar fyrir rúmu ári. Hér sýnir hún málverk og út- saumsverk, þar sem ýjað er að því hversu erfitt áðurnefndur helgireitur á uppdráttar, og hvaða klisjur ganga nú í kringum hann. Það er hluti vísi- tölulífsins að fara hringinn í fríinu, alltaf þarf að kaupa bensín, og sí- fellt að svara sömu spumingunum með jákvæðu brosi; og fólk er í eilífu tímahraki, á hlaupum til að ná í börn- in, gera hitt eða þetta. Og loksins þegar hægt er að hringa sig til hvíld- ar innan veggja heimilisins hellist yfir öll ógnun heimsins; skjámyndir af sprengjugígum, skriðdrekum og öðrum drápstólum, jafnt sem fólki sem hefur verið tætt í sundur í hern- aði í ókunnum löndum. Blessun heimilisins virðist þannig fjarlægur draumur; er nær að tala um að friðhelgi þess hafi verið rofin með bálkesti umheimsins. Þetta kem- ur vel fram í verkinu „Trönuhólar 7“ (nr. 12), þar sem hversdagslegt íbúðarhúsið er ekki umvafið róman- tískum roða kvöldsólarinnar, heldur ógnandi sorta brennandi heims, þar sem þó er haldið draumsýn friðarins; jafnvel titillinn er að nokkru leyti orðaleikur þess, sem málar. Hér fer ung listakona vel með við- fangsefni sín, og er rétt að benda listunnendum að fylgjast nú þegar með því sem hún hefur fram að færa. Eiríkur Þorláksson
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.