Morgunblaðið - 07.11.1999, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Hverra manna ert þú, séra Páll
og hvar ertu fæddur?
Ég er fæddur í Reykjavík
26. mai 1927. Faðir minn var
Páll Sveinsson, yfírkennari
við Menntaskólann í Reykja-
vík. Hans helstu kennslugreinar voru franska
og latína. Móðir mín var Þun'ður Káradóttir,
oftast kennd við Lambhaga í Mosfellssveit,
eins og það var orðað þá.
-Var faðir þinn ekki nokkuð viðriðinn sam-
skipti við Frakka?
Já, já, hann var það. Ég man vel eftir því, að
þegar ég var lítill krakki fór ég oft með honum
út í frönsku skúturnar, þegar hann átti erindi
við þá, sem þar voru, og eins um borð í frönsk
herskip. A kreppuárunum komu þess háttar
farkostir stundum til Reykjavíkur.
- Var hann ekki um tíma forseti Alliance
Francaise?
Jú, hann var það. Hann var annar í röðinni
af þeim, sem því starfí hafa gegnt. Trúlega
hefur það verið frá 1915 til 1930.
- Hvar ólst þú upp?
Ég ólst upp í Vesturbænum, en er fæddur í
Aðalstræti 11, þar sem foreldrar mínir bjuggu
þá. Ætli það hafi ekki verið kallað Bæjarfó-
getahúsið, sbr. Bæjarfógetagarðinn, þar sem
nú er styttan af Skúla Magnússyni. Nú svo var
þetta hús rifíð. Það gerðist áður en farið var að
vemda gömlu húsin.
- Þú ert sem sagt að tala um gamla kirkju-
garðinn við Aðalstræti.
Ja, sennilega jaðar hans.
- Hvernig var að alast upp í Reykjavík
kreppuáranna?
Nú. mér fannst það náttúrulega frábært. Ég
átti yndislega foreldra, sem ólu mig upp í ágæt-
um og heiðarlegum aga. Mér var innrætt að
gera það sem var rétt, t.d. að standa alltaf við
gefín loforð. Það virðist nú ekki í hávegum haft
um þessar mundir. Ég hef stundum sagt, að það
hafi þótt svo sjálfsagt, að standa við gefíð loforð,
að maður hreinlega hrökk í kút ef undan því var
brugðið. Nú hrekk ég við, ef ég rekst á ein-
hvem, sem stendur við gefin loforð. Þessi breyt-
ing er afar slæm, bæði í viðskiptalífinu, stjóm-
málum, sem og í öðrum þáttum samfélagsins.
- Svo aftur sé vikið að bernsku þinni; hvert
var leiksvæði krakka, sem ólust upp í Kvosinni
á ámnum milli stríða?
Já, ég var nú smábarn, þegar foreldrar mín-
ir fluttu á Ránargötu 1A og þar átti ég mín
gullaldarár. Síðar fluttum við á Hávallagötu,
svo þú sérð, að við fómm aldrei langt. Leik-
svæðið var þar í kring, því þá vom þar svo
margar lóðir óbyggðar. Svo var það auðvitað
höfnin. Þótt ég væri bara einn, þótti mér ákaf-
lega gaman að horfa á hvernig skipin og bát-
amir sigldu. Auðvitað sigldu þau ekki öll eins.
Þetta var ég mikið að skoða. Oft vorum við fé-
lagarnir á gömlu trébryggjunum í vesturhöfn-
inni, sem nú er búið að rífa. Þarna veiddum við
á heimatilbúin færi, eins og tíðkaðist þá. Þetta
var úrvals leiksvæði. Nú, og svo var auðvitað
garður á bak við húsið heima og oft leikið í
honum. Og þá má ekki gleyma sjálfu Landa-
kotstúninu. Það var mikið og dýrlegt leik-
svæði. Það má því segja, að þá strax hafi ég
kynnst þeirri kirkju, sem þar stendur og ýms-
um, sem tengdust henni.
- Voru það persónuleg kynni, sem þú hafðir
þá, barnungur, af kaþólikkum?
Já, það má segja, að þar hafi þau kynni
byrjað. Svo ég fari alveg til upphafsins, þá hef-
ur það trúlega verið á árunum 1933 til 1934, að
ég var settur í tímakennslu hjá frábærri konu
við Ránargötuna, en hún tók krakka í tíma, áð-
ur en þeir fóra í barnaskóla. Þetta var Sigur-
veig Guðmundsdóttir, sem varð einmitt níræð
nú um daginn, en hún er kaþólsk. Hjá henni
lærði ég að lesa. Hún var alveg úrvals kennari
og þar af leiðandi náði hún góðum árangri.
Hún var hlý í framkomu, kurteis og öragg,
enda hafði hún góð áhrif á okkur krakkana. I
framhaldi af þessari tímakennslu var ég einn
vetur í Landakotsskólanum. Sigurveig kenndi
þar og ég vildi auðvitað vera þar sem hún var.
En sú sæla stóð að mig minnir ekki nema einn
vetur; þá held ég að hún hafí flutt Hafnar-
fjarðar, þar sem hún var lengi kennari.
Þegar ég var í Landakotsskólanum kom
Meulenberg biskup oft til okkar krakkanna í
frímínútum. Það sópaði að honum og hann var
alltaf kátur, glaður og uppörvandi, þegar hann
heilsaði upp á okkur. Stundum leiddi hann mig
og annan dreng, Pétur að nafni, Guðmunds-
son, síðar flugvallarstjóra. Eitt sinn þegar
þannig stóð á, mætti biskupinn kunningja sín-
um og sagði: „Hér er ég með postulana mína,
Pétur og Pál!“ Það má geta þess til gamans, að
Meulenberg biskup var afabróðir núverandi
biskups, Jóhannesar Gijsen. Jóhannes Gunn-
arsson biskup hitti ég líka snemma, eða þegar
hann var enn prestur. Ég kynntist honum svo
betur eftir að hann varð biskup. Hann hafði
góða kímnigáfu og var mikið ljúfmenni, glað-
sinna og nærgætinn.
Fyrsta fund okkar bar að með eftirfarandi
hætti: Faðir minn var að sýna mér, snáðanum,
Krístskirkju. Þá hittum við séra Jóhannes.
Hann bauðst til að fara með okkur upp í turn
og lofa okkur að sjá útsýnið þaðan. Þá var ég
nýbúnn að heyra söguna „Stúlkan í turninum".
Mér leist því hreint ekkert á þetta boð séra
Að milda
kvöl o g
harm
Morgunblaðið/Júltus
Séra Páll Pálsson með mynd af kaþólska biskupnum, Alfred Jolson, upp á vegg.
Þeir urðu miklir vinir.
Séra Páll Pálsson, fyrrum prestur á Bergþórshvoli,
hefur þá sérstöðu meðal íslenskra klerka að hafa fyrst-
ur prestvígðra manna snúist frá lúthersku til kaþólsku.
Skoðanir hans í trúarefnum bera síst keim þess hringl-
anda, sem svo víða má sjá í samtíðinni. Ekki gekk
Pétri Hafstein Lárussyni það með öllu átakalaust að fá
hann í viðtal, - en hafðist þó að lokum.
Jóhannesar um ferð í turninn og fór að gráta,
enda hélt ég að allir turnar byggju yfir sama
leyndardómi og sá, sem frá segir í nefndri
sögu. Þegar Jóhannes prestm- sá þetta, klapp-
aði hann á kollinn á mér og sagði: „Er hann
hræddur, blessaður litli drengurinn?" Þar með
fauk öll hræðsla út í veður og vind og við fór-
um upp í turn.
En svo ég víki aftur að skammri dvöl minni í
Landakotsskóla, þá vora næstum allir leikfé-
lagar mínir í Miðbæjarskólanum, svo eftir
þennan eina vetur í Landakotsskóla, var sjálf-
gefíð, að ég færi þangað, fyrst Sigurveig var
farin. Hallgrímur Jónasson var skólastjóri í
Miðbæjarskólanum. Hann var nokkuð sér-
stæður og gekk um í sjakkett; mikill ágætis
maður. Ég var svo í Miðbæjarskólanum það
sem eftir var skólaskyldunnar. Þaðan lá leiðin
svo í Ágústarskóla eins og hann var almennt
kallaður og kenndur við Ágúst H. Bjarnason,
en í raun hét skólinn Gagnfræðaskóli Reykvík-
inga. Þessi skóli var í Vonarstræti, í gamla
timburhúsinu þar.
Ég kynntist Ágústi ekki, en þarna vora úr-
vals kennarar, Björn Bjarnason í enskunni,
Knútur Arngrímsson í sögu og landafræði, að
ég nú ekki gleymi dr. Guðna Jónssyni, þeim
frábæra manni. Hann kenndi íslensku. Og svo
vil ég alls ekki gleyma að nefna mikinn ágætis
kennara, sem kenndi náttúrafræði, þ.e.a.s.
Ingólf Davíðsson grasafræðing. Á svipaðan
hátt minnist ég líka Bínu Thoroddsen dönsku-
kennara. Eftir tvo vetur í gagnfræðaskólanum
fór ég í þriðja bekk Menntaskólans í Reykja-
vík. Stúdent varð ég svo 1949.
- Hvernig gekk lífið fyiir sig í Menntaskólan-
um í Reykjavík á þessum tímum?
Lífið var bæði fjörugt og ágætt. Og þarna
vora margir úrvals kennarar. Ég hafði lengi
haft mikinn áhuga á sögu og var heppinn með
kennara í þeirri grein í menntaskóla, þá Skúla
Þórðarson magister og svo auðvitað sjálft
móðurskipið, Ólaf Hansson. Hann var bæði úr-
vals kennari og gangandi alfræðirit, sem vissi
að manni fannst allt. Ég var svo heppinn að við
kynntumst betur eftir vera mína í menntaskól-
anum. Þá var hann orðinn prófessor í sögu við
Háskólann. Ég mátti alltaf hringja til hans og
við spjölluðum ákaflega oft saman. Þau samtöl
vora mér ómetanleg.
- Þessi mikli söguáhugi þinn hefur ekki leitt
þig til sagnfræðináms?
Nei, guðfræðin varð ofan á. En þessar tvær
fræðigreinar fara ákaflega vel saman og spila
raunar hvor inn í aðra. En guðfræðin varð íyr-
ir valinu. Engu að síður hef ég sjálfmenntast í
sagnfræði. Ég hef viðað að mér miklum bóka-
kosti í því, sem ég hef haft áhuga á, íslands-
sögu, almennri mannkynssögu en ekki síst
kirkjusögu. Kirkjusöguna vil ég hafa sem allra
réttasta og alls ekki falsaða, en í þeim efnum
er ekki allt sjálfgefið.
Nám með vinnu
- Lá leið þín beint í guðfræðina að afloknu
stúdentsprófi?
Já, hún gerði það. En svo var það, að þann
5. janúar 1951 lést faðir minn. Ég varð þá að
taka við heimilinu, þar sem var móðir mín
öldrað og veik og fóstursonur okkar, þ.e. bróð-
ursonur minn, sem við ólum upp. Þá var það
að Jón Á. Gissurarson, sem þá var skólastjóri
Gagnfræðaskólans við Lindargötu, hringdi til
mín. Hann bráðvantaði kennara á miðjum
vetri. Ég hafði aldrei kennt, en þurfti hins veg-
ar að vinna fyrir heimilinu eins og komið var,
þannig að ég þáði boðið með þökkum og
kenndi þarna í ellefu ár. Auðvitað seinkaði
þetta námi, þannig að ég tók guðfræðina ró-
legar í staðinn, auk þess sem ég bætti við mig
stúdentadeild Kennaraskólans til að hafa þessi
kennararéttindi.
- Var þetta ekki nokkuð strembið?
Ójú, eins og svo margt þá. Nú era menn
kveinandi undan námslánum og alls konar
hjálp, sem þeir fá. En á mínum námsáram var
engin námslán að fá. Við lát föður míns tók ég
við miklum skuldum, því hann var nýbúinn að
taka mikil lán til þess að kaupa íbúð handa
okkur, en í hana vorum við þegar flutt. Þetta
dembdist allt yfir á mig og ekki annað að gera
en að sjá fram úr því.
I og úr hempunni
- En þú hafðir það af að útskrifast úr guð-
fræðinni.
Já, ætli það hafi ekki verið árið 1957. Ég tók
nú vígslu ekki strax, heldur hélt ég kennslunni
áfram. Það var svo árið 1962, að ég vígðist til
Víkur í Mýrdal, upphaflega sem aðstoðar-
prestur séra Jónasar Gíslasonar, síðar vígslu-
biskups í Skálholti. Nokkru síðar tók ég svo
við sem sóknarprestur þar, eftir að séra Jónas
sleppti brauðinu alveg. Það var eftir þá prest-
kosningu, sem ég heyrði í fyrsta sinn hugtakið
„rússnesk kosning". Ég hitti Gunnar Thorodd-
sen og hann óskaði mér til hamingju með það,
að hafa fengið „rússneska kosningu". Ég var
einn í kjöri, en slíkt vildi oft valda áhugaleysi
meðal sóknarbarna, enda oftast augljóst að sá
fengi brauðið, sem um það sótti. Því var kosn-
ingaþátttaka oft dræm í slíkum kosningum.
En nú brá svo undarlega við að ég fékk 98%
fyigi-
Ég var svo ánægður þarna í Vík í Mýrdal,