Skírnir - 01.01.1913, Blaðsíða 65

Ritfregnir.
Jón Ólafsson: Orðabók íslenzkrar tungu
að fornu og nýju, I. bindi 1. hefti, VIII +
202 bls. 4to. Reykjavik 1912. Orðabókar-
félagið.
I. Enginn einn maður hefir fyr ráðist í það stórvirki að semja og
gefa út allsherjar-orðabók yfir tnngu vora, bæði að fornu og nýju. Sumir
hafa fengist við orðabókarsmið yfir fornmálið einvörðungn eða einstakar
greinar þess, en aðrir yfir nýja málið. Engin visindaleg orðabók er
enn til yfir nýja málið svo nefnt í heild sinni. Jón Ólafsson hefir nú
færst það í fang að semja og birta almenningi orðabók yfir bvorttveggja,
nýja og gamla málið. Aðrir eins menn og dr. Hallgrimur Scheving og
dr. Jón Þorkelsson rektor hættn sér ekki út í slikt stórvirki, og vörðu
þeir þó allri æfi sinni í þarfir tungu vorrar. Dr. Scheving hefir látið
eftir sig allmikið og yfir höfuð vandað orðasafn í handriti, en dr. J. Þ.
lét sér nægja að auka og endurbæta orðabækur Cl. og Er., og safnaði
orðum úr nýja- og miðaldamálinu. Þessir menn þektu vandhæfi öll á
vísindalegri orðabókargerð og hegðuðu sér eftir þvi.
Samning orðabókar yfir norrænt ritmál — og um annað er ekki að
tefla — fram á 14. öld er tiltölulega auðvelt verk, með því að leggja
má orðabækur þær, sem til eru, til grundvallar. En hitt er stórmikið
og afarörðugt verk að gera visindalega orðabók yfir tungu vora eftir
þann tíma. Saga tungu vorrar frá þvi um 1400 má heita órannsökuð,
heimildarritin eru ekki nærri öll gefin út á prenti, og jafnvel þau, sem
út hafa verið gefin, t. d. Fornbréfasafnið, það sem það nær, hafa alls
ekki verið orðtekin eða könnuð í þarfir málfræðinnar. Fjöldi rimna,
helgikvæða, guðsorðabóka, bréfabóka, annála o. s. frv. hafa aldrei verið
notuð til orðabókargerðar, og er þó ekki efamál, að margt mundi vera
þar að finna. Enginn einn maður mundi orka því að fara yfir alt slikt,
þótt hann væri afburðamaður um elju og lærdóm og yuni að þvi ein-
vörðungu alla æfi sína, og safna úr því til hlitar. Og varla tekur betra
við, þegar kemur fram á daga þeirra manna, er nú lifa. Með fjölbreytt-
ara þjóðlifi, bæði í vísindum og verknaði, breytist og auðgast tnngan,
bæði ritmál og bókmál. T. d. yrði hver höfundur vísindalegrar orðabókar
yfir nútiðarmálið að fara yfir öll blöðin. Hvílikt starf væri það ekki.
5