Þjóðólfur - 22.07.1910, Blaðsíða 3

ÞJ OÐOLFUR.
ráðh. í einu og sama máli og að óbreytt-
um öllum kringumstæðum, að fráskildu
#
'>æfintýrinu«, sem var að gerast í forseta-
förinni »með pjóð vorri« og »gott« var að
gerðist, eins og Einar skáld komst að orði
í Isaf. XXXVI, 22?
Arthur Shattuck
klaver-leikarinn heimsfrægi hélt tvo kon-
certa hér í Reykjavík í vikunni sem leið,
þ. 14. og 16. þ. m.
Hr. Shattuch er sá fyrsti fullkomni snill-
ingur í þeirri list, er hér hefir látið heyra
til sín. Reykvikingar hafa aldrei heyrt
neitt líkt þeim snildarbrag, sem var á öllu
því er hann lék þessi kvöld.
t>að er gjörsamlega þýðingarlaust að
telja upp einstök verk, er hann lék —
sarni guðdótnsandinn yfir öllu. Meðal
annars voru þar lög eftir: Bach, Mendel-
sohn, Grieg, Liszt, Sinding o. fl. o. fl. —
alt unaðslegt og hvergi nokkur misfella á
meðferðinni.
Ungu stúlkurnar urðu utan við sig af
fögnuði — þær sendu hr. Shattuch rósir
og önnur blóm, og hafa víst ekki allar
náð sér enn þá eftir þær geðshræringar,
sem hann olli þeim — og hver sá sem til
hans heyrði var hrifinn.
Hr. Shattuck hefir víst sjaldan leikið
fyrir jafn þakklátum áheyrendum sem hér
i Reykjavík.
Þökk sé honum fyrir ánægjuna, og vér
munum með gleði veita honum sömu mót-
töku ef hann skyldi vilja láta oss heyra
til sín einhvern tíma seinna. AIfur.
Hugleiðingar.
i.
Kæri Þjóðólfur!
Eg hafði lofað þér í Janúar í vetur, að
eg skyldi senda þér llnu einhverntíma
með vorinu, en sakir anna hefur það
dregist fyrir mér þangað til nú.
Við 1 sveitinni reynum að fylgja með
og lesa það, sem þið í höfuðstaðnum
ritið í blöðunum og síðan að skapa
okkur skoðun, eftir að hafa lesið og í-
hugað ástæðurnar með og móti.
Það er nú farið að lægja svo öld-
urnar í bankamálinu, að við erum
farnir að getá skilið það mál og gert
okkur nokkurn veginn ljósa grein fyrir
þvfi
Okkur virðist mikilli og skaðlegri
frekju og harðvíti hafa beitt verið í þvi
máli, og allur gangur þess, rannsóknir
og ákvarðanir hafa bæði bakað landi
voru mikla skömm og mikið fjártjón.
Það er skömm fyrir oSs, landið í heild
sinni, í augum útlendra þjóða, er láta
svo lítið, að veita vorri smáu þjóð eftir-
tekt, að landstjórn skuli skipa rannsókn-
ametnd á einu peningastofnun lands-
manna. Heimurinn fyrir utan oss veit
það nefnil., að tvennskonar máti er
til fyrir landstjórnir til þess að afla sér
nauðsynlegra upplýsinga um slíkar stofn-
anir, annar vægari, en hin grimmari.
Hin vægari aðferð er það, að láta hina
lögskipuðu endurskoðendur
stofnunarinnar útvega sér skriflegar skýrsl-
ur um hvert það atriði í reikningunum,
sem nauðsyniegt virðist að athuga.
Þessi aðferð hefir þá kosti, a ð end-
urskoðendur hljóta að vera gagnkunnugir
öllu starfi stofnunarinnar, og æfingin í
störfunum hlýtur að hafa veitt þeim mikla
þekkingu á öllum rekstri stofnunarinnar,
öllum skjölum og tryggingum, og að
Þessi aðferð kostar sama sem ekkert fé,
Þar sem stofnunin sjálf verður þá að
leS8ja til af starfskröftum sínum þá vinnu,
er til þess útheimtist, að taka útdrátt' úr
bókum og eftirrit af skjölum o. s. frv.
Hm grimmari aðferðin er sú, að setja
rannsóknarnefnd, og þeirri aðferð er
ekki beitt hjá mentaþjóðunum, nema vissa
sé fengin um það, að stjórn stofnunáT-
innar hafi beitt hegningarverðu
athæfi. Og þessi aðferð kostar einnig
allmikið fé.
Það er nú bert orðið af allri þessari
bankarannsókn, að bankastjórnin gamla
hefir ekki í neinu atriði framið neitt
hegningarvert, sem heldur engin ástæða
var til að láta sér detta í hug upphaflega.
Stjórnin hefir því ekkert haft upp úr
rannsókn sinni annað en fjáreyðslu.
Og ef það er satt, sem sagt hefir verið,
að rannsóknin hafi kostað landsjóð og
bankann nær 20 þúsund krónur, þá er
því stórfé illa varið.
Eg get ekki kallað það neitt merki-
lega niðurstöðu, þótt rannsóknarnefnd
hafi þótst finna það út, að bankinn muni
tapa talsverðu fé á næstu árum. Það er
ekkert óvenjulegt, að bankar verði fyrir
nokkru tjóni af lánum slnum, og allra
síst er það undarlegt með Landsbankann.
Allir í landi voru hafa gert þá kröfu til
hans, aðhann væri fyrir alþýð-
u n a, fyrir bændur og iðnaðarmenn, smá-
kaupmenn og sjómenn, létti undir með
þeim og væri þeim hjálplegur til að efla
atvinnu sína. Hinir ríku þurfa ekki
bankalána og stóru kaupmennirnir munu
flestir hafa haft viðskifti sín við íslands-
banka, siðan hann var stofnaður. Það
hefir þess vegna verið hlutverk Lands-
bankans að lána þeim fátæku og hjálpa
atvinnu þeirra. Og allir muna það, hve
miklar lánakröfur hafa verið gerðar til
Landsbankans bæði í blöðum og af ein-
stökum mönnum, og hve mikið banka-
stjórninni hefir verið úthúðað fyrir, hve
tortryggin, varasöm og treg til lána hún
hafi verið. En nú kemur það upp úr
dúrnum, að hún hefir verið of meinlaus,
of brjóstgóð, of trúgjörn á loforð manna,
of bjartsýn og of vongóð um möguleika
manna til að borga aftur lán sín. Rann-
sóknarnefnd ávítar hana fyrir og ráð-
herra setur hana frá embætti fyrir að
hafa lánað um 800 bláfátækum mönnum.
Vér megum ekki gleyma því, að allir
hafa verið að prédika þann sannleika, að
ótæmandi auður er í sjónum f kring um
landið. Það hefir því mátt telja það al-
veg sjálfsagt af Landsbankanum að lána
áhugamönnum fé til þilskipakaupa, enda
þótt bláfátækir vætu, ef Ifklegt virtist, að
þeir mundu geta klofið það að eignast
það og halda því úti. — En svo getur
þó farið og hefir stundum farið, að arð-
ur útgerðarinnar hrekkur ekki fyrir kostn-
aði og vöxtum af skipslánunum. Kaup-
maðurinn, sem lagt hefir fram vörur til
útgerðarinnár, heimtar sína peninga, land-
sjóður með 1. veðrétti og bankinn með
2. veðrétti, og sjálfskuldarábyrgð eigend-
anna heimtar vexti, skipseigendur geta
ekki greitt, og endirinn verður, að bú
þeirra er tekið til skiftameðferðar, skipið
selt á uppboði fyrir minna en helming
verðs og bankinn tapar lánsfé sínu.
Það er ógn skiljanlegt, að fé banka
geti tapast á þennan hátt, enda þótt
trygging megi heita sæmileg í góðu, ný-
legu skipi og atvinnurekstri, sem öllum
virðist arðvænlegur.
Tökum annað dæmi: Það leit út fyr-
irjað vera mjög arðvænlegt á árunum
1904—1906 að hafa timburverslun. Ósköp-
in öll af húsum var bygt, bæði í kaup-
stöðum og úti um sveitirnar. Það var
því ekki að undra, þótt iðnaðarmennina,
sérstaklega snikkarana, langaði til að ná
í arðinn af timburversluninni. Þetta var
þá svo álitleg fyrirtæki, að bankanum
mátti þykja sjálfsagt, að arðurinn af þessu
lenti hjá landsmönnum sjálfum, og iðnað-
armennimir fengju að sitja fyrir hinum,
þar sem hér var um vörutegund að ræða,
er þeir gátu haft manna best vit á og
hagtærðu sjálfir. En svo kemur aftur-
kippurinn 1907, bankarnir hafa ekki fé
lengur til að lána, enda lánstraust manna
orðið mettað, byggingar hætta alt í einu,
snikkarar hafa lánað timbur sitt mönn-
um, sem ekki hafa næga atvinnu til að
geta staðið í skilum, og velta svo sjálfir
af öllu saman.
Tökum þriðja dæmið. Hópur af bænd-
um gengúr í kaupfélag. Þeir leita til
bankans til að fá veltufé og hafa ekki
annað að veði en sjálfskuldarábyrgð sína,
því að jarðir þeirra og húseignir eru áður
veðsettar, enda ekki venjulegt, að í slík-
um félagsskap leggi sumir til veð, en
sumir ekki. Bankinn telur sér skylt að
styrkja slíkan félagsskap bænda, enda
tíðarandinn sá, að kaupfélagsskapur þyk-
ir allra mesta blessun. En svo reynist
nú forstjóri félagsskaparins óheppinn
bændur sjálfir sökkva í skuldir við versl
un sína, lánsféð er etið upp, og útlendur
lánardrottinn gengur að og heimtar skifti
á þrotabúinu. En þá finst lítið sem ekk-
ert til upp í bankalánið.
Það er auðsætt af þessum dæmum, að
úr því að þær kröfur eru gerðar til bank-
ans, að hann hjálpi atvinnuvegum manna,
og það þýðir jafnaðarlegast bláfátækra
manna, því allur þorrinn á ekki neitt
annað en vinnukrafta sfna, — þá þarf
ekki mikið út af að bera til þess að
bankinn tapi fé.
Eins og efnum manna er háttað hér
hjá oss, er varla að vænta, að bankinn
geti hjálpað neitt verulega atvinnu manna,
nema hann leggi mikið í hættu. Það eru
svo dauðans fáir, sem hafa nokkuð ann-
að veð að setja en framtíðarvonir sfnar
og ábyrgð einhverra fátækra manna, sem
ekki eru færir um að taka á sig byrði
náungans, ef fyrirtæki hans mishepnast
af einhverjum ástæðum.
Reynslan sýnir okkur það hér eins og
annarstaðar, að það má ekki krefjast
þess af banka í bláfátæku landi, að hann
sé bæði örlátur á að lána almenningi fé
og fari líka svo varlega, að hann geti
ekki liðið tap. Því bjartsýnni sem hann
er og vonbetri um arð af atvinnuvegun-
um og þar af leiðandi teigir sig langt
með lánin, því meiru á hann á hættu að
tapa. En láni hann ekki nema gegn
fullri tryggingu, hvernig sem fer, þá gerir
hann nauðalítið gagn, því að þeir eru
svo nauðafáir, sem fulla tryggingu geta
sett. —
Menn tala um peningaeklu og að
bankarnir þyrftu að hafa meira fé til
að lána.
Halda menn þá sannarlega, að bank-
ar geti takmarkalaust hlaðið lánum álán
ofan á menn, sem soknir eru í skulda-
súpu, eins og allur þorri landsmanna er
sokkinn djúpt? Mér virðist reynslan hafa
sýnt mér það undanfarin ár hér í kring
um mig, að þeir sem mest kvarta um
peningaleysi séu þeir menn, sem svo eru
búnir að vefja sig í skuldaflækju, að eng-
in von er til að nokkur banki vildi lána
þeim meira. En að þeir, sem eiga ull
eða fisk eða kindur til að láta fyrir pen-
inga, þeir fái tafarlaust peninga fyrir af-
urðir atvinnu sinnar. Eg hef því ekki
mikla von um það, þótt bankarnir gætu
aukið nokkrum miljónum við veltufé sitt,
að þeir þá gætu komið þeim peningum
út gegn fullum tryggingum og til arð-
samra fyrirtækja.
Hr. Julius Foss
hélt kirkju-koncerta sína um sama leyti
og hr. Shattuck var hér, þ. 15., 19. og 20.
þ. m.
Hr. Foss er miklum hæfileikum búinn
sem^organleikari, sérstaklega sýndi hann
mikla teknik í pedal-spili.
119
Ekki virtist hr. Foss þð geta hrifið á-
heyrendur sína með sér, og má kenna
orgelinu það að miklu leyti.
Kirkjuorgelið er hljóðlaust til þess að
gera. Hr. Foss gat ekki fengið úr því
virkilegt fortissimo, — þannig að kirkjan
léki á skjálfi undan magni tónanna og
áheyrendum virtist sem heimurinn mundi
forganga — þótt ástæða væritil; tilraunir
hans f þá átt voru árangurslausar. Þar á
móti voru pfano-tónarnir mjög fagrir.
Var og ýmislegt sem glapti fyrir og
„generaði" áheyrendurna, svo sem skark-
alinn í pedalanum er spilað var á hann;
óþægindi við fyrirkomulagið á registrun-
um, og það sem af því leiddi.
Þrátt fyrir þetta var mjög ánægjulegt
að hlýða á leik hr. Foss, og á hann allar
þakkir skildar fyrir ánægjuna.
En ég hef ekki álit á kirkjuorgelinu eftir
þetta. Álfitr.
Skylduverk.
(Frh.). Eg gat þess, að raér virtist ís-
lensku blöðin hér vestra hafa verið hlut-
dræg 1 afskiftum sínum af stjórnmáluni
á íslandi,- Meðan Hafsteins-stjórnin sat
að völdum, var henni alt fundið til for-
áttu. Meira að segja, nálega eingöngu
þær fréttir fluttar, sem áttu að miða til
þess að rýra álit hennar, en breitt yfir
alt eða dregið úr því, sem telja mátti
henni til gildis. Aftur á móti hefir því
verið haldið á lofti nú, sem að einhverju
leyti megi verða Björns-stjórn til álits,
en hálfyrðum farið um flest þau glappa-
skot, er hún hefir gert. Þó ber þess að
geta, að Heimskringla flutti sanngjarna og
viðeigandi grein, er það fréttist, að Tryggva
Gunnarssyni var vikið frá bankastjóra-
stöðunni. Sú grein er ritstjóra hennar til
sóma lífs og liðnum.
Stjórnmálaflokkarnir hér vestra hafa
skapað svo óheilbrigða blaðamensku að
undrun sætir, þar sem aldrei má benda á
blett né hrukku á sínum eigin tíokki, og
aldrei sjá neitt ærlegt í flokki andstæðing-
anna. Meira að segja, það hefir verið og
er regla sumra hér vestra að vilja ekki
láta menn sjá neitt af því, sem andstæð-
ingarnir hefðu að flytja.
A meðan menn læra ekki þá heilbrigðu
bardagaaðferð, að geta óhræddir hlustað
á mótstöðumann sinn og leyft öðrum að
hlusta á hann líka, á meðan málfrelsi og
ritfrelsi er ekki viðurkent í verki — á
meðan er ekki við góðu að búast.
Og hvernig stendur á því, að þeir, sem
einhverri stefnu fylgja, vilja koma í veg
fyrir, að andmæli gegn henni verði sem
flestum kunnr Það er af þeirri einföldu
ástæðu, að þeir trúa ekki á sinn eigín
málstað. Þeir trúa ekki á svo mikið afl
og sannleiksgildi kenninga sinna, að þeir
þori að mæta andmælandanum og berjast
við hann opinberlega og drengilega.
Þannig var það — frá mínu sjónarmiði
— þegar um Hafsteins-stjórnina var að
ræða. Blöðin vildu æsa fólk gegn henni
og forðuðust að flytja því aðrar fréttir en
þær, sem voru til þess að hnekkja áliti
hennar, — þorðu ekki að birta það, sem
meðhaldsblöð hennar heima fluttu, af ótta
fyrir því, að álitið yrði þá annað en þeir
vildu.
Hafi maður virkilega trú á sannleiks-
gildi þeirra kenninga, sem maður flytur,
þá vill maður að öll andmæli verði sem
opinberust, komist sem víðast, til þess að
hægt sé að mótmæla þeim opinberlega
og sýna á hversu litlum rökum þau séu
bygð. Hafi maður það aftur á móti á
meðvitundinni, að maður sé að verja rangt
mál, þá er auðvitað um að gera að leyfa
engum andmælum aðgang, reyna að kæfa
þau 1 fæðingunni, — láta sem fæstaheyra
þau eða sjá.