Þjóðólfur - 29.07.1910, Blaðsíða 2

122
ÞJOÐOLFUR
Það yrði of langt mál að taka allan
„lofgerðarsón" ísafoldar um Valtýskuna
þessi 5 ár, sem hún söng þeirri stefnu
lof. Verður því að láta nægja nokkur
sýnishorn.
í ísaf. XXIV, 58 telur B. J. það „skað-
væna glópsku", að hafna stjórnlagabreyt-
ingafrumvarpi Valtýs. í ísaf. XXIV, 63
er sagt berum orðum, að íslendingar þurfi
eigi að hugsa sig um »að fá inn i landið,
inn á þing, á alpingi, stjörn með ábyrgð allra
sinna gerða, allra sinna stjórnarathafna".
Glæsileg skýring á Valtýskunni!
ísaf. XXIV, 65 kallar svo, aðmótstöðu-
menn Valtýskunnar sé „i eyðimörkinni".
ísaf. XXIV, 66 segir, að aðrir
vegir (o: en að fá Valtýskuna fram) séu
glapstigir eins og nú stendur á“.
ísaf. XXV, 13 (1898) kallar Valtýskuna þó
ekki nema „mikilsverða réttarbót", en eini
færi vegurinn er samt að taka hana“.
Isaf. XXV, 71 tekuraf skarið. Húnber
saman Valtýskuna og þá stjórnartilhögun,
sem fyrir Þjóðfundarmönnum 1851 vakti,
og kemst að þessari niðurstöðu . . . »nú i
aldarlokin höfum vér fengið tilboð um stjórnar-
fyrirkomulag, sem bæði er hagkvæmara og
tryggir betur sjálfstæði pjóðar vorrar en pað,
sem vitrust, frjálslyndustu og pjóðhollustu Is-
lendingarnir fóru fram á fyrir tæpum 50
árum.
Ekki verður nú lengra rakið en til
Rollants!
í íslafold XXVI, ir kemur svo skýrt
fram stefna B. J. pá í stjórnarskrármálinu,
að það er vel vert að birta hana hér.
Þar segir: að auðvitað væri ekkert vit i að
hafna nokkru boði frá stjórninni, sem færi
„eittliviió olni-lítíö í áttina"
jafnvel pótt pað biði miklu minna en Valtýskan
býður.
En eitt atriði var það í Valtýskunni,
er ástvinir hennar _báru mjög fyrir
brjósti: breytingin á 61. gr. stjórnar-
skrárinnar. Þeir vildu kaupa sráðgjafann
sérstaka« fyrir það verð, að eftirleiðis
yrði þingið ekki leyst upp, þótt stjórnar-
skrárbreyting yrði samþykt, nema stjórnin
væri henni hlynt. Og þessa breytingu kall-
ar ísaf. XXVI, 43 »meinlausa« íslending-
um, og þykir það ógreiðvikni af þeim,
að ganga ekki mótmælalaust að henni.
Rauði þráðurinn 1 ísafold öll valtýsku
árin er sá, að taka því, sem stjórnin segir
fáanlegt. Sumum þótti dýrt keypt. ísa-
fold ekki.
Árið 1900 er Valfýskan „eini hugsanlegi
vegurinn til pess að vér getum fengið fram-
gengt allri peirri stjórnarbót, sem fyrir
pjóðinni hefir vakað". Isaf. XXVII, 10. Og
í sama árg., 22 bl., er „Stjórnarbótin" (o:
Valtýskan) orðin „eina ráðið" til þess að
rétta landið við.
Að lokum verður að minnast á langa
aðal-lofgerðarromsu um Valtýskuna f
ísaf. XXVII, 52 (1900). Samkvæmt því
voru kostir Valtýskunnar þessir:
1. Með henni var bundinn endi á stjórn-
málaprasið, og pjóðin hættir að eyða kröftum
sinum út af kröfum, sem enginn vonarneisti
er til að fáist framgengt (þar á meðal kröf-
unni um búsetu ráðgjafans).
2. Þjóðin fær stjórn, sem bindst fyrir nauð-
synjamálum hennar, útvegar henni erlendan
sölumarkað og losar hana undan Vidalíns-farg-
inu.
3. Þingið sannfærir ráðgjafann um nauð-
synjamál landsins, lagasynjanir ekki framar til
og ráðgjafinn hefir eftirlit með embættismönn-
um landsins.
4. Þingið ræður hver hann er og aldrei
parf úr pvi að afgreiða neitt mál frá pinginu,
án Þess að pað hafi áður verið rækilega
rannsakað.
Þetta átti ráðgjafinn sérstaki, sem aldrei
urfti sjálfur að koma til landsins, að gera.
»Mikil er trú þín kona!«
Árið 1901 urðu stjórnarskifti í Dan-
mörku. Þá komu vinstrimenn til valda.
Albertí varð Islandsráðgjafi. Á þinginu
1901 var Valtýskan samþykt í báðum
deildum. Það var svo sem ekki við það
komandi þá, að bíða þess, hvort hin nýa
vinstrimannastjórn byði eða gengi að
nokkrum betri kjörum en Valtýskan hafði
í fórum sínum. Þá réði ísafold sér ekki
fyrir gleði. í ísafold XXVIII, 56 segir
svo:
„Slíbt afreksrerk liefir lög-
gjaíarþmgiþjóðarinnar ekki
auðuast að vinna, síðan það
rar endurreist", og litlu slðar:
„Allmikil líkindi eru jafnvel til pess, að
vandfundið sé, pegar alls er gætt, stjórnar-
fyrirkomulag, sem i raun og veru sé oss hag-
feldara (o: en Valtýskan), eins og hag pjóð-
arinnar er nú komið".
Og enn segir þó í sömu grein:
„Stjórnin verður aldrei alinnlend fyrr en
vér fáum staðfestíngarvaldið inn í landið —
landstjóra eða jarl með ráðgjöfum".
Eftir því er þá »alinnlend« stjórn ekki
hið heppilegasta 1901.
B. J. er bæði ramm-valtýskur og ramm-
benediktskur í einni og sömu ísafoldar-
greininni.
Og hversu oft hefir hann þó ekki nefnt
Benediktskuna „firrur« o. þ. h. síðan
1895?
Zákn timanna.
Vilji maður kynnast heimsbragnum, þ.
e. grundvallarstefnu nútímans, verður mað-
ur að fara til stórborganna. Þar streyma
ár að ósi, þar bylgist og síður heimslífið
í móti tímans. Lífsnauðsynjarnar og lífs-
kröfurnar mætast þar og varpa einstak-
lingnum eins og soppi niður í hringiðu
rniljónanna, og sníða hann eftir sínu sniði.
Tíminn líður eins og örskot, og það
sem var nýtt í gær. verður gamalt á
morgun. Þjóðirnar og einstaklingarnir
verða að hafa Kameleonseðli, skifta til
með hverju ári, vilji þær ekki verða aftur
úr og missa af tímanum. En tíminn er
mátturinn. Að verða aftur úr er að missa
mátt, gefast upp 1 kapphlaupi menning-
arinnar, sem snýst aðallega um munn og
maga, þegar öllu er á botninn hvolft.
Þetta kapphlaup er vægðarlaust og treð-
ur alt undir fótum. Engrar vægðar er
von fyrir þann máttlitla. Hann getur
máske um skeið lifað sínu lífi út af fyrir
sig, en fyr eða slðar verður hann þó
þeim sterkari að bráð.
Lítum bara á stórborgirnar. Vagnarnir
þjóta eins og elding, sporvagnar, eimvagn-
ar og hreifivagnar. Alt er á iðandi flugi,
þyndarlausu kapphlaupi við tímann. Vesa-
lingurinn, sem er farlama, er keyrður yfir,
verði hann á vegunum. Hann verður að
gæta sin, enginn hefir tíma til að bíða.
Lögrelan hefir ekkert við því að segja:
hann var í veginum, hann var of seinn!
Flýtum okkur að grafa hann! Og
áfram þjóta vagnarnir með vaxandi
hraða, eins og ekkert he0i ískorist.
Menn hafa ekki tíma til að ganga,
menn verða að keyra. Daginn eftir hafa
menn ekki tíma til að keyra, heldur verða
að fljúga. Og svona koll af kolli.
Þetta flug, þetta óðagot, þetta miskun-
arlausa maskínu-líf er tákn vorra tíma.
Við sjáum það hvert sem við horfum
í stórborgum heimsin. Lítum t. d. á
blöðin. Þau hafa ekki tíma. Um alt
milli himins og jarðar verða þau að skrifa
á fáum tímum, ómelt og athugasemd-
laust. Það er bara um að gera að vera
fyrstur, og lesendurnir hafa ekki tíma til
að lesa langar hugleiðingar. Það, sem
þeir lesa í dag, er gleymt á morgun.
Hvað þýðir þá að skrifa ýtarlega.
Sama er um bækurnar. Alvarlegar
bækur, þar sem listin er aðalatriðið, þar
sem mannsálin endurspeglast í öllum sín-
um hreifingum, þýðir ekki lengur að skrifa.
Nei, komið þið með »reifara«, eitthvað sem
hægt er að lesa yfir kaffibollanum og
ölglasinu, og truflar ekki hugsanir okkar
— stöðvar oss ekki á kapphlaupinu.
Eða þá listirnar. Lítum t. d. á bygg-
ingarlistina, þennan göfugasta varða yfir
menningu liðinna alda. Hver hefir tíma
til að byggja Kölnarkirkju eða Colosseum
á vorum dögum? Nei Chicago skýskrap-
ara, steinkistur, þar sem rafmagnið iðar
og mannmaurarnar bisast hver við sitt
korn, byggjum við nú.
Og hvernig er heimspólitikin? Hver
hefir tíma til að hugsa þar um mannúð j
eða réttlæti? Hvers virði er sögulegur j
og náttúrlegur réttur, þjóðerni, tunga o. j
s. frv. nú? Hver mun nú hjáálpa lítil-
magnanum, eins og Channing hjálpaði
Grikkjum við byrjun nítjándu aldar?
Finnar og Krítverjar, Búar og Bosníu-
menn geta svarað því. Stórþjóðirnar
hafa ekki tíma eða ráð til annars en sjá
um sig, sjá um munn og maga, — og
séu smáþjóðirnar í veginum, þá er svo
sem sjálfsagt að keyra yfir þær.
Opinbera og einstaklings siðferðið er
maskínu og kapphlaups siðferði. Hvað er
að tala um drenglyndi í viðskiftum? Nú
gildir aðeins að vera kænn. Hvað er að
tala um hjartagæsku og mannúð. Hjarta
er nú forngripur á gæsalöppum, sem kast-
að hefir verið í ruslakistu ömmu og afa.
Við grettum okkur, ef við heyrum slíkt
nefnt.
Nei, við erum maskínumenn, Fróða-
kvarnir sem mölum gull. Við höfum
ekki tíma til annars.
Það er bara tvent á okkar tímum,
tvenn meðöl fyrir menn og þjóðir til að
komast áfram — og það er mátturinn
og hraðinn. Alt annað er einkisvirði
— dauðadæmt.
Og það er ekkert útlit fyrir að þetta
breytíst fyrst um sinn. Þvert á móti.
Heima á íslandi sitjum við rólegir og
kærum okkur bölvaða um þessi tákn tím-
ans. Amma gamla situr við rokkinn
sinn, og afi sk'er sér í nefið á tóbaksfjöl,
sem hefir gengið að erfðum frá langa-
langa- langa-afa hans. Inni í baðstofunni
logar á hengilampa frá miðri öldinni, sem
leið, og fjósamaðurinn situr og skrifar
ættartölu sína, sem hann rekur upp til
Haralds hárfagra. Hvað skyldi okkur
varða um tímann? Hvað varðar okkur
um maskínur og vélar. Við eigum nóg
af bognum bökum og slitnum merum.
Og pólitikinui okkar er borgið. Við
höfum Gamla sáttmála frá 1262, og svo
höfum við sent Bjarna frá Vogi til út-
landa til að predika um mannúð og nátt-
úrlegan og sögulegan rétt okkar fyrir
stórþjóðunum. Þá er svo sem ekki að
efa að við fáum skilnaðinn, því hver
skyldi bera brigður á skinnblöðin okkar,
og hver skyldi voga að bera vopn á
varnarlausa þjóð. Heimsmannúðin vernd-
ar oss. Það er okkar styrkur, hvað við
erum smáir. Og við erum hróðugir yfir
því, að hafa fundið þarna púðrið, og aðr-
ar þjóðir skuli vera svo vitlausar að vera
stórar og sterkar.
Já, mikið má læra af okkur íslending-
um. En hve lengi við fáum leyfi til að
vera skólameistarar heimsins er annað
mál.
Við erum ágætisþjóð, og erum að sjálf-
sögðu mikilsmetnir í heiminum, — en
landið okkar er of stórt. Það gæti því
skeð að vagn tímans keyrði einhverntíma
yfir oss, — vegna þess að við vorum of
seinir; vorum í veginum. Og þá^fengj-
um við um annað að hugsa en pólitfska
rifrildið og gamla sáttmála.
Þvf sú þjóð, sem ekki fylgist með, er
dauðadæmd. Hve lengi hún fær að
hjara er aðeins tímaspursmál.
Það gildir einu, þótt tákn tfmanna séu
ekki eins björt og fögur sem vér vildum
æskja. Þau eru að minsta kosti altaf til
að læra af þeim.
Eg óska ekki eftir að sjá fslensku þjóð-
ina verða að maskínumaurum — en það
væri þó næstum skárra en sjá hana sitja
í kör og ganga í barndómi, þangað til
síðasta stundin slær.
p. t. Málmey f Svíþjóð ?/7 ’io.
Jónas Guðlaugsson.
Sótnkirkjuorgelið
og hr. „jhfur“.
Hr. ritstjóri.
Eftirfarandi línur leyfi eg mér að biðja
yður svo vel að gera, að birta f yðar
heiðraða blaði.
Þar eð umsögn hr. »Álfs« í blaði yðar
22. þ. m. aðallega verður að »kritik« um
dómkirkjuorgelið og galla á því, svo að
spil hr. Foss þess vegna ekki naut sín,
finst mér ástæða til að koma með dá-
litla athugasemd því viðvíkjandi.
Þegar »Álfur« segir, að kirkjuorgelið
sé »hljóðlaust til þess að gerac, og
að hr. Foss gat ekki fengið úr því virki-
legt »fortissimo«, — »þannig að kirkj-
an léki á skjálfi undan magni tónanna og
áheyrendum virtist sem heimurinn mundi
forganga«, — eins og »Álfur« svo átakan-
lega kemst að orði, þá finst mér, að hann
geri heldur stórar kröfur til orgels, sem
aðeins hefir 13 raddir og þar að auki f
kirkju, sem alls ekki er hljómburðargóð,
en það munu allir þeir, er ofurlítið vit
hafa á hljórafræði, samsinna með mér.
Hvaða tæki, sem með þyrfti til þess að
geta gert mönnum í hugarlund, »hvernig
heimurinn mundi forganga*, þori eg ekki
að segja, en eg fmynda mér, að orgel-
pípur séu ekki eiginlega vel fallnar til
þess.
Þegar »Álfur« fer að tala um tilhögun
á orgelinu og »óþægindi við fyrirkomu-
lagið á registrunum og það sem af því
leiddi«, verð eg einnig að játa, að eg er
algerlega ófær til þess að skilja, hvað hr.
»Álfur« á við með þessum spekingslegu
orðum sfnum, en eg verð auðvitað að
kenna minni fáfræði í orgelsmíði um
það, því það er sjálfsagt óhugsandi, að
hr. »Álfur« ekki þekki orgelfræði fyllilega!
Dómur »Alfs«, að hann héðan af »ekki
hafi álit á kirkjuorgelinu«, mundi samt
hafa sært mig (þar eð hann talar af svo
miklum myndugleika), en mér er hugnun
að vita það, að kirkjuorgelið hefur fengið
aðra og betri dóma en hr. »Álfs«. Þannig
get eg nefnt menn, sem stjórnin hefir út-
nefnt til að dæma um orgelsmíðið, og
ekki hvað síst conserthaldarann sjálfan,
hr. J11I. Foss. Frá honum meðtók eg f
pósti, áður en eg sá grein hr. »Álfs«,
eftirfarandi meðmæli með orgelinu og
mínu verki á því: ,
Verslun byrjar í Seluturninum á morgrm.