Þjóðólfur - 22.05.1918, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR
65. árgangnr.
Reykjayík, 22. raaí 1918.
9. tölnblað.
ÞJÓÐÓLFUR kemur út einu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4,00. Gjald-
dagi fyrir lok júlímánaðar. Afgreiðslu
annast Björn Björnsson bókbindari,
Laugaveg 18, sími 286.
Fánamálid.
Fánamálið er alt í einu kom-
ið í nýtt horf.
Það er orðið meira en fána-
mál. Það hefir þanizt út, er
orðið að sambandsmáli eða full-
veldismáli, sem sutnir vilja kalla
það. Það er orðið samningamál
um alt samband vort við Dani.
Og það má sjá á símskeyti
Zahles, forsætisráðherra Dana,
til íslenzka forsætisráðherrans,
er prentað er hér í blaðinu í
dag, að Danir eiga upptök þess,
ef byrjað verður nú á samn-
ingum um Sambandsmálið. Það
virðist samt ekki fullráðið enn,
að samningar verði hafnir, smbr.
orð Zahles: »hef eg beðið for-
ingja allra stjórnmálaflokkanna
(o: dönsku) að kveðja saman
flokkana og leggja fjrrir þá þá
spurningu, hvort þeir telji það
viðeigandi, sem stungið var upp
á í ríkisráði 22. nóv., sem upp-
ástungu til íslendinga, að hefja
nú samningaumleitanir um alt
sambandíslands og Danmerkur«.
Mörgum fanst víst, er þeir
lásu skýrslu um það, sem fór
fram í ríkisráði Dana 22. nóv.
f. á., sem um litið væri að
semja, að annaðhvort vildu
Danir veita oss fánann eða ekki.
Síðan bárust fregnir af því, að von
væri á sendimönnum frá Dana-
stjórn í byrjun þessa líðanda
mánaðar eða um miðbik hans,
til viðtals við þingið. En nú
kemur það upp úr kafinu, að
það er ekki fyrr en í lok þessa
mánaðar í fyrsta lagi, sem á-
reiðanlegar fregnir koma um
það, hvort Danir sentji og þá
fyrst, segir Zahle »skal ákvörð-
un tekin um það, hvernig Dan-
mörk rnuni æska að skipa full-
trúa til slíkra samningaum-
leitana«. Og enn er það símað,
að stjórnarblaðið »Politiken«
fullyrði, að ríkisþingið verði
látið skera úr því, y>hvar, hvenœr
og livernig satnningar skuli fram
fara«, en bæti því við, að ís-
lendingar hafi stungið upp á
þvi, að þeir fari fram í Reykja-
vik. Virðist það raunar ekki
spá góðu um glæsilegan árangur
sainninga, ef annar málsaðili
ætlar með öllu að ráða stað og
stund samningaumleitana. Er
ekki mikill jöfnuður í slíku.
Sitthvað er athugavert við
samninga nú. Sutnum þykir það
tvimælis orka, að þingmenn hafi
}eyfi til að ganga nú til samn-
inga um fullveldismál vort. Þeir
hafi ekki verið kosnir til slíks.
Satt mun það að vísu. Og vel
getur verið, að sumir hefðu kosið
öðru visi, og ekki sizt þeir, er
kjósa með hugsuðu ráði, efþeir
hefði rent grun í, að samið yrði
við Dani um sjálfstæðismál
vort á þessu kjörtímabili. En það
skiftir samt ekki miklu, þar sem
þjóðin verður greiða látin at-
kvæði um fullveldis- eða sjálf-
stæðissamninga, áður en þeir
öðlast gildi.
Athugaverðara er hitt, að oss
stendur meiri hætta af samn-
ingum um alt sambandsmál
vort heldur en fánamálið eitt,
meiri sundrungarhætta. Fána-
málið er einfalt mál. Um þaðvirð-
ist ekki hægt að deila, hvort vér
fáum fána eða fáum ekki. Hætt
er við, að ýmsir útskæklar og
aukaatriði í sambandsmálinu
geti valdið tvístringi vor á með-
al. Þjóðólfur segir ekki, að svo
fari. Blaðið óskar, að til slíks
komi ekki. En málið er viðsjálla
nú og hættulegra, er Danir hafa
komið því í samningahorfið, held-
ur þá er vér áttum við þá um
fánamálið eitt. Á það vildi blaðið
bent hafa.
Og myndu Danir ekki gerla
sjá þetta?
Hvað myndi þeim ganga til
að stinga nú upp á samningum?
Ætli þeim þyki ekki nóg að
veita oss þá fullveldis-viðurkenn-
ing, er felst í því, að vér eign-
umst löghelgaðan siglingafána?
Vilja þeir nú veita oss meira?
Ef svo er, þá hafa bræður vorir
í »hárri Höfn« og við Eyrar-
sund mjög breytzt nú á allra
síðustu árum, síðan »grúturinn«,
sællar minningar, var borinn á
borð fyrir oss? Fóru þó vinstri
menn þá með völd, en ekki
samt Zahle og flokkur hans. En
myndi mikið djúp skilja hér
íhaldssinnaða og róttæka vinstri-
menn og jafnvel hægri menn? í
rauninni er ekki hægt að gera sér
miklar vonir þess, að einn flokk-
ur sé frjálslyndari en annar
í íslandsmálum, nema ef vera
kynni jafnaðarmenn. En taki
menn vel eftir, að í simskeyti
Zahles stendur, að stjórn hans
hafi »aldrei stigið nokkurt skref
í sambandsmálum Danmerkur
og íslands án þess að ráðgast
við alla flokka ríkisþingsins, og
hingað til hefir hún alt af feng-
ið samþykki þeirra«. Það er því
síður en svo, að hægrimenn og
vinstrimenn íhaldssinnaðir hafi
engin áhrif á mál vor, þó að
þeir sitji nú ekki að völdum,
þar sem núdrottnandi stjórn
Dana æ leitar samþykkis þeirra
um alt, er liún gerir í málum
vorum, og ætlar sýnilega að gera
það framvegis, er hún kveður
foringja allra stjórnmálaflokka
á fund til ráðagerðar um málið.
Stjórn Zahles er og ekki sterk
nú. Er líklegt, að hægrimenn
hafi skift um skap og skoðun i
málum vorum? Sennilegt er það
alls ekki, þótt sízt sé nokkru
neitandi um, hvað Danir kunni
að hafa numið af styrjöldinni.
Það þykir, ef til vill, ekki
fallegt að tortrjrggja Dani, gruna
þá um græsku nokkra í garð
vorn, ekki sízt nú, er svo mikið
er galað og hjalað um bróður-
hug milli þjóðanna og ríkja-
samband Norðurlanda. En því
verður ekki neitað, að lang-
sennilegast er, að með samn-
ingum hyggist Danir að telja
oss af sjálfstæðiskröfum vorum
eða fá oss til að falla frá þeim
að einhverju leyti. Það er og
ekki hægt að kalla neitt samn-
inga, nema báðir málsaðiljar
slaki að einhverju til. Ef eg
þykist eiga 100 kr. hjá einhverj-
um og heimta þær að fullu
greiddar á tilteknum tíma og
neita með öllu um gjaldfrest,
eða hverfa frá kröfu minni að
nokkru, þá sem eg ekki. Eg fer
þá fyrst að semja, er eg læt
leiðast til að líða um eitthvað
af skuldinni eða gefa skuldu-
naut mínum eitthvað af henni.
Má og sjá það á símskeytunum,
að Danir ætlast til, að vér slök-
um til i kröfum, því að það er
símað eftir »Berlingske Tidende«,
að engin vandræði verði að ráða
fram úr aukaatriðum, »á þeim
samningsgrundvelli, sem þegar
er fenginn«, (hver er hann?),
ef íslendingar vilji mceta Dönum
á miðri leið«.
Þetta verða háttvirtir löggjaf-
ar vorir að athuga.
Og allmjög getur málið dreg-
izt með þessu móti, og er þeg-
ar farið að dragast. Ólíklegt er,
að stjórn vor hefði kvatt svo
snemma til þings, ef hún hefði
búizt við þvi, að Áamningar eða
viðtal við Dani um fánamálið
gæti ekki byrjað fyrr en í fyrsta
lagi um miðjan júní eða nálægt
því. Stjórn Dana virðist því ekki
hafa verið hin áreiðanlegasta i j
máli þessu, eða stjórn vor hafa
misskilið hana, sem er ekki með j
nokkru móti ráð fyrir gerandi.
Og drættinum megum vér vara
oss á.
Það er símað, að »Politiken«
skrifi, í sambandi við skýrslu
Zahles, að nú megi vænta þess,
að danska þjóðin geti tekið
upp samningaumleitanir með
eindrægni og stillingu. En úr
því að Danir þykjast þurfa að
ganga með eindrægni til samn-
inga við oss, hvað mundi þá
segja mega um íslendinga?
Fræðslumál.
Erindi eftir messu í Hrepphólum
I. apríi 1918,
Framh.
Eg tel þá fyrst, hversu illa þess
er gætt, að börnin séu oröin sœmi-
lega lœs, þegar þau eru 10 ára.
Landstjórnin heflr ekki enn treyst.
sér til, að veita heimilunum hjálp
til loarnakenslunnar fyr en þau
eru 10 ára, en ætlast til að þá
séu heimilin búin að kenna nokk-
urn veginn lestur og byrjun til
skriftar. Og víðast hvar af land-
inu hefir verið svarað spurning-
um um þetta efni á þá leið, að
flestöll heimili geti þetta. Það finst
mér líka þar sem eg þekki til. En
séu einstöku heimili, sem ekki
geta það, þá má sveitarfélagið til
að hlaupa undir baggann; landið
vill ekki gera það, enn sem koin-
ið er. Ef sveitarfélagið vanrækir
skyldu sína í þessu efni, þá verð-
ur afleiðingin sú, að hjálpin, sem
landið leggur til uppfræðslunnar,
kemur ekki að hálfum notum; og
þess gjalda ekki einungis ólæsu
börnin, sem væri fullilt — því að
saklaus eru þau — heldur öll hin
börnin líka, sem eiga að njóta
kenslunnar með þeim. Eg vona,
að menn skilji þetta. Þegar kenn-
ari tekur við barnahóp til kenslu,
sem eru mjög misjafnt undir bú-
in, og á að veita þeim öllum
fræðslu, hverju við þess hæfi, þá
má ekki undirbúningurinn vera
minni en svo, að þau séu öll sjálf-
bjarga á bókina. Þau geta átt
nógu illa samrekstra samt. Kenn-
arinn á ekki og má ekki tefja sig
á að kenna undirstöðu í lestri.
Sá tími væri tekinn frá öðru, og
tekinn frá hinum börnunum, sem
hafa fengið þann skyldu-undirbún-
ing. Það vita líka allir, að fárra
vikna kensla á vetri er alls ónóg
til að kenna börnum lestur. Þeg-
ar nú ólæs börn eru í hópnum,
sem kennarinn tekur við, þá verð-
ur hann að láta eitt yfir þau ganga
og hin, sem eru læs. Þá verða
þau auðvitað aftur úr, fylgjast alls
ekki með; námið verður þeim ekki
að hálfum notum, námstíminn oft
kvalræði, og hæpið, að þau verði
nokkurn tíma læs, og ómögulegt
að meta, hvílíkur hnekkir þetta
getur orðið veslings börnunum alla
æfi þeirra. Það er ekkert gaman
að verða aftur úr! Góðhjartaður
kennari finnur þetta og getur oft
ekki stilt sig um að tefja sig á
að reyna að rétta þessum smæl-
ingjum hjálpar hönd, en þann
tíma verður hann að taka frá
hinum, og það er verst, að sú
hjálp verður allsendis ónóg, eins
og áður er sagt. Þetta spillir stór-
um árangri kenslunnar, því mið-